CABHAG GU CEILIDH

Ann an laithean ar n’òige anns a’ Ghàidhealtachd b’aineamh a thug sinn súil air uaireadair. Cha robh carbad ri glacadh airson a dhol dhachaidh bho thigh na céilidh, agus mar an ceudna cha robh riamh uair air a cuir roimhinn airson ruigheachd. Nach iomadh oidhche agus sinn a’ suidhe ri taobh an teine a thuirt sinn gu h-obunn— “Saoil am bheil duine a’ céilidh air Dòmhnull Donn an nochd: cha chreid mi nach gabh mi sgrìob an null.” Agus am mach a dh’fhalbh sinn ged a b’fhaisge an uair air meadhon-oidhche. Bha fios chinnteach gu’m biodh fàilte chridheil an sud aig uair sam bith.

An diugh anns a’ bhaile mhór, tha sinn gu minic ag ùrachadh ar cuimhne air na làithean sona ud le bhith cruinneachadh maille ri na càirdean is na h-eòlaich ann an talla na céilidh, uair ’s a’ mhios, có-dhiùbh. Tha beatha a’ bhaile mhóir air òrdughadh le iomadh riaghailt agus gu h-àraidh leis an uaireadair. Tha an trean mu dheireadh agus an carbad mu dheireadh a’ togail orra aig an dearbh mhionaid a tha sgrìobhta anns an leabhar, agus ged bha uair a bu shocair leinn sgriob chóig no sia mhìltean a thoirt thar a’ mhonaidh, cha dean sinn gàirdeachas idir an diugh ri sgrìob aon mhìle air sràidean cruaidh a’ bhaile. Mar sin, ma tha sinn a’ criochnachadh aig uair àraidh feumaidh sinn uair-tòiseachaidh a chuir air ar cruinneachadh. Ann an Duin-Dé có-dhiùbh, is aineamh a tha sinn deich mionaidean air dheireadh ged their móran nach céilidh Gàidhealach idir e a thòisicheas air an dearbh mhionaid a chuireadh roimhe.

Tha mise ’nam fhear-dreuchd ann ar comunn agus tha e mar dhleasdanas orm a bhi ri móran siubhal agus is tric mi a’ m’chabhaig aig a’ mhionaid mu dheireadh, agus innsidh mi dhuibh mu oidhche àraidh bho chionn ghoirid nuair a rinn mi fìor spàirn a bhi aig an talla aig leth-uair an déidh sheachd uairean agus ged a bha e cairteal gu naoi mu’n d’ràinig mi, tha mi’n dùil gu’n aidich sibh gu’n d’rinn mi deagh oidhirp. So, matà, dìreach mar a thachair.

Bha fìor cheilidh mhath againn air ullachadh an Dun-Dé agus dùil ris na seinneadairean móra a bhi maille ruinn. Trì latha roimh an oidhche mhór so, fhuair mise òrdugh togail orm an cabhaig do’n Roinn Eòrp gu Dùthaich Switzerland, agus do bhrigh gu’m feum sinn ar beò-shlaint a chuir air thoiseach air conaltradh nan càirdean,

cha robh ann ach falbh. Bha a’ chuirm chiùil air Di-haoine agus chan fhaicte dòigh air mi bhi dhachaidh roimh mheadhon latha Di-sathurna ach cha do leig mi bhuam mo “thiocaid” airson na cuirme.

Thog mi orm agus gu fortunach chaidh gnothaichean air adhart na b’fheàrr na bha dùil, agus aig meadhon latha Di-haoine chriochnaich mi na chuireadh romham. Shuidh mi fhéin is mo chompanach gu biadh ann am baile beag, leth-cheud mìle an ear-thuath air baile-mór Zurich. Am meadhon ar bithe bhuail an smuain ’nam cheann gu’n robh dìreach cothrom beag air mi bhi dhachaidh an oidhche sin fhéin, nam biodh deagh rath air mo thaobh. Chaidh mi gu telephone agus fhuair mi aon àite-suidhe air té de na h-itealan “Comets” a bha tadhal ann an Zurich air an rathad bho Singapore gu Lunnain.

Ràinig sinn Zurich le cóig mionaidean ri sheachnadh agus cha b’fhada gu’n robh mi air shiubhal cóig mìle os cionn na talamhuinn. Thug sinn uair gu leth gu ruige Lunnain ach gu mi-fhortunnach, ged nach bu chòir dhomh idir a bhi ag gearrain, bha na sgothan tiugh agus cha do sgaoil iad gus an robh sinn dlùth do’n chaolas eadar Sasuinn is an Fhraing. Thòisich sinn air tearnadh agus mu dheireadh chuir i a cuibhlichean fòidhpe air talamh cruaidh ann an Lunnain. Chaidh mi far an robh a’ chaileag a bha a’ deanamh seirbhis dhuinn agus dh’innis mi dhi mo chabhag gu tuath. Gu fortunnach a rithis bha itealan deiseal gu falbh a Glaschu le aon suidheachan falamh. Cha robh agam ach aon mhàlaid le aodach oidhche, rasar, sguaib-fhiacail agus paipearan, oir cha robh ùine agam nì a cheannach airson an teaghlaich, agus mar sin, cha robh mi tiotan a’ dol troimh an luchd-cuspunn agus le m’anail ’nam uchd dhìrich mi a stigh do itealan Ghlaschu agus bha mi air ghluasad a rithis. Thàinig sinn gu talamh ann an Renfrew agus gun dàil sam bith ghabh mi carbad gu Sràid Bhucanain. An uair a ràinig mi, chunnaic mi trean nan cóig uairean a’ dol a sealladh; na’n robh mi oirre bhithinn air suidhe sios aig a’ chéilidh maille ri càch roimh leth-uair an déidh seachd. Mar a bha, b’fheudar fuireach gu cairteal an déidh shia uairean agus thachair mi ri mo chàirdean a’ tighinn am mach airson ceò is còmhradh aig meadhon na cuirme.

Shuidh mi le tlachd is toil-inntinn troimh an dara leth de’n chuirm agus an déidh sin chaidh grunnan dhionn gu tigh caraid far an do chuireadh air bhonn céilidh laghach, taitneach a mhair gu dà uair ’s a’ mhaduinn.

Ma smuainicheas sibh air a’ chùis, mise a’ suidhe ag itheadh biadh aig meadhon latha, leth-cheud mìle tuath air baile Zurich agus aig céilidh ann an Dun-Dé ann am beagan is ochd uairean de thìde, b’e sud fìor chabhag gu céilidh. Nach b’e an dà latha e gu dearbh. A nis, tuigidh sibh nach ann a’ deanamh uaill anns an spàirn a rinn mi an oidhche ud a tha mi idir. Tha cuspair fada na’s cudthromaiche na sin romham. Bu toigh leam beagan ìnnse dhuibh mu’n dùthaich mhaiseach ud, Switzerland, anns an robh mi air ceathar turuis bho chionn dà bhliadhna.

Tha eòlas mór aig Gàidheil, cò-dhiùbh anns na h-eileanan, air dùthchannan céin agus cladaichean fad’ as, anns gach cearn de’n t-saoghal. Chan’eil aon òirleach cladaich aig Switzerland agus mar sin saoilidh mi nach ’eil urad de eòlas aig mo chàirdean air an duthaich so, ged is iomadh facal a leugh is a chuala iad mu dhéidhinn, anns an sgoil agus daonnan anns na pàipearan naigheachd.

Is i Switzerland dùthaich air an do ghabh mi meas mór, dùthaich ris am faodar na briathran uasal sin againn fhéin a labhairt: “Tìr nam beann, nan gleann ’s nan gaisgeach.” Is i so tìr anns am bheil beanntan fìor àrda, glinn domhainn, srathan torrach agus monaidhean fàsail. Is i so dùthaich anns am bheil lochan àluinn, sruthan bras a tha air an ceannsachadh airson neart an dealain agus

cuideachd dùthaich de dhaoine calma treuna de threubhan aig am bheil eachdraidh a bhi fo smachd uachdarain coigreach ré cheudan bhliadhna, ach le gaol na saorsa a bha anns na sinnsirichean Ceilteach aca, a thilg dhiubh mu dheireadh cuing nan coigreach.

Tha iomradh againn air treubhan Ceilteach a bhi ann an glinn nan Alps trì cheud bliadhna roimh àm Chriosda, agus tha cunntas againn cuideachd air an Ròmanach ainmeil, Julius Caesar, a bhi na fhear riaghlaidh ann an cearn de’n dùthaich ris an abair sinn Switzerland an diugh. Is e so an aon Caesar is a thàinig do Bhreatuinn anns a’ bhliadhna dà fhichead is a cóig deug B.C. mar bhios fios aig gach gille is nighean sgoile. Aig an àm sin bha sìth is réite air dùthaich Switzerland fo smachd is riaghladh nan Ròmanach ach an uair a thòisich an Impearachd air crìonadh, bha na treubhan fiadhaich, borb o thuath a’ creachadh is a’ spùinneadh agus chaidh an dùthaich mu dheireadh fo spòig na Gearmailte is mhair sin fad mìle bliadhna. Anns an treas linn deug chi sinn a’ cheud gluasad am measg nan roinnean gu seòrsa de aonadh ach airson cóig ceud bliadhna is ann glé fhuasgailte a bha an ceangal eatorra. B’iad na cogaidhean a dh’éirich as a’ Cheannairc Fhrangach aig toiseach an naoimheamh linn deug a dhlùthaich iad ri chéile agus mu mheadhon an naoimheamh linn deug chaidh an riaghaltas aontachail air am bheil sinn eòlach a stéidheachadh.

Is i Switzerland dùthaich cho beag is a tha anns an Roinn-Eòrp; chan’eil buileach dà cheud deug mìle de fhaid’ anns na criochan. Mu thuath tha i sgaraichte bho’n Ghearmailt leis an Amhuinn Rhine, air an iar bho’n Fhraing le Beanntan Dhiuraidh, agus a deas is an ear bho’n Eadailt is bho Austria le Beanntan uaibhreach nan Alps.

Tha an ceathramh cuid de’n dùthaich creagach, ciar agus fàs; anns a’ cheathramh sin tha àitean air an laigh an sneachda bho aon cheann de’n bhliadhna gus a cheann eile. A thaobh so, tha raointean torrach anns am fàs iomadh seòrsa sìol, agus air sléibhtean nan Alps tha lianagan uaine, feurach air an àraichear mìltean de mhìltean de chrodh. Tha àireamh an t-sluaigh beagan na’s motha na tha againn an Alba. Do bhrìgh, gun robh iad fo smachd treubhan Gearmailteach fad mìle bliadhna tha seòrsa de chànain Gearmailteach aig trì chairteil de’n t-sluagh. Tha mu chóigibh cuid a’ bruidhinn Frangais agus mu fhicheadaibh cuid a labhairt cànain Eadailteach. Agus tha aon chànain eile air a bhruidhinn ann an sgìr uaigneach am measg nam beanntann, seòrsa de Latuinn ris an abair iad Romansch—cànain a bha na saighdearain Romanach a’ bruidhinn bho

chionn dà mhìle bliadhna air ais. Tha an sluagh a labhras Ròmansch mu leth an àireamh aig am bheil Gàidhlig an Alba. Tha so a’ toirt sealladh dhuinn air na treubhan bho’n do shiolaich sluagh na dúthcha ud, ach ged tha eadar-dhealachadh chànain aca, is Swiss iad anns a’ cheud àite agus uasal da-rìreadh air an dùthchas. Mar an ceudna, ged tha còrr is dara leth ’nam Pròsdainich, tha Pròsdainich is Catalaich a’ caitheamh am beatha an deagh ghean do chàch a cheile.

Their iad ri Switzerland “Mullach na Roinn-Eòrp,” agus is math a sheasas an t-ainm sin i. Tha a’ bheinn as àirde còrr is trì àirde Beinn Nibheis agus tha dà fhichead beinn os cionn dà mhile deug troigh de àirde. Ach chan ann a mhàin airson luchd-streap is coiseachd a tha maise ghreadhnach nam bealaichean am follais, oir tha rathaidean móra a’ dìreadh gu deagh àirde agus tha na rathaidean iarruin a’ dol suas gu àirde a tha eagalach. Air a’ Bheinn ainmeil ud, Jungfrau, tha “station” aig àirde aon mhìle deug troigh os cionn na mara.

Mar sin, tha cothrom aig luchd siubhail air seallaidhean do-labhairt fhaotainn air beanntan àrda cas, seallaidhean a chuireas air uairean eagal is uamhas orrasan a tha buailteach dol ris an tuainealaich.

Far am bheil beanntan àrda le (mar a thuirt Niall MacLeòid) “feasag de shneachda air a phasgadh mu’n ceann,” gheibhear an sin toiseadh-aimhnichean, agus abair thusa aimhnichean an sud—an Rhine, ainmeil an eachdraidh an Roinn-Eòrp; an Rhone; Amhuinn Inn a’ ruith do’n Danube agus Amhuinn Ticino a’ ruith do Amhuinn Pò anns an Eadailt. Mar an Alba fhéin tha mòran de na h-aimhnichean air an ceannsachadh airson neart an dealain, agus is ann le neart an dealain a tha na treunaichean a’ gluasad, agus a chuid mhór de thighean ceaird agus beartan oibre. Tha iad as eugmhais gual is iarruinn, agus chan’eil beartas aca a dh’fhaodar a mheinneadh as an talamh mar a tha againn am Breatuinn. Tha iad air leth sgileil le’n lamhan, agus mar tha fios agaibh uile tha iad ainmeil airson innealan meanbh mar uaireadairean. Tha iad innleachdail cuideachd air innealan móra beartan snìomh is fidhe, oir is fhada bho’n a bha muinntir na dùthcha a’ laimhseachadh cloimh, aodach is anart. Bho obar an aodaich, a bhi ’ga nighe is ’ga dhath a thug bith do na tighean ceairde móra far am bith iad a’ deanamh na daithean agus iomadh seòrsa de na chemicals is stuthan mar sin. Tha fios agam gu’m bheil móran ann an Leódhas is na Hearradh a tha eòlach air dathan

a thig a baile Bhàsail. Tha Switzerland, cuideachd, na dhuthaich a tha measail aig luchd-turuis, agus an so faodaidh Gàidhealtachd na h-Alba móran ionnsachadh bhuaipe. Is e mo bharail gu bheil sinn a’ deanamh sin. Anns an t-saoghal a tha againn, leis na h-innleachdan a chuidicheas duine aig a chosnadh, tha uairean oibreach a’ fàs goirid agus tha barrachd ùine ann airson saor-laithean is siubhal. Is fhada bho thòisich muinntir Switzerland air fàilte chridheil a chuir air luchd-turuis bho gach cearn de’n t-saoghal agus tha móran a’ deanamh am beò-shlàint ag ullachadh airson choigreach mar so.

Far am bheil beanntan, glinn is aimhnichean, siubhlaidh daoine an tòir air sìth is sàmhchair, is ùrachadh spioraid. Ged nach eil anns na beanntan is na glinn annta fhéin ach ionadan talmhaidh, tha buaidh air leth aca ann an greadhnachas is am maise, a ghluaiseas smuain an duine gu nithean as àirde bho’n tig an t-sìth is an t-sàmchair do ar n-aignidhean. Is ann aig Gàidheil na h-Alba a tha deagh fhios air so agus cha deanadh e ach feum, sinn a bhi a’ co-phàirteachadh bòidhchead ar dùthcha is cùineas ar nàduir ri ar co-chreutairean.