RUBAIR

Tha daoine a’ deanamh féum de rubair ann an còrr is leth-cheud mile cumadh. Cha rannsaicheadh iad doimhneachd a’ chuain is doimhneachd na talamhuinn as eugmhais; cha robh iad air a’ gheallach a ruigheachd as eugmhais: is mor an t-atharrachadh a bha air eachdraidh an t-saoghail so as eugmhais.

Gabhaibh beachd airson mionaid no dha air fèumalachd rubair dhuibh fhéin an sin aig taobh an teine no anns an sgoil. An robh thu ann an càr no air bus an diugh agus an do smuainich thu dé dh’fhàg an siubhal cho socair—cuibheal rubair a’ gléidheadh gaoithe. Dé dheanadh tu as eugmhais an dealain airson teas is solus is neart; is e’ gad’ ruigheachd troimh dha phìob mheanbh copair air an sgaradh bho chéile le rubair. Dh’fhaodainn an leabhar so a lìonadh le iomradh air feumalachd rubair ach fàgam an còrr agaibh fhéin airson smuaineachadh orra.

Cia ás, matà, a gheibhear an stuth tha so? Anns a’ chiad àite gheibhear e an cruth bainne—bainne nach eil móran eadar-dhealaichte o bhainne bà ri amharc air. Ach gu faotainn a’ bhainne so tha daoine a’ “bleoghann” craoibhe—craobh annasach da-rìribh.

Chan ann a mhàin mar choltas faicsinneach a chì sinn an co-ionnanachd ri bainne a’ chruidh. Ma dh’ fhàgar ’na sheasamh e, thig uachdar air agus an ceann ùine fàsaidh e goirt agus faodar “càise” a dhealachadh bho ’n uisge. Gu dearbh is ann mar sin a tha rubair tioram air a dheasachadh, ach gu bheilear a’ cur fìongeur anns a’ bhainne air son an gnothach a ghreasadh air adhart.

Mun abair mi an còrr air tuathanachas an stuth, bu toil leam facal no dhà innse dhuibh air eachdraidh, oir chan eil ach ùine glé ghoirid bho ’n fhuair an duine eòlas air rubair, taca ris na stuthan eile air a bheil iad a’ cur feuma, mar gual, iarunn, gloinne, luaidh, fiodh is leathar.

Gheibh sinn a’ chiad iomradh air rubair ann an criomag de na sgrìobhaidhean aig an t-seòladair sgairteil ud as aithne dhuibh uile Crìosgan Columbus. Anns a’ bhliadhna 1493 lorg esan an Saoghal Ur air taobh thall a’ Chuain Shiar agus a measg gach naidheachd a thug e dhachaidh bha an t-iomradh so air gillean òga Innseanach a’ cluiche le ball coise a bhochdadh air an talamh nuair a bhreabadh iad e. Sheall iad dha a’ chraobh o ’n d’ fhuair iad bainne a bha a’

tioramachadh ’na chnapan de ’n stuth a bha so. Bha iad cuideachd air uairean a’ spuaiceadh a’ bhainne air an casan agus air dha tioramachadh bha craiceann an sin a dhèanadh deagh bhrògan daibh.

A measg gach naidheachd mhóir a bh’ aige cha d’ fhuair a’ chriomag bheag a bha so móran aire.

Aig toiseach an t-siathamh linn deug nuair a bha Iompaireachd na Spàinne craobh-sgaoilte air feadh an t-saoghail gheibh sinn iomradh air na saighdearan aca, ann an dùthaich Mexico, a bhith a’ dèanamh an còtaichean dìonach bho uisge le bainne chraobhan àraidh.

Ach co-dhiùbh bho’n chiad iomradh a rinn Crìosgan Columbus air an stuth chaidh faisg air trì cheud bliadhna seachad mun do ghluais daoine ri bhith feuchainn feum a dhèanamh dheth agus is ann do na Frangaich a bheir sinn an t-urram air son a’ chiad cheasnachadh a chur air bonn. Thug na fir-ealain aca cnapan de ’n stuth dhachaidh do ’n Fhraing is thòisich iad air cnuasachadh.

Theireadh na h-Innseanaich Dhearga “cahutchu” ris a’ chraoibh—ainm a tha ciallachadh ’sa’ chànain aca-san “craobh nan deur” do bhrìgh mar a shileadh am bainne uaipe mar dheur nan sùl. Gus an latha an diugh is “caouthchuc” an t-ainm a tha air rubair anns a’ chànain Fhrangaich agus facal glé dhlùth ri sin aig na Gearmailtich.

Anns an dùthaich againn fhìn is e am fear ealain ainmeil sin, an Dotair Iòsaph Priestley anns a’ bhliadhna 1770 a fhuair a’ chiad shealladh air criomag de ’n stuth. Bha duilleag phàipear ’na dhòrn air an rohh e a’ sgrìobhadh le peann luaidhe agus air dha am paipear a shuathadh leis an stuth so ghlan e ás an sgrìobhadh. Gun dàil thug e an t-ainm rubber air—an t-ainm a lean ris anns a’ Bheurla.

B’ e chiad eòlas a fhuair na fir ealain gun gabhadh an rubair leaghadh anns an ola ris an abair sinn turpentine agus anns an staid sin bha e glé fhurasda a spuaiceadh air anart, agus air dha tioramachadh dhèanadh an tàillear còta dheth a bha dìonach o uisge.

Bha aon tàillear ann an Glaschu air thoiseach orra uile—Teàrlach Mac an Tòisich—tàillear a bha cho ainmeil is gun do lean an t-ainm aige eadhon gus an latha an diugh ri còta aotram a tha dìonach o uisge. Nach eòlach sibh uile air an ainm “Mac” ’ga ghabhail air a leithid sin de chòta.

Ach co-dhiùbh, feumail ’s ged a bha na còtaichean annasach so, bha aon choire mi-shealbhach orra. Ann am fuachd a’ gheamhraidh

bha iad ’nan stob cruaidh reòta agus ann an teas an t-samhraidh bha iad a’ fàs bog, leanailteach agus a’ tuiteam o chéile. B’ e so coire a bha anns an rubair gu nàdurra agus gu dearbh cha robh e gu móran feuma gus a’ bhliadhna 1844.

Bha dithis dhaoine, Tómas Hancock ann an Sasuinn agus Teàrlach Goodyear an Aimeireaca ag obair gu dìcheallach air a’ cheist mhóir a bha so oir bha deagh amharus aca air an fheumalachd a bha anns an stuth nan deidheadh aca air cur ás do ’n aon choire so—an droch dhìol a dhèanadh fuachd is teas air.

Gun fhios da chéile dh’ obraich iad agus gun fhios da chéile ràinig iad an dearbh fhuasgladh agus gus an latha an diugh tha móran deasbuid eadar Breatannaich is Aimeireacanaich có aca a bha air thoiseach.

Fhuair iad-san an t-eòlas gum faodar rubair a mheasgachadh le pronnasc (pronnasdair) agus air teas a chur ris tha atharrachadh iongantach a’ tighinn air.

Chan eil móran buaidh tuille aig fuachd a’ gheamhraidh no teas an t-samhraidh air, agus, an nì as fheumaile buileach, an uair a théid a lùbadh, a shlaodadh no a thoinneamh air a chéile pillidh e gu grad gu chumadh féin.

B’ e so an iuchair a dh’ fhosgail an dorus agus thòisich daoine air tuilleadh is tuilleadh feum a dhèanamh dheth. Anns a’ bhliadhna sin, 1844, còrr is ceud bliadhna air ais, thàinig luchd dà cheud tunna a steach do ’n dùthaich. Anns a’ bhliadhna 1957 thàinig do ’n dùthaich luchd còrr is dà cheud mìle tunna!

Fàsaidh a’ chraobh rubair ann an dùthaich a tha teth agus fliuch eadar seachd ceud mìle tuath is seachd ceud mìle deas air cearcall-meadhoin na talmhainn agus aig toiseach ar n-eachdraidh bha a’ chuid mhór de na craobhan a’ fàs ann an dùthaich Bhrasail ri taobh abhainn mhóir Amason. B’ éiginn mhór a bhith a’ slaodadh á doimhne na coille agus le daoine a bhith dèanamh tuilleadh feuma de rubair cha b’ fhada gus an robh barrachd iarrtais na ghabhadh sàsachadh.

Bha luchd riaghlaidh ar dùthcha fo mhór chúram is chuir iad Sasunnach d’ am b’ ainm Eanruic Wickham air turas gu ruige Brasail air teachdaireachd dìomhair. Aig cunnart a bheatha o ghàbhadh na coille is o shaighdearan na dúthcha thàrr e ás le còrr is tri fichead mìle de shìol na craoibhe rubair.

Ràinig e Lunnainn gu sàbhailte is chaidh an sìol a chur an gàrradh Kew. O’n tri fichead mìle sìol dh’ fhàs dà mhìle planntrais

agus thugadh iad air bàta gu Eilean Ceylon. Chuireadh ’san talamh iad is ghabh beagan diubh friamhaich is dh’ fhàs iad. Uatha-san thugadh sìol ùr gu ruige Malaya agus chuireadh air bonn an tuathanachas mór feumail sin air a bheil an saoghal uile an crochadh. Le dìcheall is deagh aire nan tuathanach cha b’ fhada gus an robh na craobhan fada, fada nas torraiche na bha iad ann an coilltean Bhrasail.

Anns a’ bhliadhna 1888 chaidh innleachd a chur air chois a bha ri atharrachadh mór a chur air eachdraidh ar saoghail agus spàirn mhór a chur ann an tuathanachas an rubair. Bha daoine a’ dèanamh oidhirp air siubhal an rathaid air, mar a their sinn, am bicycle. Le chuibhlichean cruaidhe air rathaidean creagach gu dearbh b’ éiginn a bhith suidhe air, agus dìreach ann an deagh am chaidh aig Iain Dunlop air pìob chaol rubair a ghleidheadh gaoth, a cheangal ris a’ chuibhill. Cha b’ e a’ chiad neach a smuainich air a so ach feumar an t-urram a thoirt dhà-san agus tha an t-ainm Dunlop gu minic ri fhaicinn ’s ri chluinntinn ’san latha an diugh. Is math is airidh e sin, air son an t-socair a thug e do gach fear is té a tha ’nan cabhaig siubhal.

An déidh am bicycle thàinig an càr ’s an t-itealan agus is anns na cuibhlichean aca-san a tha a’ chuid mhór de rubair an t-saoghail air a chur gu feum.

Sin agaibh, matà, eachdraidh an rubair gu h-aithghearr agus bu toil leam a nis facal no dhà a ràdh air an tuathanachas. Tha a’ chraobh air a cur mar phlanntrais—ceud chun an acair. An ceann seachd bliadhna thatar ’gan tanachadh gu ceithir fichead chun an acair agus tha am “bleoghann” a’ tòiseachadh. Aig briseadh an latha nì am fear oibre strìoc an rùsg na craoibhe le sgithinn air faobhar lannsa lighiche—obair sgileil, oir ma théid e mìr na h-òirlich ro dhomhainn cuiridh e a’ chraobh o fheum. Aig bonn an t-strìoc tha e a’ ceangal cupain bhig a ghleidheas mu dhà unnsa de ’n bhainne a shileas uaithe mun slànaich an gearradh. Théid aon fhear air feadh trì cheud craobh ann an trì uairean de thìde agus an sin tillidh e le cuinneag a’ cruinneachadh a’ bhainne. Their sinn latex ris a’ bhainne so. Air an ath latha théid am fear oibre gu craobhan agus nì e strìoc eile fo ’n t-strìoc mu dheireadh. Tuigidh sibh cho sgileil ’s a dh’ fheumas e bhith nuair a their mi gun dèan e deich strìochdan fichead ann an leud aon òirlich. Bleoghannaidh e gach craobh gach dara latha air son da fhichead bliadhna mum fàs iad tioram.

Tha na cuinneagan latex air an cruinneachadh ann an tuba mór agus an uair sin air an goirteachadh le fìongeur. An sin théid an rubair ’na chnap slaopach, fliuch, coltach ri cnap grutha no càise a dhèanadh bean a’ chroiteir. Tha so air a thaosnadh is air a dheagh nighe ann am bùrn. An déidh sin tha e air fhàsgadh eadar rollan iaruinn ’na leacan tana, geala.

A’ gearradh rùsg na craoibh Rubair gu bhi ’ga bleoghan

Tha cuid dhiubh air an tioramachadh mar sin is thig iad thugainn mar crepe rubber a chì sibh air buinn bhrògan ach tha a’ chuid as motha dhiubh air an crochadh ann an tigh ceotha agus dìreach mar an kipper, tha dath òrdhonn a’ tighinn orra. Agus gleidhidh an ceò fiodha an rubair o bhith fàs liath mar chaise.

Nis, matà, tha na leacan sin air am fàsgadh ri chéile mu mheud

ciste-tea agus air an cur do ’n dùthaich so air bàta-smùid. Tha mi cinnteach gu bheil iomadach seòladair ann a tha eòlach air iasgair no dhà a fhuair cnap rubair ann an lìon sgadain an déidh a’ chogaidh, à bàtaichean a chaidh a chur fodha.

Bu toil leam facail a ràdh air an deasachadh a nì sinn air rubair anns an tigh-ceàird.

Thuirt mi mar thà gur e pronnasdair an nì as fheumaile a tha sinn a’ measgachadh ris an rubair. Tha sinn ’ga theasachadh is ’ga thaosnadh air rolair làidir iaruinn gus am fàs e bog mar photaidh agus an sin cuiridh sinn cuide ris mu thuaiream ceithir puinnd pronnasdair ri ceud punnd rubair. A réir am feum ris an cuirear e aig a’ cheann thall cuiridh sinn stuthan eile ’na mheasg, criadh, ola, céir, dathan dearg, liath is buidhe is iomadh stuth eile. Ach is e an stuth as fheumaile dhiubh air fad sùith, air a dheasachach o ola, oir chan eil sùith an teine meanbh gu leòr. Smuainichibh air na nithean de rubair a dh’ fheumas a bhith fìor-bhuan agus chì sibh gu bheil iad uile dubh le sùith—is iad sin cuibhlichean charbad.

An déidh na stuthan a mheasgachadh gu cùramach ris an rubair théid e troimh innleachdan a bheir an cumadh ceart air agus mu dheireadh théid fhàsgadh gu teann agus teas a chur ris air son ùine àraidh.

Their sinn ris an obair so vulcanising agus mas cuimhne leibh bhur leabhraichean sgoile bha aig na Ròmanaich a measg an cuid dhiathan aon air an robh ainm Vulcan—Dia an Teine.

Smuain no dhà anns an dealachadh:—

(1) Smuainichibh air na carbadan a’ siubhal an rathaid. As eugmhais rubair nach ann an sud a bhiodh a’ ghliog ’s a’ ghlag ’s a’ ghlunngaraich.

(2) Smuainichibh air na h-itealan mòra a’ siubhal nan speur. Cha b’ urrainn iad an talamh a bhualadh gun rubair a’ gleidheadh gaoithe anns na cuibhlichean.

(3) Smuainichibh air na tighean-eiridinn agus na h-innealan aig làimh an lighiche.

(4) Smuainichibh air na ròpan caola copair le ’n còta tana rubair a’ toirt thugaibh neart an dealain; guthan air an réidio; guth bhur càirdean air an telefon.

(5) Smuainichibh air an òigridh le ball-coise, golf, tennis is gach seòrsa spòrs.

(6) Ma tha fear an tighe a’ toirt thuige na pìob tombaca air son ceò dheireannach na h-oidhche biodh fios aige nach eil an cas chruaidh dhubh na pìoba ach—rubair is pronnasdair!