Oidhche Shathurna

Thubhairt Coinneach ri Mrs. Hunter is e a’ dol a-mach an dorus alright, nach biodh e ro anamoch gun a thighinn a-steach. Ruith e gu sgiobalta air a phòcaidean, feuch an robh a h-uile nì a bha feumail aige: cìr, airgead, neapraig, iuchraichean. Dhùin e an dorus.

Bhiodh e ag radh an dearbh rud rithe gach oidhche Shathurna mu leth-uair an déidh seachd, gus am faodadh ise a dhol da leabaidh le cogais ghlan agus gus am biodh e fearasd dhi trod ris anns a’ mhaduinn.

Rinn e gàire is e sìos na staidhreachan cloiche. Oidhche Shathurn a rithist, oidhche mhór nan oileanach an Dun-Eideann, nuair a dh’fhosgladh iad dìomhaireachd an inntinnean do dhuine sam bith mun cuairt dhaibh nach robh a’ fosgladh inntinn no a bheul fhéin. Bha latha ann a bhiodh Coinneach e fhéin ris a’ cheart obair, ach bha e nise ’na thidsear o chionn bliadhna agus bha barrachd smachd aige air a bheul.

Tidsear òg a’ coiseachd troimh sholus nan rionnag a ghabhail smùid. Ràinig e bus-stop faisg air Holyrood, aig togalach beag caol àrd far am biodh Mairi Stiubhart a’ bhanrigh a’ gabhail bath. Ach mun do rinn e móran smaoineachaidh oirre-se, thàinig bus a dheanadh a’ chùis dha.

Nuair a ràinig e mullach na staidhre anns a’ bhus, rinn e gàire bheag eile. Dh’aithnich e gun robh oidhche mhath gu bhi ann. Bha an siota-deiridh falamh agus bha boireannaich gu leòir a stigh. Phàidh e am faradh

agus chuir e ceò a dhol. Thug e sùil air na boireannaich gu léir—cùl an cinn, an leth-cheannan agus an casan nam biodh sin fearasd agus iomchuidh. Càil a b’fheàrr de bhusaichean agus trèanachan air an oidhche, dh’fhaodadh duine leigeil air gun robh e a’ coimhead a-mach air an uinneig, agus aig a’ cheart àm a bhi a’ sgrùdadh dhaoine eile a bha a stigh. Bhiodh esan a’ deanamh sud an còmhnaidh. Bha e éibhinn a bhi a’ faicinn beòil a’ fosgladh no làmhan a’ gluasad a muigh ann an eadar-dhà-shaoghal nam faileas. Cuideachd, bha cothrom agad sgrùdadh a dheanamh air aodann nighinn—gu h-àraidh nam biodh i dìreach air do bheulaibh— ’s a cùl riut—nach fhaigheadh tu an àite eile. Faodaidh duine a dhol glé dhàn air faileas. Uaireannan, is am bus ’na stad, chitheadh tu fear-eigin a bha shìos air taobh eile na sràid a’ coiseachd gu dòigheil a-steach air beul nighinn agus a-mach troimh chùl a cinn. Gun fhios dha duine ach dhut fhéin.

Chrom e ás a’ bhus faisg air a’ Chaisteal, aig an stad àbhaisteach, agus chaidh e tarsainn na sràid chun an Rabbie Burns air a shocair. Saoil dé thachradh an nochd? Bha rudeigin a’ tachairt a h-uile Di-Sathurn, rudeigin ùr.

Seann thaigh-seinnse a bh’anns an Rabbie Burns, gu math lom ’na bhroinn. Ach ’se lomnochd deagh fhiodh a bh’ann agus bha teine guail mu choinneamh an doruis. Bhiodh dà sheòrsa ag òl ann—feadhainn a bha a’ fuireach mun cuairt anns an Lawnmarket, iad fhéin agus an dachaidhean a’ tuiteam ’nam broinn le dìth cùraim, agus Coinneach ’s a chàirdean, air sgàth gun robh an t-àite eucoltach ri bàr eile agus nach biodh oileanaich a’ dol ann. Nam faighnicheadh duine dhut

càite am biodh tu dol aig a’ weekend, ’se tòrr a bh’ann a radh gu robh dhan a’ Rabbie. Càit? chanadh iad, agus dh’ìnnseadh tu dhaibh. Bha thu air do chomharrachadh a-mach tuilleadh mar neach nach leanadh an treud.

Dh’òrdaich e ceithir pinntean, agus ghabh e a-null chun a’ bhùird. Bha iad cho eòlach air a chéile is nach do bhodraig duine fàilt a chur air, ach sùil a thoirt air. Cailean agus Jimmy ag argamaid mu dheidhinn rudeigin, football, agus Murchadh ’gan coimhead ’s a’ gàireachdainn. Cha robh suim sam bith aig Murchadh ann a’ football—dad ach caileagan. Agus bhiodh té ùr aige gu dàrnacha seachduinn. Bhiodh e ag radh riutha gur e pilot a bh’ann, gun robh e air lìbh ás na Marines, gur e seòldair air bàtaichean Donaldson a bh’ann … oidhche Dhiardaoin dhéidheadh e do’n leabhar-lann agus dh’ionnsaicheadh e á leabhraichean na chuireadh ceann nighinn aotrom seachad uair-a- thìde no dhà. Ach bha football a’ cunntadh dha Jimmy agus Cailean agus mur a biodh iad ann an amhaichean a chéile greiseag cha chòrdadh Oidhche Shathurn riutha.

Thàinig Dan a’ bhàir leis na pinntean. Phàidh Coinneach iad. Chuir seo crìoch air an deasbad. Bha an ceathrar a nise cruinn còmhladh, an oidhche a’ fosgladh a-mach rompa mar chnoc-sìdhe. Dh’fhaodadh nì sam bith turchairt orra—có aige bha fios? —agus bhiodh iad, ’nan ceathrar, deiseil air a shon. ’S iomadh cruaidh-chàs troimh’n tàinig iad, buidheann a bha a’ ruith nan dannsan an Dun-Eideann o chionn bhliadhnachan, agus bu tric is minig iad a’ bruidhinn air an euchdan. Bha e mar sheirbheis dhaibh, Di-Sathurn, seirbheis cuimhneachaidh, a’ togail a rithist

agus a rithist rudan a bh’air gabhail àite air oidhcheannan eile aim an àiteachan eile. Mar bhuidheann, bha iad air a thighinn gu aonta cho rèidh is nach b’e an sgeulaiche a chumail ris an fhìrinn a dheanadh iad idir, ach gabhail gu h-èasgaidh ris na bha esan a’ cur ris an fhìrinn.

Agus bha na gillean eòlach air an gnothaich. Cha ghabhadh duine ri òl ach na dh’fhuilingeadh a cheann. Bha uair a ghabhadh, nuair a thàinig iad còmhladh an toiseach is iad ri feuchainn neart a chéile anns an nead, mar gum biodh, ach ’se bha seo latha eile. Cha deanadh duine dannsa fo dhaorach, agus cha b’eireachdail an sealladh òganach treun ’na chonablach leis an deoch agus cha deanadh duine sabaisd ach mu-làimh. Mar sin, ged nach deach facal a radh a riamh mu dheidhinn, dh’òladh iad gus am biodh sunnd is aighear orra, agus dh’fhalbhadh iad a-mach ás an Rabbie Burns air son làrach fhàgail air an oidhche.

’Se Jimmy a chuir rompa a dhol chun an dannsa Ghaidhealaich. Glé ainneamh a dhéidheadh iad gu a leithid—b’ fheàrr leotha an còmhnaidh a dhol am measg nan gall far nach robh iad aithnichte, ás nach déidheadh fios dhachaidh air crois-tàra na cabaireachd. Dh’fhalbh iad, dhan cois. Leig iad fead ris na caileagan a thachair riutha, cha tug iad ceum ás an rathad do fhirionnach air bith, agus ràinig iad an talla-dannsa ri boillsgeadh mar ghrioglachan ògalachd.

Talla mór le measgachadh sholus ann, a’ plosgartaich le fuaim agus sluagh. Choisich an ceathrar a-steach, a’ mìogadh an sùilean agus an cuinneanan anns an dùmhalachd. Teas, èaladh, stiallan ciùil, solus clis, fallus agus cùbhraidheachd—saoghal air leth. Cho

eu-coltach ris na dannsan beaga shuas anns an eilean, seann thogalach fiodha le droch dhruim agus ùrlar suiment a dh’fhàg an R.A. F. mar dhìleab an dèidh a’ chogaidh … Na fir aig an dàrna ceann ’nan seasamh a’ bruidhinn air smùidean agus bristeadh chnàmhan, a’ chlann-nighinn ’nan suidhe ris na ballachan air stùil, dearg, gorm agus flùrach a’ bruidhinn air falt is fir … Agus esan, ro òg air son pàirt a ghabhail ach aosd gu leòir air son coimhead. Thuig Coinneach anns an tiotadh a thug na dealbhan a’ dol thuige agus ás ’na chuimhne gun robh e ’ga fhaicinn fhéin os cionn a leithid—gur e gille a’ bhaile mhóir a bh’ann dheth-san.

A’ cheud ghreis, cha robh dad ach hullo agus seall có tha seo, cà ’m bi thu ’gad fhalach fhéin? Thug Coinneach speil a’ còmhradh ri balachan a bh’air ùr thighinn sìos bho’n taigh. Balach òg, maol, dubhadh na gaoithe air aghaidh, an droch-bhearradh a bh’air fhalt a’ cur an céill gilead a chraicinn air cùl a chinn, a ghnè agus eachdraidh ri ’n leughadh cho fearasda. Dh’aithnich Coinneach gun robh an tuathach-sa ’ga choimhead-san le eudachd is e cho eòlach, saoghalta. Ach dh’fhidir e an-fhois agus ghabh e roimhe, a’ lorg chàich. Bha iadsan còmhla ri Iain Beag a nise, duine uamhasach cliùiteach, ceatharnach á Gleanndail a bh’air a bhi fichead bliadhna a’ siubhal an Dun-Eideann agus a bhruidhneadh air Glaschu cuideachd, mar fhear a bh’ann ’s a dh’fhairich.

Rinn Coinneach orra, a’ sàthadh ’s a’ bruthadh a shlighe troimh’n fheadhainn a bha ’nan seasamh aig oir an ùrlair-dhannsa. Bha dannsa ri dol agus thug e sùil a-mach ris a’ ghluasad.

Bha e air a bhi ’ga coimhead greis mun do mhothaich

e nach robh e a’ gluasad. Cha do charaich e. Cha do smaoinich e air nì—có i, carson a bha e ’ga coimhead, no càite an robh e, no gun robh cuideigin ri dannsa leatha. Bha a h-ìomhaigh a’ sruthadh troimh a shùilean, ’gan lìonadh mar a lìonas a’ ghrian boinne uisge, ’ga h-atharrachadh ann an dòigh neo-chaochlaideach, ’ga cràdh le bristeadh a soluis. Mun do thuig e ciod a bha tachairt, bha e air tachairt. Shaoil e gun robh seo amaideach dhàsan, ach cha do leig e seachad e.

Nighean bhòidheach bhàn a’ dannsa. Fiaclan snasail geal. Dreas bhuidhe.

Sheas e gus an robh an rìghle seachad, fios agus cinnt aige a nise nach déidheadh na bha e ri faicinn ás a chuimhne no ás a chom gu bràth. Shuath e a shùilean. Dh’fhairich e seòrsa de dh’uallach a’ laighe air, gun robh seo aige ri ghléidheadh tuilleadh. Agus ìongnadh. Oir cha b’e sud a’ cheud uair a chunnaic e i, no nas motha a’ cheud uair a chunnaic e ri danns i. Nach tug e fhéin gu dannsa i aon oidhche? Iseabail, secretary, a chaidh troimh’n sgoil còmhla ris. Agus esan ’na sheasamh an seo, a’ feuchainn rian a chur air a bheatha a bha ag atharrachadh crutha mar char ann an aisling.

Stad an dannsa agus nuair a bha i a’ tilleadh gu a h-àite fhéin, chaidh i seachad ri thaobh. Cha bu dùraig dha sealltainn rithe, fhathast co-dhiùbh, air eagal ’s gum faiceadh i dad ’na shùilean, mas tachradh dhìse mar a thachair dhàsan. Dh’aithnich e gur e àmhghair a chosgadh an sealladh ud dhà ged a chòrd e ris gu ìre a bha doirbh fhulang. Gun robh an ìomhaigh ud beò a stigh ann an àite dheth far an robh na dealbhan dìomhair nach robh e a’ leigeil ris dha fhéin ach nuair a bhiodh e a’ lagachadh leis a’ chadal, far an robh

am beagan fìrinn a bha e a’ tional gus a cnàmh lath’ -eigin. Nan sealladh e dìreach troimh na sùilean dorcha aice an uair ud, bhiodh i mùchte le eagal no gaol no iochd, leis a’ chumhachd neònach a dh’fhairich e.

Nuair a chaidh i seachad air, thòisich e a’ mothachadh do na bha a’ dol mun cuairt dha, tonnan beaga a’ bristeadh a-steach air.

Dh’fhairich e corraich mi-reusanta ag éirigh ann fhéin, creathnachadh ’na inntinn ’s ’na fheòil. An aghaidh an t-saoghail, an aghaidh an dannsa, an aghaidh an dàn a chuir sud ’na ghaoth is e cho òg, an aghaidh Iseabail, gun robh i idir ann.

Thionndaidh e agus sheall e thairis air a ghualainn. Bha i ’na seasamh a’ bruidhinn ri nighean eile. Ach cha do dh’fhidir e dad a shamhail na dh’fhuiling e a cheana. Nighean. Nighean òg Ghaidhealach ann an aodach soilleir buidhe. Sheall e le uamhas ris an nighean seo is e a’ faicinn mar fhaileas eatorra, ann am plathadh fuar, na bha roimhe air an t-saoghal. An còrr de bheatha, ann an aonrachas, gum biodh esan ’ga leantainn-se, ’ga coimhead-se, feuch an toireadh e beò i tuilleadh, uaireigin, ged a b’ann tiotadh, mar a bha i ’na lasair nach gabhadh mùchadh an taobh a stigh dheth.