Am Pàrtaidh

Chuala e torman guth athar air cùl a chuimhne. Fhad’s a bha e ’ga chluinntinn, thòisich e ag obair le a chuimhne eile—cuimhne a chaidh a dheilbh anns an sgoil—agus a’ lorg le shùilean sealladh sam bith a chuireadh seachad a cheann mionaid no dhà ...

“ ... Vibrates in the memory

Odours when sweet violets sicken

Live within the sense they quicken. ”

Keats? No Shelley? Cha robh fios aige. Dé ’n deifir cho fada ’s a chumadh e a chuimhne eile sìos, mar gun cuireadh duine reacord air gus nach cluinneadh e an réidio.

“Có air a tha thu smaoineachadh?” dh’fhaighnich an nighean.

“Amhran,” ars esan, is rinn e snodha gàire rithe.

“Amhran? ’N e fear a th’air an dràsd?”

Bha reacord air, seinneadair Albannach a’ gabhail seann duan, is giotàr ’ga ruagadh. Reacord ùr a h-uile cóig mionaidean, air son am pàrtaidh a chumail a’ dol.

“Chan e. Amhran Gaidhlig.”

“O.”

Bu tric a chuala e an O a bha sud. Sud am fuaim modhail a dheanadh an Gall ris a’ Ghaidheal fhad’s a bha e ag radh ris fhéin, “O an dólas, dé chuir an luib a’ Ghaidheil mi? Iad fhéin ’s an Clearances is Long Mhór nan Eilthireach a’ tighinn sìos ás na beanntan le

màileidean làn dóruinn ’s ’gan reic air pinnt no dhà gach seachduinn. ’S an cuid Gaidhlig.” Ach cha b’e Gall a bha ’m Mairi-Anna idir—dìreach nach robh a cuimhne a’ cur dragh oirre.

Rinn e gàire.

“Carson a tha thu a’ gàireachdainn?” dh’fhaighnich i.

Bha fiaclan làidir geala ann, is craiceann glan, òg. Ach cha robh e fearasd a thuigsinn.

“Tha, air son g’eil fhios ’am dé tha thu a’ smaoineachadh. Tha thu a’ smaoineachadh gur h-e Pakistani a th’annam—Nach eil?”

“Mise? Chan eil. Dé tha toirt ort— ?”

“Seall có thàinig a-steach. Murchadh.”

Bha a nis ochdnar Ghaidheil aig a’ phàrtaidh ’s iad a’ seasamh a-mach am measg chàich mar chraobhan am measg feòir no botuill stuth-cruaidh am measg chanaichean leann. Cha robh fios aige an déidheadh e a bhruidhinn ri Murchadh, is Mairi-Anna fhàgail. Bha Mairi-Anna glé bhrèagha agus, seach gun robh fios aige gun robh seòrsa de bhlàths aice ris-san, bu chaomh leis i. Ach bha i cho Gallda—no cho Gaidhealach—no rudeigin—cho aon-fhillte—nach b’urrainn dha gun a bhi mì-mhodhail rithe, feuchainn ri a bristeadh ’s a h-ath-ionnsachadh. Dh’fhàg ise an t-eilean aig cóig-deug. Cha do dh’fhàg esan gus a robh e gu bhi naoi-deug. Sin an t-eadar-dhealachadh a bh’ann; sin a dh’fhàg esan cho teagmhach, Gall-Ghaidhealach, ’na choigreach anns a h-uile h-àite ach air an trèana no air a’ bhàta.

Na h-uairean a b’aoibhniche a chuir e seachad ’na bheatha, ’sann air bàtaichean is trèanaichean. Cha robh deifir an ann a’ falbh no a’ tilleadh. Cha robh dragh air luchd-siubhail.

“Bheil fhios agad dé bu chaomh leam?” dh’fhaighnich e.

“Dé?”

“A bhi a’ seòladh suas is sìos an International Date Line fad mo bheatha.”

Dh’aithnich e gun robh e air a’ sàrachadh.

“Och, Ailein, carson a bhios tu bruidhinn mar sin? Carson a bhios tu—nach bi thu—well, ’se th’ann ach pàrtaidh.”

Bha i air a moilghean a tharraing ri chéile. Sùilean móra dorcha, iomagaineach. Reacord ùr, ceòl neònach. Carson nach biodh e, mar a bha na leth-fhacail aice ag iarraidh, mar chàch? Neo carson nach cuireadh e a leth-cheann air a h-amhaich gheal.

“Ai, pàrtaidh. Cuimhn’ agad am pàrtaidh uaireigin—aig an taigh? Cuimhn’ agad—”

Bha e anns an ribe. Cho amaideach, “aig an taigh.” Guth Mhairi-Anna ’na chluasan, ach bodach a’ bruidhinn ris ’na cheann, socair, cinnteach as a chreideamh, a’ feuchainn a chuideachadh, is esan ag argamaid, a làmhan air chrith, an déidh a’ phàrtaidh ud ...

Thigeadh gàire gu Mairi-Anna glé fhearasd. Pàrtaidh o chionn sia bliadhna, nuair a bha ise seachd-deug is i aig an taigh aig àm na Nollaige. Cha robh Ailean air an sgoil fhàgail, gille ochd-bliadhn’ -deug nach robh ag òl no a’ smocaigeadh, math air football, math san sgoil, àrd agus soilleir. Chaidh am pàrtaidh air adhart a’ toirt leis leud na h-oidhche, agus mar a b’fhaide a lean e, ’sann bu trice a chaidh sùilean an dithis an glaic a chéile. Mu dheireadh, gun fhios daibh, cha mhór, bha iad a’ coiseachd gu a dachaidh-se agus a’ pògadh a chéile aig ceann an taighe ...

Sheall i ris. ’S mór an t-atharrachadh a thàinig air bho latha sin. Cha robh e ag òl ach beagan, no a’ smocaigeadh, ach bu shuarach leis football an diugh. Bha e eireachdail, ach sgìth ’na dhreach, na sùilean aige duilich an leughadh, ged a bha fiamh a’ ghàire air is e ag éisdeachd rithe ag ìnnse a seanachais.

Duine caol grinn a bha ’na athair, geal sa’ cheann. Mu choinneamh aig a’ bhòrd, a’ bruidhinn ...

“Well, a bhalaich, tha thu fhéin aosda gu leòir air son fios a bhi agad dé tha ceart agus dé nach eil ...

“Mas e rud fallain agus math a th’ann, Ailein, carson a dh’fheumas sibh fuireach ris an dorchadas? ...

“Bha mise tòrr na bu shine a na tha thusa mas do sguir mi a dh’òl agus de ghòraich eile. Bha gu dearbha, ’s tha a h-uile boinneag deoch-làidir ’s a h-uile boinneag fallus-dannsa sin a’ tuiteam air mo spiorad an diugh mar shradagan ás an teine shìorruidh ... ”

Athair ’ga choimhead le truas agus iomnaidh. Esan air chrith, air bhoil—nan tigeadh cogadh am màireach, dòigh air choireigin air am faigheadh e air bruidhinn ri athair mar dhuine ri duine ...

Bha Mairi-Anna aig deireadh a sgeòil, a sùilean làn mire.

“ ... agus thug thu ás le searragan móra a-null cùl a’ bhaile. ’Na do dheise-cheart!”

“Cha tug na. ’Sann a tha thu a’ smaoineachadh air carabhaidh air choireigin a bh’agad. Cha bu mhise bh’ann.”

“ ’S tu, nach tu fhéin a chuimhnich air?”

“Tiud, a Mhairi-Anna, chan eil mo chuimhne-sa ach cearbach. Ach air bàrdachd. Bheil thu air son bàrdachd

a chluinntinn? Tha mise mar juke-box air son bàrdachd—”

Dh’fhidir e gu robh neart neimheil ’na ghuth, ach bha a mhac-meanmna ri danns.

“Sreath phutannan ’na mo cheann, air am fuaigheal ri sreathan bàrdachd. Put air aon dhiubh, rolaigidh mo shùilean is thig dà rann ás mo bheul. Seo dhut a nise. Siuthad, put air aon!”

Bha e cho beò ri allt, a’ lachanaich. Dh’fhairich i gaol dha is eagal roimhe, còmhladh. Cha robh fios aice dé dheanadh i. Có air a bha e a’ fanaid?

“Thalla, amadain!” ars ise, le gàire neo-chinnteach.

“Agus chan e sin a mhàin, fhearaibh agus a mhnathan uasal is ìosal, ach nì mi bàrdachd. Eisd seo—fuirich dà dhiog—

Can death be sleep, when life is but a dream

And scenes of bliss pass as a phantom by?

agus sa’ Ghaidhlig, cuideachd:

Cha tréig mi chaoidh mo dhùrachd dhut,

O’n ’s tric a bha mi sùgradh riut,

’S a’ choill’ an seinn na smùdanan

Gu binn an tùs a’ Mhàighe ...

Dé do bheachd air a’ sin?”

“Cha bu tusa a rinn iad.”

“ ’S mi, mo mhionnan, an dràsda.”

Bha i gus a chreidsinn. Mairi-Anna ’s i cho laghach, esan a’ crathadh confetti de bhreugan air a ceann.

“Cha bu mhi.”

“Ailein, carson a bhios tu— ?”

“Keats.”

“Dé an deifir dhuinne có rinn e?”

“Agus Uilleam Ros.”

Cha b’urrainn dha sealltainn rithe. Thionndaidh e a cheann is dhearc e air Murchadh.

“Mhurchaidh! Mhurchaidh!! Trobhad dà dhiog.”

Thàinig Murchadh a-nall eadar an fheadhainn a bha a’ danns, cana leann ’na dhòrn. Reothart ’na shùilean. Deich air fhichead, agus eòlach air pàrtaidhean. Chrom Murchadh is chuir e a ghàirdean mu amhaich Mhairi-Anna.

“Hull-ó, miadail!”

Chuir e aodann sìos ri a falt, is shlaod e oirre le a ghàirdean.

“ ’S fhada bho’n dà latha sin. Dé?”

Rinn e gàire mhór fhlagach ri Ailean, agus leig e ás i. Thug e stalag ás a’ chana. Chuir Mairi-Anna a làmh suas ri a falt is shuath i a gualainn. Làmh gheal, mhìn.

“Gabh amhran, a Mhurchaidh.”

“Och, pu. Nach eil reacord ann?”

“Cuir dheth na reacords. Fuirich. Chan e. Gabh amhran dhomh fhìn— ’s dha Mairi-Anna. Suidh a seo ri mo thaobh.”

“Ri do thaobh-sa? ’S fhada mhór a chithinn thu!”

Shuidh e air a’ làr ri taobh Mhairi-Anna. Rinn ise gàire mhodhail ris is rinn i i fhéin cho beag ’s a b’urrainn dhi.

“Dé fear a tha thu ’g iarraidh?” arsa Murchadh.

“Fear sam bith.”

’S e bha e ag iarraidh cuis-mhagaidh, fear a shàbhaileadh Mairi-Anna.

“Fear sam bith? Ceart ma-tha. Fuirich.”

Thòisich Murchadh a’ brunndail ris fhéin, agus mu dheireadh ghlac e òran air choireigin air an tràigh.

Sgioblaich e a sgamhanan is dhùin e a shùilean is thug e sgrìob troimh rann no dhà.

Sheall Ailean ri Mairi-Anna. Sin do Ghaidheal aon-fhillte cinnteach Gaidhealach dhut a nis. An Gaidheal air uilinn. A’ nuallaich, fada fada a muigh aig muir. Bailcean daoraich air gach taobh dheth, a dhachaidh mar bhotull uaine a’ tulgadh fad ás.

“Och tha sud gu leòir an dràsd,” arsa Murchadh, ri stad. “Fóghnaidh na dh’fhóghnas.”

“Eisd, siuthad a dhuine, cum a’ dol e. Siuthad.”

Thionndaidh Murchadh ri Mairi-Anna.

“Cum a’ dol,” thubhairt ise.

Thòisich Murchadh air òran eile. A Mhairi na biodh cùram ort a rùin ged gheibhinns bàs. Chruinnich na Gaidheil eile bha stigh mar na faoileagan, is sheas iad mu choinneamh an t-seinneadair. Bha an t-òran a’ dol trompa mar leann geur, agus thigeadh iad a-steach ann ’nan còisir, còmhladh, a’ crathadh an cinn, agus a’ cur làmhan air a chéile, nuair a ruigeadh Murchadh sreath a chòrdadh riutha.

Cha do sheinn Ailean.

Ciamar is urrainn taghadh a dheanamh, bha e ag radh ris fhéin. Nuair nach urrainn dhut gabhail ris a h-uile-cail, ciamar air domhain—Seo mo dhaoine, tha an aona smeuradh oirnn, bruidhinnidh mi riutha. Ach ’se daoine eile tha ag èaladh ’nam fhuil. B’fheàrr leam—nam b’urrainn dhomh m’eanchainn a chur air bhog mar a rinn Murchadh, no a cruadhachadh san àth mar a rinn m’athair ... Deàrrsadh amhrain air cuan leann, deàrrsadh soisgeil air creig loisgte—Mise gun sholus.

Bha an Eala Bhàn aig fois.

“Siuthad, a Mhurchaidh. Well. Siuthad a Dhomhnaill, gabh ‘Ceann Loch an Dùin.’ Ai. Siuthad.”

Nuair a thòisich Domhnall, a’ braonadh le misg is a ghuth cho sgùrrach briste ri a dhùthaich, ’se cho math ’s a bha e a chuir Ailean gu a chasan.

“Thugainn a dhanns.”

“Dé?” Eagal air Mairi-Anna gun deanadh i dìmeas.

“Thugainn. Seo a’ choill an seinn na smùdanan.”

Dh’éirich i agus thug e gu meadhon an ùrlair i. Ghluais iad air an socair an toiseach ri caithream a’ chiùil. Esan ’ga sgrùdadh.

“Tha craiceann brèagha ort.”

“Bheil?”

Bha ìomhaighean sàmhach a’ gluasad eadar cùl a shùil agus a léirsinn.

“Na sùilean agad. Tha iad dubh.”

“Dé chì thusa annt’ ?” Sùgradh ’na guth.

Carson a dh’fheumadh e a bhi a’ cluiche gheamannan?

“ ’S ioma rud sin.”

Thàinig athair sìos uair seachduinn bho’n taigh agus choinnich esan bho’n trèana e. Bha athair air uamhasachadh aig a’ bhaile mhór. Mar sheòrsa de bhalach beag. Agus ghabh esan air fhéin inbhe treòiriche, inbhe nach robh nàdurrach dha. A’ bruidhinn cruaidh ri fear an taxi, a’ sealltainn dha athair far an deach duine a mhort an uiridh, gus an tuigeadh am bodach cho glic ’s a bha esan ’na shaoghal fhéin. Aon latha, thug e athair gu biadh ann an restaurant mór. Lean athair a-steach e agus shuidh iad. Thog esan am menu, ’s rinn athair mar an ceudna. Nuair a thàinig an sgalag phròiseil le peann is pàipear, ’se Beurla a bhruidhinn esan ri athair. Beurla. ’S cha robh fios

aig a’ bhodach dé a ghabhadh e, agus sheall e ri mhac air son cobhair. Rinn esan gàire ris an sgalaig, gàire a bha ag radh, terrible, these folk up from the country,agus chuidich e an uairsin athair ...

“Tha thu a’ faicinn rudeigin neònach ’na mo shùilean, an dréin a th’ort!”

“O? Chan eil. Dé mu dheidhinn danns is breabail?”

Thòisich iad a’ deanamh mar a bha na cupail eile a bh’air an ùrlar, ri toinneamh ’s ri leum, troigh no dhà bho chéile.

“Bheil iad a’ seinn fhathast?”

“Tha. Carson a thubhairt thu gur tu a rinn a’ bhàrdachd ud?”

“Spòrs.”

Nuair a thàinig am biadh, bha athair air son altachadh a dheanamh, ach cha do leig esan leis. Bha crith ann an làmh athar ’s e a’ togail an fhorc gu a bheul. Làmh mhór làidir dhearg, air chrith. Dh’fhairich esan uaill agus nàire ’ga choimhead. Seo am fear a dh’ìnnseadh dhàsan mu chunnart bho dhroch bhoireannaich, a thubhairt, ’ga earalachadh, gun robh salachair agus truailleadh anns na liopan dearga.

“Bheil do liopan dearg?”

Chuir Mairi-Anna beill ris, a’ sealltainn a liopan ’s a fiaclan.

“Tha thu a’ dannsa ro luath,” ars ise.

Ciamar a chòrd sud riut, ma-tha? dh’fhaighnich e dha athair, nuair a fhuair iad a-mach. Fhreagair athair le irioslachd agus pròis nach dìoch’naicheadh e e, gun robh e math dha-rìreabh. Cha do ghearain e ged a bha e fhathast rag le mì-chomhfhurtachd.

“Ro luath? Tha h-uile càil a’ danns ro luath.”

“Ailein, tha thu a’ bruidhinn amaideach a rithist.”

Stad e, agus stad ise.

Ciamar a dh’ìnnseadh e dhi gun robh na liopan aice ri bòcadh? Lotan a’ bristeadh orra, dannsan is làmhan dearga is amhrain a’ sruthadh, cuileagan a’ seinn mu ceann?

Athair rag anns an t-séidhear, maduinn fhuar is am Biobull air a ghlùinean—Ciamar a chòrd sud riut ma-tha.

Chuir e a làmh air leth-cheann Mhairi-Anna. Mìn, blàth.

“Tha thu beò.”