Ignig Dannsair

“Cha robh mise ri mo shaoghal air tiodhlaigeadh cho mór ri tiodhlaigeadh Ignig—agus ’s iomadh uaigh aig na sheas mise ’na mo latha, ged a tha mi fhìn an diugh a’ feitheamh. Dà thuras a chaidh mise fo’n eileadrom gu ruige Cladh a’ Chnuic thall. Ignig bochd, cha bu mhór saoghal a fhuair e. Ach a dh’aindeoin sin, ’sann bu mhath gun dh’fhalbh e.

“Tha cuimhn’ agamsa glé mhath an latha a rugadh e, agus an gàirdeachas a rinn athair ’s a mhàthair ris. Pàisde cho laghach ’s a chunnacas a riamh. Ceann cuimir brèagha, an dà shùil cho dubh ris an t-seilcheig agus bus mìn glan. Bha e meanbh—seadh cha robh e riamh làidir ’na chorp—ach bha e cho èasgaidh ris an deargad. Nuair a chaidh e dhan a’ sgoil ud shìos, thug e leis foghlum mar a chumadh iad ris. Cha robh a shamhail ann. Bu mhinig a thigeadh an luchd-teagaisg dhachaidh feasgar ag osnaich ’s a’ sgrìobadh an cinn air losd ceisdean Ignig. Bha e cho teumach.

“Ann an Iodhlainn nam Feàrlagan a bha am baile an uairsin, agus gu deibhinne bha sinne glé riaraicht’ le ar cuibhrionn a sin, an trèimh againne, fad nam ficheadan linn. Ach dh’fhalbh sin agus thàinig latha eile oirnn. Agus b’e Ignig a bu choireach ris.

“Dh’fhàs e suas ’na òganach eireachdail, toinisgeil, agus cha robh teagamh sam bith am measg an t-sluaigh an uair ud gur h-e a bhiodh air ar ceann nuair a bhàsaicheadh Siulp, do sheanair fhéin. Aig coinneamh Inbhich a’ Bhaile anns a’ Gharadh-Fhuar, chuireadh seo air dhòigh mar rùn a’ bhaile. Nis, chan eil a chòir aig ball sam bith bho Choimiti nan Inbheach facal de na

chaidh a radh aig na coinneamhan uairgneach ìnnse, ach shìolaidh an naidheachd ud a-mach a dh’aindeoin sin, agus chaidh a craobh-sgaoileadh ann an cagarsaich mar gun éighte bho na tobhtaichean i. Bha mi fhìn a riamh de’n bheachd gur e Màlam—bha e beulach co-dhiùbh, cha chleitheadh e fhéin no a theaghlach dad.

“Biodh sin mar a bhios, ach dh’atharraich Ignig, ’s cha b’ann gu a shoirbheachadh. Cha do bhodraig e tuilleadh ri leantainn ris an ionnsachadh, agus dh’fhàs e rudeigin leisg. Roimh’n a seo, cha robhas a’ fàgail aige ach ceann aotrom na h-obrach, a chionns gun robh e ’na sgoilear agus gun robh e nas meanbha na ’n cumantas. A nis, ged a leig e seachad an fhoghlum, cha do thairgs e aon uair barrachd obair-fearainn a dheanamh.

“Chitheadh tu e, latha a bhiodh càch a’ cur falluis dhiabh le seachd obraichean fichead, ’ga shlìobadh fhéin, no a’ dabhdail mun cuairt agus a’ bruidhinn riutha—is bha e geur air a theanga, cuideachd. An dearg leisgean, ach bha e cho brèagha, bian air mar it an drithein mhóir agus inntinn cho mear, có chuireadh sràbh ’na phàirt?

“Chan eil fhios agam ciamar a thachair an rud. An e tàlant a ghineadh ann, no dé. Co-dhiùbh, thàinig fios chun na h-iodhlainn latha sinne a thighinn chun na Creig a dh’fhaicinn Ignig. Chan fhaca tu a riamh a leithid. Bha an luchd-obrach gu léir cruinn, dìomhain, a’ gàireachdainn is ag éigheachd. “A rithist, Ignig! Danns a rithist!” Am fasgadh na creig àirde, air tulach mu ’n coinneamh, Ignig, a’ leumadraich. Ignig Dannsair a bh’ac air bho’n uairsin.

“Cha do rugadh luch a riamh nach leumadh— ’s

fheudar dhuinn a bhi siùbhlach agus mear air son ar beatha a ghléidheil am measg na fàmhairean. Ach leumadraich Ignig! An neart nach deach ’na chom, ’s iongantach mur a deach e ’na chasan. Sheasadh e air a chorra-bioda, agus an ath rud bheireadh e cruinn leum ás, ’s a chasan fhathast dìreach. Sìos leis, agus suas a rithist, gun oidhirp sam bith. Suas cho àrd ri glùin fàmhaire. Chumadh e a’ dol ùine mhór ... bha e cho eireachdail agus cho éibhinn nach b’urrainn dhut do shùil a thogail dheth ... na casan cho dìreach ... deàrrsadh ’na shùilean.

“Bho’n latha sin a-mach, cha do chuir Ignig a chas ri obair. Choisinn e a bhiadh agus tòrr a bharrachd le chuid buiceil. Cha robh fàrdaich anns nach robh fàilte roimhe cho fad’s a dhannsadh e dhaibh. Bha an òigridh air am mealladh gu tur aig a lù-chleasan—leanadh iad a dh’àite sam bith e. Mar a tha fios agad, tha a’ bhliadhna air a roinn agus móran saothrach ri dheanamh anns gach roinn; cha robhas ag obair mar bu chòir, agus bha a bhuil. Bha iomnaidh air na seanairean. Thubhairt Siulp Seannluch gun tigeadh latha dubh oirnn mur a leanadh sinn ris na cleachdaidhean a bh’ann o thùs. An déidh sin ’s na dhéidh, ’sann na bu trice a chìte grunnan a’ seasamh a’ coimhead Ignig. Cead cothrom aige na caileagan a bu bhòidhche a thoirt cuairt feasgar. Cha robh diù chorra-chòsaig aig a’ mhór-shluagh de bheul-aithris tuilleadh, no eachdraidh—dad a’ dol bho bheul gu beul ach am faca tu Ignig a’ deanamh sud? no an cuala tu freagairt a thug Ignig do’n bhodach? no saoil có an té a bhios aige an nochd?

“Ach a’ mhaduinn a dhanns e air druim na bà, sin nuair a chaidh ar saoghal bun-os-cionn. A’ bhó ag òl

ás an Loch Uaine thall a sin, agus sud Ignig ’na dheann a’ ruith suas clàr a h-aodainn, suas gu fada air cùl a h-amhaich, agus mu dheireadh a’ seasamh air a druim. Leig e éigh ás, agus thòisich e ri danns—mo laochan! —mar gum b’ann air an t-sràid a bhiodh e. Chruinnich sluagh mór, ’s iad a’ saltradh agus a’ stampadh a chéile air an tobhta air son fhaicinn. Mi fhìn ’nam measg. Chunnaic mi aon thruaghan ’na shìneadh, trì chasan brist aige. Bha iad ann mar na sniodhan, ’s iad uile air bhoil, a’ glaodhaich. Bha e cho dàn, cho cinnteach as a thàlant fhéin, ’s gun robh uaill oirnn uile gur e luchainn a bh’annainn. Có bh’ann ach sinn?

“Chaidh fios mun euchd ud air feadh farsaingeachd an t-saoghail, agus bha luchd-turais a’ tighinn ás gach àirde thugainn, le préseantan agus biadh, a dh’fhaicinn Ignig Dannsair. Chaidh lùchairt a thogail dha ann am Bail’ -an-t- Sobhail, agus bha urracha-móra—prionnsan is iarluichean is eile—a’ tadhal air an sin. Cha robh for air fearann no pronnadh phàipeir. A’ chlann ri feuchainn an cas air danns thall ’s a bhos; sinne ag aithris ’s ag ath-aithris na sgeòil, agus na seanairean a’ crathadh an cinn.

“Mar a bha an t-arbhar ag abachadh, thòisich an luchd-turais ’s an luchd-amhairc ri togail orra dhachaidh gu ’n cuid obair foghair. Mu dheireadh, thàinig latha nach robh air ar n-àrainn ach an trèimh againn fhìn a rithist, ach cha b’ann idir mar a bha. Bhathas air a bhi beò air tiodhlagan nan coigreach cho fada is gun robh obair air a dhol á fasan. Tòrr de na faoineasan a bh’aig na coigrich a bu shaoibhir, nach do lean iad ris an òigridh againn. Droch àm gun teagamh, agus na bu mhiosa romhainn.

“Uine an déidh sin, chluinneadh tu pàisdean ag éigheachd leis an acras, no le mionaich ghoirt air losd droch bhìdh. Thug cuid de’n t-sluagh cùl an cois ri Ignig—bha feadhainn air son a’ ruagadh a-mach chun na sitig. Ach bha a’ mhór-chuid fhathast air an dalladh aige, a’ gabhail òrain-molaidh dha, a’ meas gun do chuir e gu mór ri inbhe agus àirde na luchainn anns an t-saoghal. Thàinig sgaradh ’nar measg, agus buaireadh ’na chois, rud nach robh air a bhi ann bho linn Cogadh nam Fiollan.

“ ’S e Ignig e fhéin a chum an dà bhuidheann bho amhaichean a chéile. Thàinig e a-mach ás a lùchairt agus choisich e gun stad no sealltainn fad an latha gus na ràinig e làrach nan Corc-thaighean. Lean am baile e mar a leanas sròin a’ choin lorg anns an fheur. Nuair a ràinig sinn, gheuraich Ignig ìnean agus thòisich e ag obair. Fear nach do dh’obraich a riamh! Cha robh guth air danns no sabaisd tuilleadh. ’Se amannan sàraicht de’n bheatha a th’anns na foghair, eadar strì agus cunnart, ach dé ni luch dheth? Nach e sin ar saoghal?

“Mionaich a bha a’ rùchdail a roimhe, bha pailteas bìdh annt a nise. Agus a h-uile mac màthar a rithist a’ moladh Ignig Dannsair. Aon oidhche, bha céilidh againn a’ dol ann an Tòrr-an-Ear, agus dh’iarr Ignig cead air Siulp a dhol a dhanns. Dhiùlt Siulp. Bha Siulp a riamh an aghaidh Ignig, ged a bha e dàimheil gu leòir ris. Co-dhiùbh, dhiùlt e, agus ’se mearachd glé amaideach a thaobh poilitics a bha sin. Cha do ghabh Ignig ’na shròin idir e, cha do leig e càil air, agus cha robh an còrr mu dheidhinn air son greiseig.

“ ’Sann an latha a bhathas a’ cur an arbhair a-steach

dhan iodhlainn a thachair a’ chreach. Latha air leth trang, teaghlaichean agus fàrdaich a’ deanamh imrich, a’ falbh anns na cairtean-móra. Bho chionn fhada, cha robh sin fhéin againn, dh’fheumadh sinn falbh dhar cois. Có-dhiùbh, bha an luchd-siubhail ri triall, ’s an luchd-fuireach a’ feitheamh ann an droch chàs, a’ tàrsainn ás le’m beath bho na coin ’s na fàmhairean, ’s a’ falach anns na h-adagan ’s na badan. Latha grianach grànda.

“Bha sluagh againn còmhladh ann an adaig a’ feitheamh gus an tilleadh a’ chairt, Ignig ’nar measg. Sinn uile car eagalach, sgèanach. An ath shùil a thug mise, bha Ignig a’ ruith a-mach. Stad e pìos bhuainn. Thionndaidh e. Sheas e air a chorra-bioda. Agus thòisich e ri leum, an àirde cho àrd ri cluas coin, ’s a’ sméideadh rinn. B’e seo seann Ignig, an Dannsair, an luch a bu treubhanta air thalamh. Thòisich sinne a’ putadh air a chéile, a’ gàireachdainn.

“Chunnaic sinn an cù a’ tighinn, agus dh’éigh sinn ri Ignig falach. Tà, mo liagh, ’se nach do dh’fhalaich. Chuir e aghaidh air a’ chù, a’ buiceil, agus cha déidheadh aig a’ chù air a ghlacadh. Bha e mar an deargad. A’ deanamh amadain de’n chù, cho mór is cho blaoghdach. Mach leinn ás an adaig, ag éigheachd agus a’ luchanaich. Ignig a’ danns fo sròin a’ choin, ’ga thoirt an taobh seo ’s an taobh ud, ’s na casan cho dìreach. Có a chunnaic a dhà shamhail?

“Cha robh guth air faiceall, ach a-mach leinn.

“Bha na fàmhairean a sàs annainn mas do thuig sinn dé thachair. O, mort agus marbhadh fuilteach. An sluagh a bha cho mear a chèanamh ’s iad ri mire, a nis ’nan sléibhtichean marbh air an achadh. Ged a chaidh mi-fhìn a leòn, fhuair mi air falbh, agus an

ceann ùine ràinig mi Iodhlainn nam Feàrlagan. Cha do thill ach triùir againn.

“Cha leig mi leas ìnnse dhut am bròn, an doilgheas a dh’fhuiling am baile. ’Sann le cridheachan trom a dheasaich sinn na dachaidhean air son an Fhuachd ’s a lìon sinn na saibhlean. Cha do thill Ignig, agus gu dearbha cha robhas ’ga chaoidh—gu follaiseach, co-dhiùbh.

“Aon oidhche gealaich, is sinn cruinn a’ gabhail an leabhair, ’sann a thubhairt cuideigin, ‘Seallaibh!’

“Shuas air bàrr a’ ghàraidh. Ignig.

“Cha do charaich sinn, ach ’ga sgrùdadh. Bha a bhian ’na leacan salach, agus a chnàmhan gus nochdadh troimh a chraiceann. B’eucoltach e ri Ignig Dannsair, ’na sgog an sud air chrith. Chuireadh e truas air cat fhéin. Ach bha cuimhne ro mhath againn air an uamhas a dh’aobharaich e, agus dh’fhuirich sinn ’nar tosd far an robh sinn.

“Thòisich e ri danns—no a’ feuchainn ri danns—ann an sud fhéin air bàrr gàradh na h-Iodhlainn. Shuas os cionn ar saoghal, mar gum biodh, ann an solus brèagha na gealaich. Ignig a dhannsadh air druim bà latha dha robh e, cha robh comas no spiorad dannsair air fhàgail aige. Air éiginn a leumadh e àird fhéin.

“Aon uair is gun thòisich e, gu-tà, thill treallaich de neart thuige, agus chum e air, a’ toirt chruinn-leumannan. Thug e ùine ris a’ bhuiceil seo, ach ged nach robh luch anns a’ bhaile nach robh ’ga choimhead, cha deach gin dhiubh air àrainn. Bha feadhainn an sud ’s an seo a’ gal. Cuid a chaill càirdean anns a’ bhlàr as t-fhoghar, cuid de na caileagan, cuideachd—is có aige tha fios de bha iadsan a’ caoidh? ’S iomadh té a bha an tòir air

Ignig. Bha e na b’fhasa agus na b’fheàrr cuimhneachadh air mar an gaisgeach a bh’ann, fada na b’fhasa, na bhi ’ga fhaicinn ’na chnàmhalach bochd a sud a’ leumadraich.

“Chluinneadh tu anail a’ pìochanach ’na amhaich agus a ghlùinean a’ dìosgail, agus na leumannan a’ sìor fhàs nas lugha. Cha robh fuaim air thalamh ri chluinntinn ach na daoghlagan aig an obair agus fuaim Ignig.

“Fada, fada a-steach dhan oidhche, bha Ignig a’ buiceil agus luchd-amharc ’ga amharc. Sgìos a’ laighe oirnn uile.

“Mu dheireadh, bha e a’ faileachadh air leum na b’àirde na do ghlùin. Thog e a cheann agus leig e seòrsa de ghlaodh ás—mar gun cluinneadh tu ’na do chuimhne bloighean de’n iolach a bhiodh aige o shean.

“Cha b’urrainn dha a leasachadh. Cha b’urrainn dha sgur.

“Chaidh na casan bochda tana bho bhuiceil gu breabail, bho bhreabail gu gliogadaich, bho ghliogadaich gu cliobadaich, bho chliobadaich gu snagadaich, bho shnagadaich gu diogadaich. Agus an uairsin, biob beag an dràsda agus a rithist—na casan a’ leigeil roimhe, a’ lùbadh ...

“Stad e greis, is e a’ coimhead sìos ris a’ bhaile.

“Thug e an uairsin aon diob, agus bhuail crathadh troimh chom mar gum biodh an aileag ’na chnàmhan.

“Agus thuit e rag air a dhruim le chasan an àirde ris a’ ghealaich. Ignig Dannsair, an truaghan. Chaidh osann aithreachais agus buidheachais suas ás a’ bhaile. Agus cha robh e anns a’ sgìre nach robh air an tiodhlaigeadh—cha robh mise ri mo shaoghal air tiodhlaigeadh cho mór. . . .”