[81]

Mòine Dhomhnaill agus Ordag an Bhàin

Uaill, -dhiùbh,” arsa Domhnall, an déidh dhan aRoyal Mail a dhol seachad, ’s an déidh dha fhéin sméideadh ri Angaidh Mór, a bha leatha, “-dhiùbh, nuair a thàinig sinn a-steach a Frisco, bha sin air bàrr achidhe ach esan. Le panama buidhe. Dhaithnich mi as spot e, mar a bhiodh an dàrna gualainn an còmhnaidh an àirde agus a chas a-mach roimhe, mar sud.” Sheas Domhnall, agus chuir e a dhà chas mar chasan speal mu ar coinneamh. “Mar sud,” ars esan.

Chithinn pìos math de Bhlàr nam Fitheach, bungalow ùr Uilleim Tòc, agus Bàgh aChabhraig eadar na glùinean aige, is mi asmaoineachadh air leòidean eagalach San Francisco. Shuidh Domhnallna thungaridhe, cruinn, air fàd. Bha trì chairteil a h-uaireach againn mas tilleadh alàiridhtìde gu leòir air son car a chur mun t-saoghal. Cha do dhfhàg e Liverpool gus an deach na h-àraichean a chur suas ris acheud lod, agus bha sinn air cidhe Frisco mar-thà. Cha robh math faighneachd esan”; gheibheadh sinn sin a-mach nuair a bhiodh e iomchuidh.

Chaidh na ròpan oirre ma-tha, agus thug mi ás far an robh e. Thàinig mi suas air a chùlaibh gun fhiosd. ‘Hows she loggin? ’thubhairt mi, ‘Hows she loggin? ’Thug e sùil orm ma-tha, agus chó luaths a bha fhiosam gun dhaithnich e mi, thug mi dhà i man apheirceal man a ghabhadh i.” Sheall e a dhòrn dhuinn, dearg agus cruinn, agus bha an aghaidh aige mar a bha i aig àm na buille. Sheall e ann an sùilean gach fear againn, duine bho dhuine. Cha tubhairt duine


[82]

smid, ach Alasdair Barabal, ’s cha tubhairt esan ach, ‘Man apheirceal. ’”

Thog Domhnall caoran is thòisich ega phronnadhna bhois. “O dìreach solid eadar an shùil, am bleigeard. Agus chaidh ena chlod, fuar ann asin aig mo chasan.”

Dhéigh Peigi oirnn an uairsin gu ar tea, agus bfheudar do Dhomhnall stad, oirsann air bùrn-iaruinn is gruth is mòine a bhios sinn a-mach an còmhnaidh aig àm na tea. Thilg am Major altachadh beag suas mar fhàd gu bàrr stéidhidh, agus cha robh sinn air ar bonaidean a thogail bho ar glùinean mas robh Domhnall ag ithe slaoit lof le shardine air mar gum biodh e atoirt gàmadh á taobh an iar Ameireagaidh. Agus be glé bheag a thubhairt e fhads a bha sinn ag ithe, oirse An Bàn a bhios abruidhinn aig biadh. Seanachasan éibhinn, is càis is aran pronn acur maill air a theanga.

Thill sinn chun na cruaich air ar socair, is shuidh sinn, is thug sinn a mach ar canastairean pilichean is lozengean, agus rolaig sinn ar sagaret, gun dùrd. Mu dheireadh thall, thubhairt Alasdair Barabal, “Agus dhfhàg thu alaochan fuar ann aFrisco.”

Dhfhàg, ’ille,” fhreagair Domhnall. “Fuar.”

Chuir an còmhradh goirid ud beul An Bhàin ás ar cuimhne. Dhfheumadh cuideigin ceisd brosnachaidh fhaighneachd, no bhiodh sinn gu bràth fuar thall a sud.

Ai,” arsa Major, “carson a rinn thu sin, a dhuine?” Duine biorach, maol, sròineach. Thug Domhnall am far-ainm ud air aig àm aChogaidh Mhóir, ann an clas Miss Smith, bean Mhurchadh Thormoid.

Rinn Domhnall gàire chruaidh ris.


[83]

Sud thusa Major, dhfheumadh tu fios a bhi agad,” thubhairt e. “Uaill a bhalaich, ìnnsidh mi sin dhut cuideachd.”

Thilg e smugaid dhan asmùir. Bi sinne apiobrachadh Dhomhnaill mar sud gus am faod e a radh gur h-e daoine eile a tha atarraing còmhraidh ás.

Bhà, ann an Auckland, goirid as déidh aChogaidh, tha mi creidsgum biodh 1928, chaidh mi fhìn agus balach á Hartlepools a-steach a thaigh-seinnse, gu pinnt eil fhios aad. Agus. Thachair sinn ri fear a Liùrbostfear àrd dubhagus bha an triùir againn glé dhòigheil asin ... ”

Thill sinne uile air ais gu New Zealand, agluasad bho mhanchan gu manchan air amhòine-dhubh tarsainn aChuain Shìtheil.

Uaill, chaidh sinn ás a sin gu pàrtaidh còmhladh. Agus sin far am faca mi esan an toiseach. A Barraidh a bha e, ó duine cho buaireant’ ’s a thachair rium a riamh.”

Cha robh aca trì seòrsachan aig muir ri linn Dhomhnaill: daoine làidir agus daoine buaireantagus e fhéin.

Latha brèagha samhraidh a bhann, ’s am fraoch amire ris an adhar. Chan aithnicheadh tu oirnne, acoimhead rinn, ris arathad anns an teas air mòinteach Leodhais, gur h-ann aig pàrtaidh ann an Auckland a bha sinn, is fuath dhan Bharrach ag éirigh annainn.

Bha esan adol seachad air balach Hartlepools, ma-tha, agussann a sheas e air an òrdaig-mhór aige, agus bha ìne chàm air balach Hartlepools ... ”

Shaoilinn a nis gun robh mi cho eòlach air balach


[84]

Hartlepoolss a tha mi air mo nàbaidh, agus air an òrdaig-mhór aige.

Ingrowin toenail, ”ars Alasdair Barabal, “ow, ow-an.”

Agus thog An Bàn a chas chlì on talamh.

Bheil sibh afaicinn achas sin?” dhfhaighnich e.

Bha, a h-uile duine.

Well, choisinn òrdag na sin dhòmhsa barrachd éiginn na dhfhuiling mi anns achogadh nuair a chaidh an srapnel unnam.”

Chuir e dréin eagalach air, mar gum biodh e air uinnean amh a chagnadh.

Càm?” ars esan. “Bha an ìne gus leth a dheanamh air mòrdaig mas do leig mi romham. Chaidh mi gu Johnston leatha agus thubhairt mi ris a gearradh ásam buileach glan. Take it off,arsa mise ... ”

Bha Domhnallga gheur choimhead. “Esanfuar air cidhe Frisco, òrdag balach Hartlepoolsga ghonadh ann an Auckland, ’s alàiridh atilleadh a dhaithghearr; agus An Bàn abruidhinn air e-fhéin mar a bàbhaist.

Shaoileadh sinne gu robh thu aosd gu leòir air son dìnean fhéin a ghearradh,” thubhairt Domhnall, agus rinn sinn uile gàireachdainn mhór. Chaidh An Bànna Bharrach dhuinn, is bha sinn toilichte gun chuir Domhnall sìos e.

A, gu sealladh,” arsa Major, “fhuair thun ud gu neimheil.”

Bha sud cho neimheil ris an ìne chàm fhéin,” thubhairt mise, agus sheall sinn ri Domhnall a rithist. Rinn An Bàn sagaret eile dha fhéin, asnòtail.

Uaill, thubhairt balach HartlepoolsCederic an t-ainm a bhairrudeigin ris aBharrach. Agus O.


[85]

Uaill chaidh am Barrachna bhéisd, a dhuine. O. Bha e ri maoidhinn air Cederic, agus air acheann mu dheireadh, tharraing e air i. O, gun roghainn sam bith. Bang.”

Dhùin sùilean Dhomhnaill, is cha mhór nach do thuit e bhon fhàd leis cho cruaidhs a bha dòrn aBharraich.

Cederic,” ars Alasdair Barabal.

Ainm boireannaich,” thubhairt An Bàn, ach cha do leig sinn oirnn gun cuala sinn e.

Seo alàiridh atighinn,” arsa Major. “Cha robh e fada.”

Sheall a h-uile duine. Bha alàiridh atighinn. Thòisich sinn acasadaich, is aslaodadh ceò ás na toitean, ’s atilgeadh smugaidean.

Dàimead, tha e sgiobalt’, é?” arsa Doilidh Deireach. Cha robh esan air facal a radh, no móran a chluinntinn, gu sud. Is e glé bheag a chuala Doilidh bochd a riamh bho thuit e anns abhàthaich oidhche is ena luairean leis an deoch.

Tòrr nas sgiobalta na bha e an uiridh,” dhéigh e. Bhiodh e ag éigheachd an còmhnaidh, tha mi creidsgus an cluinneadh e e fhéin.

Cha burrainn do dhuine bruidhinn, gun luaidh air sgeulachd a chrìochnachadh, fhads a bhiodh Doilidh Deireach aglaodhaich. Dhéirich sinn, is sheas sinn acoimhead alàiridh ationndadh ri ar taobh. Nuair a thionndaidh e, sheall sinn ri chéile is chrath sinn ar cinn, air son cho maths a chuireadh Iain Beag car le làiridh. Balach math air achuibhle. Agus air stéidheadh.

Mòine shlàn a bhaig Domhnall, ’s cha robh sinn fada gus am bfheudar don luchd-stéidheadh a dhol an àirde.


[86]

Cha bhi sinn ag radh móran aig àm lìonadh abhucais ach rudan a thubhairt daoine bho thùs aig làiridh: cum a steach i, ’n aire do làmh, suas leis amhòine agus gnàth-fhocail eile mar sin. Bha an smùir ag éirigh gu dona.

Tha ise ann,” ars An Bàn.

O bheil,” ars am Major, is ultach aige.

Eisd!” dhéigh Iain Beag, ’s ena sheasamh ann an sloc am mullach cab alàiridh astéidheadh. “Chan eil na. Tha breeze oirr’, a dhuine. Cha tig achuileag-bheag ach nuair a bhios e ciùin. Smùir a thann.”

Amheanbh-chuileag,” ars am Major rium, agàireachdainn, ’s a shùil air An Bàn.

Bha Iain Beag eòlach ann am mòine. Bha sinn toilichte gur h-e An Bàn an aon duine a bhana aghaidh.

Trì ultaich eile!” dhéigh Domhnall mu dheireadh bho bhàrr na lod. Chaidh mi fhìn agus am Major alìonadh phocannan, oir bha ultach aig An Bàn air an dàrna taobh den làiridh agus bha Doilidh is Alasdair Barabal air an taobh eile aig achruaich.

One by one,Alasdair,” ars Iain Beag, is shad Alasdair suas cóig fàdan, aon an déidh a chéile thuige. Dhfheuch An Bàn an àirde an t-ultach mar a bha e gu Domhnall, is ghlac esan e. Ach dìreach nuair a fhuair e gréim air, bhuail fàd a thilg Doilidh air cùl a dhùirn.

Leig Domhnall éigh ás, is leig e ás amhòine, agus bhuail fàd air glùin An Bhàin san tuiteam.

n dólas is ciallt dhut!” dhéigh An Bàn. “Atilleadh ultaich mar sin?”

Bang,” ars Alasdair Barabal, ’s e toirt sgleog dha ghlùin.

Bang do thòin,” aig Domhnall, acromadh gu


[87]

plubach is gu feargach. “Seall mo làmh! thilg sud? E?” Thug e sùil air Doilidh is Alasdair. “Mur a be deamhnaidh beag ... ”

Chunnaic sinne Doilidh agus Alasdair fuar air cidhe Frisco, is am Barrach adanns air òrdag Cederic. Cha do fhreagair duine e, agus chaidh e a-null chun alàiridh asuathadh cùl a dhùirns amionnan. Bi fear an taighe adol dhachaidh air an dàrna lod air son cruach a dheanamh, agus a bhean air son diathad a dheasachadh.

Dhfhalbh alàiridh. Lìon sinn poc no dhà is shuidh sinn.

No cothrom on,” ghlaodh Doilidh. “Accidental. ”

Dhaontaich sinn gu léir gum be tubaisd a bhann, is bha sinn sàmhach greiseag acoimhead alàiridh afalbh. Bha car anns alod, taobh Cnoc Asbuig. Taobh Dhomhnaill.

Ma ruigeas i sud baile cha bhi guth ri radh,” thubhairt mise.

An taobh aige fhéin,” ars An Bàn. “ ’Sann asmaoineachadh air aBharrach a bha e an àite aire a bhi air amhòine.”

Joe Louis,” arsa Major.

Chòrd seo rinne mìorbhaileach, agus thubhairt sinn Joe Louis ri chéile grunnan uairean.

Tha sgeulachdan aige a tha cumhachdach,” arsa mi fhìn. Bha fios againn uile ciod e a bha romhainn, agus dhfheumadh duine a bhi faiceallach an rud ceart a radh, gus an cumadh sinn air an aona chùrs a h-uile bliadhna.

Cha chualas an samhail,” ars An Bàn.

Sheall sinn ri Doilidh, afeitheamh.


[88]

?”

Doilidh cho bodhars cho slaodach.

Samhail sgeulachdan Dhomhnaill,” dhéigh Major. “Cha chuala sinne ... ”

O,” arsa Doilidh. “Domhnall! Na breugan!”

Chàraich mise mi fhìn na bu chomhfhurtail an déidh sud a chluinntinn, agus ghluais càch an gualainneans an casan mar gum biodh uallach air a thogail dhiabh. Cha robh sinn fo bhuaidh Frisco tuilleadh, is bha ìnean slàn oirnn gu léir ach air An Bàn, is an dragh a bhagainn dha Auckland? Bha sinne air mòinteach Leodhais air latha math is Domhnall air a dhol dhachaidh is leth-uair mun tilleadh alàiridh. Cho saor ri na h-eòin.

Cederic,” ars Aonghas Thormoid.

Bha seo mar gun toireadh tu fàd-stéidhidh á làiridh mònach, oir cha bhiodh Aonghas Thormoid ag radh facal, sgiobadh sam bith air am biodh e, gus an robh cothrom càinidh ann. Bhiodh ena shìneadh faisg oirnn, acagnadh feòir is amarbhadh dhaoghlagan. Dhìochuimhnicheadh tu gun robh e ann. Dhfheumadh tu bhi cùramach air do theanga. Cha robh e asmocaigeadh a bharrachd, càil ach acur ás de bheathaichean is acagnadh feòir is acàineadh.

Seadh Cederic,” thubhairt e a rithist.

Frederick a bhiodh air,” ars An Bàn. “Cederic ainm boireannaich. Frederick.”

Freddie Mills,” ars Doilidh, agus a shùilean gus dùnadh afeuchainn gréim a chumail air ar còmhradh.

Joe Louis,” arsa Major.

Ine chàm. ’Sann a than ìne chàm far a bheil ì.” Chan eil sochair idir air Aonghas Thormoid.


[89]

O na breugan,” arsa Doilidh, ablàthachadh. “Than duine cho breugach ris amhuncaidh.”

Tha e rudeigin colach ri muncaidh nuair a bhios e ri stéidheadh.” Sud acheud a dhfheuch mi fhìn air.

Chan eil a dhìth air ach an craiceann,” ars am Major. “Cho cruinn. Tha e ag ithe cus. Bha a riamh.”

Man muc,” ars Alasdair Barabal.

, chan ith e bheag an diugh,” aig Aonghas, cho biorach ris abhil feòir a bhaigena fhiaclan. “Trasgadh an diugh.”

Bha sinn aighearach a nis.

Chan ith na sinne!”

Brot á canastair, aon sgadan praidhe-pan, Phrince Edward, agus canastair pears.”

Ai, agus sconaichean Pheigi leis an t-srùpaig.”

Sconaichean! Cha mhothaicheadh tu dhaibh ann an cruach-mònach!” Doilidh agabhail dha Domhnalls dha na bhuineadh dha.

Fàd-tasgaidh,” dhéigh Alasdair Barabal.

Bha Peigi rolaiseach a riamh,” arsa mise.

Cha robh feum inntair càil sam bith,” arsa Doilidh. Cha ghabhadh stad a chur air Doilidh am bliadhna.

Chan eil fiùs clann aice,” aig am Major. Sheall e timcheall. Bha e deònach gu leòir gun gabhadh cuideigin eile roimhe. Ach bha sinne sàmhach. Bha sud adol car dàn.

Bha Aonghas Thormoid atoirt cuileig ás a chéile.

Peigi Frisco,” ars esan.

Chuir sud a h-uile càil a bhann a-mach á òrdugh. Sheall sinn ri chéile is chan eil fhios bhair tachairt mur a be gun deach bus uair seachad, afrasadh chlachan-beaga oirnn.


[90]

Bus uair,” ars Alasdair Barabal.

“ ’N dùil na bhuail e duinena bheath?” dhfhaighnich An Bàn.

O ged a bhuaileadh ... ” thubhairt am Major, cho caol, agàireachdainn.

Agus bha Domhnall againnna mhuncaidh breugach, mosach, fann, nuair a thill Iain Beag air son na trìtheamh lod. Cha robh ann de mhòine ach na rinn leth-lod, is cha tug sinn fadaga cur suas.

Chaidh Doilidh agus An Bàn a-steach còmhla ri Iain dhan achab mar a bàbhaist, agus mi fhìn is Alasdair is Aonghas is am Majorna mullach. Thug fead na gaoithe an còmhradh bhuainn, ach bha sinn asméideadh ri daoine, os cionn an t-saoghail an sud, agus thilg Aonghas caoranan air coin is caoraich. Bha sinn mear agus acrasach nuair a ràinig sinn baile. Bha Joe Louisna sheasamh aig cùl an taighe.

Fàileadh asgadain,” ars am Major mas do chrom sinn aisde, ach nuair a bhuail na casan caol aige an talamh ri taobh Dhomhnaill, cha tubhairt e ach, “Well, a Dhomhnaill, ’s math aseo i, ?”

Os math,” arsa Domhnall. “Sileadh e a nis!” Agus sheas sinn gu léir còmhladh alachanaich.

Sileadh e a nis, a Pheigi,” acheud rud a chaidh a radh ri Peigi, a stigh, is sinn anighe ar làmhan. Alasdair Barabal a thubhairt e. ’Se furtachd a bhann Peigi fhaicinn, slàn sàbhailte ann am meadhon a bòtunnan.

Dhòl sinn ar brot, Aonghas is Doilidh asrùplais os cionn an truinnsearan. Bha An Bàn fada gun bhruidhinn. Chan fhaca mise a riamh e atoirt cho fadana thàmh aig bòrd. Letheach air an sgadan, fhads a bha e arùsgadh an dàrna Prince Edward,


[91]

thubhairt e ri Domhnall gun robh brod na cruaich aige asud am bliadhna. Fhreagair Domhnall gu robh.

Agus brod na làraich air do làmh, ?” ars An Bàn.

Sguir Domhnall a chagnadh, agus sheall e ri làimh. Sheall sinne rithe cuideachd. Sheall Domhnall ri Alasdair is Doilidh. Chuir Alasdair am pìos sgadain a bhaigena làimh sìos ann an cabhaig agussann air abhòrd a chuir e e. Mu dheireadh rinn Domhnall gàire ris.

Ai, Alasdair. Chan eil thu nas cinntich ag amais air do thruinnsear na tha thu leis amhòine.”

Cha burrainn dhuinn gun gàire a dheanamh. Bha Domhnall geur. Chòrd seo ri Domhnall. Phut e air gàirdean An Bhàin leis an sgian. Cha robh uibhir a shuim againn ann an An Bàn a nis. Bha sùilean Dhomhnaill alasadh le mire.

man a tha do ghlùin fhéin? Fhuair thu droch sgal an uair ud. Cha bhi e glé fhearasda dhut do ghlùin a lùbadh a nochd aig aLeabhar ... ”

Cha robh fiùs Aonghas Thormoid nach robh alachanaich, agus thuit buntàta chun alàir air Doilidh, is e ri siotaraich ri taobh An Bhàin ged nach robh sian a dhfhios aige bha dol. Chunnaic Domhnall seo atachairt.

O cliobaire eile man Alasdair Barabal!” dhéigh e, agus mas dfhuair sinn gairm gàire a dheanamh aig an gheur ud, thubhairt Domhnall, “ ’Sann bu mhath nach do thuit e air òrdag-chàm An Bhàin, air-a- neo abair gum biodh rough-house ann!”

Cha chualas samhail sud aig mòine no eile ri mo linn-sa. Bha sinnnar lùbanan air a chéile agàireachdainn cho fadas gun robh Doilidh bochd ag


[92]

éigheachd, “? ?” Ma chuala duine eile cha do fhreagair iad e. an dragh a bhagainn dha Doilidh Deireach, is Domhnall acur na sradagan á An Bàn?

Nuair a thill a chainnt thuige, thubhairt am Major, “Take it off,chanadh e. Take it off man am bun!”

Bha sinn ri priobadh air a chéile fhads a bha sinn ag ithe nam pears, agus nuair a bhuail mo chas-sa gun fhiosd air cas Aonghais, dhéigh e, “Ebag, mìne chàm a dhuine,” mar gum biodh e fiadhaich rium.

Take him off, ”ars Alasdair Barabals a bheul làn custard.

Cha tubhairt An Bàn smid.

Cha be muncaidh a bhan Domhnall idir. Chan e a h-uile fear a théid a sàs an Domhnall gun droch lobanadh fhaighinn. Is bha Domhnall abeachdachadh air achùiss e atogail na cruaiche, fhads a bha An Bàn acabail air amhòintich. Cha toireadh An Bàn no buidhe na casan bho sheann seòldair.

Dhith sinn scona an duine agus rolaig sinn smoc, is dhfhalbh Aonghas oir cha chaomh leis ceò. Thubhairt Doilidh nuair a dhùin an dorus as a dhéidh gur h-ann a chagnadh sràbh a chaidh e.

Thug Domhnall an t-sagaret ás a bheul.

Uaill, a charaid ort,” ars esan ri An Bàn, “ ’s tu tha sàmhach. Tha thu atoirtna mo chuimhne balach Hartlepools nuair a bhuail am Barrach e, ann an Auckland. Cha do leig e càil air. Aon theat. Agus mise mo ghealladh dhut, ’se buille chruaidh a bhann.”

Chaidh sinn uile air ais a dhAuckland le mionaich làn, mar fhògarraich atilleadh dhachaidh, dòigheil.

Bang,” ars Alasdair Barabal.

titleMòine Dhomhnaill agus Ordag an Bhàin
internal date1973.0
display date1973
publication date1973
level
reference template

Moireach An Aghaidh Choimheach %p

parent textAn Aghaidh Choimheach
<< please select a word
<< please select a page