A’ bhratach dhealrach

CHROM Sìne a ceann, a’ gléidheadh a h-aodann bho ’n ghaoth fhuar a bha a’ séideadh na h-aghaidh, is le ceum luath, sunndach thàinig i gu oisean na sràide. Bha cabhag air an fhear a bha a’ tighinn ’na coinneamh e fhéin, is mun robh fios aca ceart, bha iad ag iarraidh maitheanas bho cach-a- chéile air son an dìth aire. B’ ann an uair sin a dh’aithnich iad a cheile.

“Sìne?” ars esan.

“Frang,” ars ise.

“Dé chuir an rathad thu?” arsa Frang, oir ged a bha esan ag obair ann an Dun Eideann b’ ann aig dannsa anns a’ Ghàidhealtachd, far an do rugadh is an do thogadh i, a chuir e a’ cheud eòlas air Sìne. Dh’innis Sìne dha ciamar a thachair dhi a bhith mu dheas is sheas iad a’ bruidhinn mionaid, ach choimhead Frang air uaireadair, is thuirt e, “Tha mi duilich nach eil dad a thìde agam an dràsda. Ach bhithinn uamhasach toilichte nam b’ urrain dhut mo choinneachadh oidhche air choireigin is bhitheadh tìde againn a bhith a’ bruidhinn fad ’s a bhitheadh sinn ri ar biadh.”

Bha cuimhne aig Sìne air cho aotrom toilichte is a dhanns iad is nuair a lean e air, “Is faodaidh sinn a bhith a’ dannsa cuideachd,” dh’aontaich i gun còrdadh sin glé mhath rithe. Chionns nach robh móran cuir-seachad-tìde aig Sìne feasgar, cha robh iad fada gus an d’rinn iad réit air an oidhche.

“An aithne dhut ‘An Leanaban Or’ ?” ars esan.

“O, chòrdadh sin glé mhath rium,” arsa Sìne, oir ged nach do chuir i a sròn riamh air taobh-a- stigh a dhoruis

bha fios aice gum b’ e àite iomraiteach a bh’ ann agus bu mhath leatha fhaicinn ann an cuideachd Fhrang. Bha ‘An Leanaban Or’ glé eucoltach ris na h-àitean anns an robh i cleachte a bhith a’ dol còmhla ri a pàrantan nuair a bhitheadh iad air sgrìob ann an Dun Eideann, no còmhla ri companaich air an do chuir i èolas bho thàinig i mu dheas.

Chionns gun robh tìde gu leòr aice, is nach robh i dearbh chinnteach càit an robh ‘An Leanabran Or’ suidhichte, thionndaidh i is rinn i rathad chun am bad de’ n bhaile anns an robh i am beachd a bha e. Lorg i gun dragh e is sheas i mionaid ag amharc air an dorus is air an leanaban òr a bha os a chionn a’ sìneadh a mach làmhan aoidheil.

Bha i a’ coiseachd air falbh nuair a thàinig i a rithist aghaidh ri aghaidh ri neach a b’ aithne dhi, ach glé eucoltach ri chéile. Thàinig esan a nuas sràid aimhleathan, dhorcha, eadar ‘An Leanaban Or’ is toglaichean eile. Ged nach b’ e a mhàin gun robh e snasmhor, ach air a dheagh chur air, bha a choltas cho aog is a bha e riamh, is bha e cho meata is bha e riamh, oir ged a bha i cinnteach gun dh’ aithnich e i, cha robh nì de sin ri fhaicinn anns na sùilean dubha biorach a thionndaidh e oirre air son mionaid anns an dol-seachad.

Ged a bha a nis bliadhnaichean bho dh’fhàg Ailean Rothach is Rob — am bràthair a bu shine — an t-àite, bha cuimhne aig Sìne orra. Bha an tigh aca ann an lag ri taobh an rathaid a bha a’ dìreadh chun an tigh tuathanaich far an robh a pàrantan a’ fuireach. A h-uile latha, a’ tighinn is a’ falbh bho’ n sgoil, bheireadh i sùil fhidreachail air an tigh a bha cho eucoltach ris a’ chuid mhór de thighean an àite — mar a bha an fheadhainn a bha a’ fuireach ann.

Bha an tigh glé ìosal, fada, is an àite mullach tughaidh, no sgliat a bhith air, is e a bha air ach mullach felt air a thearradh. Uair de ’n robh e, chaidh an tobhta a nigheadh le aol, ach b’ fhada bho ’n uairsin. A nis bha na tàirnean anns a’ mhullach air caitheamh is bha an t-uisge a’ ruith ’na shrulagan mheirgeach air an tobhta; ann am badan eile bha cóinneach is crotal a’ fàs air na clachan air nach robh aol. Anns a’ gheamhradh bha an t-àite air a chuartachadh le eabar, is anns an t-samhradh bhitheadh na cearcan ’gan clùmhadh fhéin anns an duslaich bhlàth. Aig a h-uile ám bha an tigh fuar, aitidh, agus is beag a dhèanadh an teine beag guail a bhlàthachadh air, coimheas ri làn na cagailt de mhòine is de fhiodh a bha a’ cur tlachd air an tigh aca fhéin.

Ach ge be air bith an aimsir bhitheadh cearc bhuidhe no dhà ’nan suidhe ann am bonn uinneig, is itean an earbaill leagte gun bheag lùthais. Ach ge be an t-annas a bha a’ togail aire aig Sìne no ge be a’ chabhag a bha oirre, nuair a dh’fhairicheadh i samh cèo a’ ghuail — cèo a chitheadh i ’na dhualan buidhe bho ’n luidheir a bha a’ claonadh an dara taobh — chuimhnicheadh i càit an robh i, is bhitheadh a sùil air an tigh; ann an uinneag bheag, mhughach air choireigin — far an robh na cùirteanan robach, dorcha air an tarraing air am fiaradh — bha poit de fhlùraichean scàrlaid dhèalrach ge be air bith an t-ám de ’n bhliadhna.

Air latha Sàbaid, is i fhéin is a pàrantan a’ coiseachd chun na h-eaglais, thuirt a màthair rithe; “Ach a Shìne, a chagair, chan eil e modhail a bhith a’ sìor-choimhead a stigh air uinneig mar sin.”

“Chan eil mi ach a’ coimhead,” arsa Sìne, “air na flùraichean aig Màiri. Chan eil cho maiseach aig neach eile anns an àite.”

“Tha,” ars a h-athair, “tha Màiri a’ cumail na brataich an togail fhathast.”

Chionns nach fhaca Sìne bratach sam bith aig an tigh thuirt i; “Dé a tha sibh a’ ciallachadh?”

“Tha fios agad,” ars esan, “gu bheil e mar chleachdadh aig na longan-cogaidh am bratach a chumail an togail mar chomharradh nach toir iad géill. Nuair a bheir iad géill do ’n nàmhaid, is nach eil cridhe aca air son an còrr sabaid, leagaidh iad a’ bhratach bho àird a’ chruinn. Is e na flùraichean scàrlaid a’ bhratach dheàlrach aig Màiri.”

Ach bha Màiri cho sìobhalta, meata ’na giùlan is gun robh Sìne de ’n bheachd gur th’ ann a bha a h-athair ri feal-dhà. Nuair nach do chuir a màthair ’na aghaidh thuirt Sìne: “Ach cò ris am bheil Màiri a’ sabaid?”

“Ris an t-soaghal,” ars a h-athair.

“Ris a’ bhochdainn,” ars a màthair.

Bha iad uile ’nan tosd car tacan a’ beachdachadh — bhitheadh e coltach — air Màiri is air an teaghlach, oir nuair a thuirt a h-athair, “Ach dé riamh a thug oirre Tormod a phòsadh?” thuirt a màthair, mar gun robh i ceum air thoiseach ann a bhith fuasgladh na ceisd, “An gaol,”

“An dalladh,” ars a h-athair.

“An aon nì — fo ainm eile,” ars a màthair.

Ach a chionn is gum bu toigh leath-se Tormod thuirt Sìne: “Is glé thoigh leamsa Tormod. Turus sam bith a chì e mi, nuair a tha e ag obair air an rathad mhór, stadaidh e fada mun ruig mi idir, is faighnichidh e gu caoimhneil mu ar déidhinn uile.”

Cha d’ thuirt i mar a dh’ fhaodadh i, gun canadh Tormod cuideachd, “Tha thu fas nas bòidhche — no nas motha — no nas pongaile — a h-uile latha. Tha mi

fhéin a’ mothachadh dhut — is mi a tha”.

Ach chan eisdeadh a mathair co dhiubh.

“Misgear,” ars ise, “Chan fhac thu oidhche Shathurna e. ’’

Ma bha an còmhradh seo neònach cha robh e dad na bu neònaiche na ’n còmhradh aig uair eile is iad air an rathad chun na Seirbhis anns an eaglais.

“Faic,” ars a mhàthair ri h-athair, “Faic an t-slochd bhuntàta? Bha neach-eigin aige.”

Thug a h-athair sùil ach cha d’ thuirt e ach, “Chan eil mi ag ràdh.”

“Geall gum b’ e Màiri no na gillean a bh’ ann,” ars a màthair.

“Chan eil mi ag ràdh,” ars esan a rithist mar gum b’ e gnothach gun mhóran seadh a bh’ ann a bhith a’ goid bhuntàta — esan nach fuilingeadh gun cumadh neach a bhuinneadh dha fiach a bhuinn-a- sé nach bu leis.

“Gheibh an reodhadh a stigh is grodaidh am buntàta,” ars a màthair.

“Och tha iad a’ cur an tughaidh air ais gu cùramach,” ars esan air a shocair.

“Bha fios agad màta,” ars ise.

“Bha amharus agam,” ars esan. “Chan eil mi ag iarraidh fios.”

Bha a màthair ’na tosd mionaid is an uair sin thuirt i: “Nach b’ fhearr dhut ròd no dha a thoirt dhaibh, gus nach fheum iad a bhith ri goid?”

“Cha b’ fheàrr,” ars esan. Cha bhi an saoghal aca soirbh. Feumaidh iad ionnsachadh a bhith a’ sabaid air an son fhéin. Mar is luaithe a dh’ionnsaicheas iad is ann is fhèarr dhaibh.”

“Dòcha nach bi a h-uile neach cho claon, cearbach riutsa,” ars ise.

“Feumaidh iad sin fhoghlum cuideachd,” ars esan.

“Chan eil e ceart dhaibh a’ mhèirle ionnsachadh,” ars a màthair, nach fhaiceadh ach an dubh is an geal.

“Chan e an sannd a chuireas Màiri no an teaghlach chun na mèirle, ach an dearbh àirc. Cuiridh iad suas ri gainne is cha bhi iad ris a’ mhèirle ach nuair a sparras an éiginn iad.”

Cha robh argamaid aice a bheireadh far a bhonn e.

Bha Sìne ag éisdeachd is a’ beachdachadh gun robh a h-athair glé chruaidh-chridheach. Ach ann an ciaradh an fheasgair latha is i a’ dol dhachaidh bho ’n sgoil, chunnaic i Ailein is Rob is poca an t-aon aca, is iad anns an t-slochd bhuntàta. Luigh iad air chùl an tòirr is chaidh i seachad a’ coimhead an rathad eile. Ach nuair a chaidh i pìos seachad bhuail oirre gum b’ fheàrr dhaibh fios a bhith aca air beachdan a h-athar. Thill i ’na ruith, a brògan a’ bragadaich air an rathad reòdhta, is nuair a bha i am beachd a chluinneadh iad, dh’eibh i àrd a claiginn: “Thoiribh leibh na thogras sibh. Cha chan m’ athair guth.”

Sheas i ach cha do sheas i fada oir thàinig buntàta lobh air a dheagh chuimseachadh bho làimh Roib, is an uair sin, fear eile. Cha do dh’fhuirich Sìne ris a chòrr is bha brag aig a brògan air an rathad mhór a rithist, is i a’ teicheadh.

Ach cha b’ e a h-athair a mhain a chuir annas air Sìne ’na dheiligeadh ri Màiri is ris an teaghlach. Aig ám cur-bhuntàta, no aig ám foghair, bhitheadh Màiri a’ toirt cuideachadh dha màthair, is gach turus a dh’fhalbhadh Màiri dhachaidh gheibheadh i nì air choireigin, oir theireadh a màthair: “Ach a Mhàiri, nach bu mhise a bha amaideach a rinn leithid seo a dh’fhuineadh. Chan eil fios cuin a chuireas sinne ás da. Cha dèan e ach fàs

cruaidh. Saoil am bitheadh tusa cho math is gun toireadh thu leat cuid dheth? Sàbhailidh e dhutsa a bhith fuineadh nuair a théid thu dhachaidh.”

Ged a bha a màthair cùramach, gleusda aig ám eile mhothaich Sìne nach do dh’ionnsaich i riamh gun a bhith a’ còcaireachd fada a bharrachd is a bha feum aca air a h-uile turus a bha Màiri ag obair aca.

Mar sin bha dùil aig Sine gun robh i a’ tuigsinn mar a bha nithean a’ seasamh. Ach cha robh. Bha e mar chleachdadh aig a màthair a bhith a’ toirt ath-aodach a brathar do Mhàiri is sheasadh Màiri air meadhon an urlair, is an t-aodach air a gàirdean, a’ slìobadh a’ chlò bhlàth air nach robh leathach cosg, fad ’s a bhitheadh a màthair ag ràdh: “Tha am balach a tha an siud a’ gearain cho tric gu bheil e a’ fàs ás aodach, is gu bheil mise de ’n bheachd gu bheil e ag iarraidh air an tàillear an deise a dhèanamh beag, cumhang dha. Chan eil àite agamsa anns an gléidh mi an t-aodach seo. Saoil a Mhàiri, am bitheadh tusa cho math is gun toireadh tu leat e ás mo shealladh? Is ann a bhithinn fada ’na do chomain.”

Is dh’fhalbhadh Màiri, beag, meata; ach neo-chiosnaichte is neo-bhuadhaichte.

Ach bha feasgar ann nuair a bha a màthair a’ bruidhinn air còta math blàth a bha aice a bha air á dhol á fasan, a thoirt seachad do na bana-cheardan a’ cheud turus a thadhladh iad.

“Nach b’ fheàrr dhuibh gu mór a toirt do Mhàiri?” arsa Sìne gu tùrail.

Choimhead a màthair oirre le gnè de dh’uamhas.

“O a chreutair gun mhothachadh,” ars ise. “An e gun toirinns’ aodach a chuinnacas agam do Mhàiri ri chosg? Cha dèan mi a leithid oirre.”

“Ach ciamar?” arsa Sìne. “Chumadh e math, blàth i.”

“Thoir thusa fainear,” fhreagair a màthair, gu doilleirech, “nach e aodach a mhàin a dh’fheumas i gus a cumail blàth.”

Bha i cho geur, goirid ’na freagairt is nach do leig a cridhe le Sìne a bhith ris a’ chorr ceasnachaidh, is bha i ’na tosd. Ach choimhead a h-athair thairis air a’ phàipear-naidheachd is thuirt e rithe mun robh a cheann air chùl a’ phàipeir a rithist; “Cuimhnich, a’ bhratach dheàlrach.”

Ach aon uair is gun dèanadh na gillean air an son fhéin dh’fhàg iad an dùthaich is cha do thill iad — le a fiosachd — bho ’n chaochail Màiri beagan tìde air ais. Chualas gun d’ fhuair Rob obair mhath dha fhéin, agus a réir coltais cha robh aobhar aig neach truas a bhith aige ri Ailean na bu mhotha.

Cha do lean dad de sin ri inntinn Shìne, is am feasgar a chaidh i fhéin is Frang chun ‘An Leanaban Or’ b’ fhada a bha Ailean is Rob bho a smuaintean.

Bha ‘An Leanaban Or’ glé eucoltach ris na h-àitean seanfhasanta a chleachd a pàrantan a bhith a’ tadhal. An àite na bùird le ’n tubhailtean de ’n lìon a b’ àille, na bu ghile na ’n sneachda, air an uidheamachadh gu cùramach le gach goireas air am faodadh iad feum a chuir, a’ deàrrsadh gun smal fo sholuis ioma coinnleir, is e bha ann bùird bheaga dhorcha, ’nan sreath ris a’ bhalla. Shuidheadh aon no dithis air gach taobh de na bùird a bha cho aimhleathan is gum faodadh an fheadhainn a bha aig a’ bhòrd a bhith a’ còmhradh fo ’n anail, is bha cùl cho àrd air na séirichean is nach fhaiceadh an neach a bha air an dara bòrd có bha aig a’ bhòrd eile. Air gach bòrd bha coinnleir air a dhealbh mar leanaban is air dhath an òir, a bha a’ glacadh coinneal dhearg anns gach làmh. Bha an solus, ged a bha e car cùchaidh,

gu blàth, aoidheil. Is bu ro-annasach leis an luchd frithealaidh mur d’ thugadh iad botal no dhà de fhìon gu gach bòrd.

Cha do chleachd Sine an seòrsa biadh seo ach cha do mhill sin a càil, oir bha e blasda is air a dheagh chòcaireach. Nuair a lìon Frang glainne mhór de ’n fhìon dhi, thug e stad oirre air son mionaid, ach nuair a chunnaic i Frang fhéin ’ga òl mar am bùrn fuar, thug i blaiseag ás. Bha am fìon seo car searbh, eucoltach ris an uisge-beath’ no ris an fhìon a dh’òladh iad aig an tigh, aig bliadhna ùr, ach thuirt Frang gum bitheadh gach greim na bu bhlasda, is a càil na b’ fhearr ri linn a bhith ’ga òl.

Bha bruidhinn gu leòir eatorra an toiseach, nuair a dh’fhaighnicheadh Frang mu dhéidhinn an neach ud no an neach ud eile. Cha robh móran aig Frang ri ràdh ach bha e ’na shuidhe gu freiceadanach is nuair a thuirt e; “An gabh sinn ceum air an ùrlar dhannsa?” bha Sine glé riaraichte le gach ni.

An uair a chunnaic i càch a’ dannsa bhuail oirre nach b’ e seo an rìghle aighearach a b’ aithne dhi, no an seòrsa dannsa a chleachd i anns an sgoil. Ach thog i an ceòl ann am mionaid is cha b’ fhada gun do bhris i fhéin is Frang bho chéile is dhanns iad mar a rinn a’ chuid mhór de ’n fheadhainn eile, gu sàmhach, gun éibh gun othail, gun aire dé an ceum dannsa a bha aig an neach eile; gach neach is aire air fhéin gu tur. Dhanns iad gu beò mar a thogradh iad, a’ leum is a’ lùbadh, a’ tionndadh is a’ toinneamh, gus an robh iad ’nam fallus.

Mar sin dh’aontaich i gu h-ealamh nuair a thuirt Frang, a bha a’ suadhadh a mhala, air an robh am fallus air drùchdadh, “O mar a tha mi le giorrad anail. Nach suidh sinn is gheibh sinn deoch air choireigin?”

Chaidh iad suas chun a’ bhàr is shuidh Sìne air furm

àrd is sheas Frang ri taobh, oir bha dòmhlachadh sluaigh anns an àite, is móran dhiubh mar a bha iad fhéin air son an tart a shàsachadh.

“Dé a dh’òlas tu?” arsa Frang.

“Tha mi coma,” arsa Sìne, “fad ’s nach eil e searbh.”

Thug Frang sùil air na botail a bha ’nan, is aodann gach cumadh is de gach dath, ach mun d’ fhuair e cothrom freagairt, thuirt balach mór reamhar bàn, is aodann cho dearg ris a’ bhrathadair, “Thoir dhi - - -” is e ag ainmeachadh ainm nach do thog Sìne.

Cha d’ thuirt Frang guth an toiseach, ach nuair a thuirt am fear eile, “Siubhad — théid mi an urras gun còrd e rithe,” dh’iarr e air fear de na balaich a bha a’ frithealadh an deoch a thoirt dhi.

Is ann an uair sin a mhothaich Sìne gum b’ e Ailean fear de ’n fheadhainn a bha a’ riarachadh na deoch. Cha b’ e na làmhan gorma, gàgach, air am bu tric a dh’ fheumadh e anail a shéideadh mun ragaicheadh na meòirean, a thomhais a mach an deoch cho cùramach is ged bu òr leaghte a bh’ ann is a shìn a nall dhi a’ ghlainne — nach robh móran na bu mhotha na meuran mór. Ach is e Ailean gu dearbh a choimhead oirre mar nach fhac e riamh roimhe i.

Gabh Sìne balgam is chaidh e le h-anail, is bha am balach mór gu furachail; thug e làmh dhi putan a bha ro-theann fhuasgladh, oir ann am mionaid bha i cho teth is ged a bhitheadh i air a bhith air an ùrlair-bhualaidh, is i cinnteach gun robh a h-aodann air at mar ghealach mhór an abachaidh. Ach, ged ar leatha gun do loisg an deoch a sgòran ri linn is gun deach i le h-anail, bha an deoch milis mar mhil, is mìn mar an sìoda, no mar ola leigheasach. Ged nach d’ rinn Sìne suas a h-inntinn có ris a shamhlaicheadh i an deoch, rinn i suas

a h-inntinn gun robh i a’ còrdadh rithe. Ar leatha gun do loisg i a teanga cuideachd, oir bha e a’ faileachainn oirre a teanga fhaotainn timcheall na faclan mar a b’ àill leatha, oir bha i tiugh, slaodach.

Ach cha robh sin a’ cur dragh oirre. Cha robh nì air an t-saoghal a’ cur dragh oirre. Bha an saoghal gun chiorram, is bha i glé thoilichte gun d’ rinn i i fhéin suas cho ealamh ris an t-saoghal bhrèagha seo. Cha robh iarraidh aice air a dhol a dhannsa is shuidh i far an robh i nuair a chaidh Frang air ais chun an ùrlair dhannsa. Bha am balach mór gu frithealtach, is chomhairlich e dhi glainne eile a ghabhail chionns gun do dh’òl i a cheud té ro-chabhagach. Ghabh Sìne a chomhairle; is thomhais Ailean a’ ghlainne gu h-eagnaidh. Bhitheadh i air bruidhinn ri Ailean ach cha b’ urrainn dhi smuaineachadh dé a theireadh i. Mar sin shuidh i is thraogh i a’ ghlainne, boinne air bhoinne. Nuair a thàinig Ailean faisg gu leòr oirre dh’iarr i deoch de an aon seòrsa air. Ar leatha gun do leig e mu chluais na thuirt i, is b’ fheudar dhi faighneachd an dara turus. Cha robh an dà chabhag air a’ tilleadh, is sheas e mionaid a’ bruidhinn ri fear eile de na balaich mun deach e gu fear de na fónachan a chitheadh i ann an cùil. Air tilleadh dha thomhais e gu h-eagnaidh an deoch, ach, air do neach eile éibheach ris, thill e a fhrithealadh dha mun d’ rinn e oidhirp air tighinn leis an deoch thuice. Ach mun robh cothrom aig neach eile an deoch a thoirt thuice theireadh e; “Stad. Frithealaidh mi fhéin dhi nuair a gheibh mi fàth.” Ge be a’ chabhag a bha air bheireadh e sùil air an dorus.

Chionns nach robh Sìne buileach eòlach air riaghailtean an àite is a chionns gun robh i gu toilichte le a saoghal, cha d’ thuirt i guth, ach dhrùigh i a h-uile drabhag a bha ’na glainne mun cuala i neach ri taobh ag ràdh anns

a’ Ghàidhlig; “Trobhad, bitheamaid a’ dol dachaidh.”

Bha fuachd na h-oidhche fhathast ag iathadh timcheall air, oir bha a chòta-uachdair fhathast air. Thionndaidh i, is thuirt i; “Rob Rothach.”

“Seadh dìreach,” ars esan.

“A bheil cuimhne agad an uair a thilg thu am buntàta lobh orm?” arsa Sine, is ghàir i gus an d’ thug i an aileig oirre fhéin.

“Tha glé mhath,” arsa Rob.

“Theab thu mo bhualadh,” ‘ars ise is thàinig na deòir mhóra ’na sùilean.

“Cha robh an droch chuimeis riamh agam,” arsa Rob gu h-aotrom neo-fhaireachail. Mun tuiteadh deur bho sùil thuirt e gu h-ùghdarrach: “Tiugainnimid,” is rug e air ghàirdean oirre. Bu ghann a dh’amais Sìne a cas a chuir ceart air an làr oir bha e neosheasmhach ann an dòigh a bha annasach dhi.

“Theab mi tuiteam,” thuirt i ri Rob, is ghàir i.

“Theab dìreach,” ars esan mar nach robh seo a’ cur iognadh air.

Thug e an teicead ás a baga nuair a dh’fhailich e oirre fhéin a lorg is thuirt e ri té de na boireannaich a bha a’ coimhead thairis air na còtaichean, “Cuidich oirre le còta i. Chan eil i gu math.”

Ged a fhreagair ise gu coibhneil, “O an creutair bochd, tha e tuilleadh is blàth. Bithidh i ceart gu leòr anns a’ ghaoth fhuar,” cha do freagair e ach shìn e bonn dhi.

“An rathad seo,” ars’ Ailean a bha a’ feitheamh riuth aig an dorus, is lean iad e troimh thrannsa fhada no dhà. Ar le Sìne gun robh an taobh air an robh Rob ag imeachd na bu chòmhnairde na ’n taobh air an robh i fhéin a’ coiseachd, ach nuair a rinn ise air snìomh a null cha robh a bhith a’ coiseachd ann dad na b’ fhusa. Cha do

chuir an neònachas seo dragh sam bith air Sìne is cha do chuir na fir cabhag oirre. Cha robh guth aice air Frang is b’ e Ailean a thuirt, mun do dhuin e an dorus ’nan déidh gum faiceadh esan gum faigheadh Frang brath.

Is ann air caol-shràid dhorcha a bha lad is bha Sìne glé thoilichte air greim a bhith aice air ghàirdean air Rob, is air fionnarachd na h-oidhche.

Tharraing i anail mhór dhomhainn is leis a sin bha e mar gum buaileadh dà bhrod ás an teine lasarach a sùilean. Sheas i is dhùin i a sùilean. Chaidh na brodan ’na h-eanchainn, brod dearg an déidh brod dearg gus an robh a ceann air at is an impis sgàineadh le ’n lasair dheirg. Cha b’ e sin uile ach bha e mar gum bitheadh ùird-mhóra a’ bualadh gach taobh d’ a ceann.

Sheas iad is chuir i a mala an tacsa ri uinneig — is bhitheadh am màireach ann mun tuigeadh i ciamar a bha stiallan sùithe air a h-aodann. Sheas Rob gu sàmhach, foighidneach ri taobh, a chùl ris a bhalla is a làmhan ’na phòcan. Nuair a shaoil e a thàinig i thuice fhéin thuirt e gun ghuth truais rithe: “Bitheamaid a’ falbh.” Chionns gun robh i coma cha do chuir i ’na aghaidh is choisich iad air falbh ged a bha an t-sràid neo-chòmhnard fo cois. Air dhaibh tighinn chun an t-sràid-mhór thuirt ise: “Gheibh mi bus ás an seo.”

Cha do chuir Rob tilleadh ’na cheum is cha d’ thuirt e ach: “Coisichidh sinn.” Cha do chuir i guth an còrr ’na aghaidh is chum e greim air a gàirdean. Beag air bheag chaidh i am feobhas is ged nach robh i air son còmhradh ni motha na bha esan, mu dheireadh bha i a’ gabhail tlachd ann a bhith a’ coiseachd, ann am fionnarachd na h-oidhche, is ann am blàths is taic a ghàirdean ri taobh.

Ged a ràinig iad an dorus gun seòladh no stiùireadh bhuaipse cha do chuir siud iongnadh oirre, is nuair a ghabh e bhuaipe a h-iuchair is a dh’fhosgail e an dorus cha robh e ach mar aon ri tachartasan neònach na h-oidhche ud. Tharraing e an iuchair ás a’ ghlas is shìn e dhi i, is thug e putag dhi thairis air an stairseach is thuirt e gu sunndach: “Bithidh tu ceart gu leòr a nis.” Gun ghuth tuilleadh tharraing e an dorus leis, is bha e air falbh.

Ged a bha a ceann car aotrom is a teanga car molach nuair a dhuisg i, dh’éirich i, is a chionns gum b’ e latha na Sàbaid a bh’ ann, shuidh i fada a’ smuaineachadh air ciamar no car son a ghabh na bràithrean a leithid a shuim dhi. Bha i cinnteach gun tàinig Rob air chasan teatha a’ mhionaid a fhuair e am brath bho a bhràthair. Mhothaich Ailean gun robh i air mhisg— ——

Is leis a sin reòdh a h-inntinn. Chlisg i cho mór is nach robh cothrom a céill aice. An robh iad a’ dol a dhèanamh ainmheas dhith anns an àite? An cluinneadh a pàrantan nach b’ aithne dhi an aire a thoirt oirre fhein? Am feumadh i airgead a phaidheadh dhaibh gus an cumadh iad an teanga? Leugh i a leithid anns na pàipeirean. Bha am brath aca oirre. Cha b’ fhios dé am peanas a dhìoghladh iad bhuaipe.

An àite a dhol feasgar do ’n eaglais a bu thinne oirre, is far am b’ àbhaist dhi a dhol, is ann a chaidh i chun na h-eaglais Gàidhlig far am bu tric le a pàrantan a dhol nuair a bhitheadh iad anns a’ bhaile. Is a cas air an stairseach choimhead i thar a gualainn is chunnaic i Rob is Ailean gu suairce, dòigheil, coltach ris a’ chuid eile de ’n chomhthional. Lean iad a stigh i. Shuidh iad air a cùlaibh far am faodadh iad an sùil a chumail oirre.

Cha do sheinn Sìne, is cha chuala i an searmon ach

cha robh cion nach d’ rinn i iomadh ùrnaigh nèonach bho dhoimhneachd a cridhe. Air a’ cheann thall rinn i suas a h-inntinn gun toireadh i an aghaidh orra ged a dh’fheumadh i ruith ’nan déidh.

Ach cha robh feum aice air ceum a’ ruith. Bha iad ’nan seasamh gu stòlda aig dorus na h-eaglais. An dithis aca. Is ann ri Rob a bhruidhinn i is b’ esan a thionndaidh is a thog ad — cho modhail ri prionnsa — is a shìn a lámh gu suilbhir. “Ach ciamar a tha thu a Shìne? Is fhada bho ’n uair sin.”

Thog Ailean e fhéin ad ach choimhead a bhuaithe, cho diùid, meata is a bha e riamh.

“Bha mi air son taing a thoirt dhut,” arsa Sìne is crith ’na guth is sian aig a h-anail.

“Na toir guth air,” arsa Rob. “Seann fhiachan.”

“Fiachan?” arsa Sìne, is aigead is paidheadh ag éirigh a rithist na h-inntinn mar thom nathraichean.

“Seann eòlas — ma ’s e is fheàrr leat. Na toir guth air — ri neach.”

Shìn e a làmh a rithist is thuirt e: “Bithidh sinn ’gad fhaicinn” is cha do dh’fhuirich e an còrr éisdeachd, oir bha boireannach òg a’ teannachadh a còta-bian impe fad ’s a bha i a’ fuireach ris. Is dh-fhalbh iad gun sùil air neach eile. Nuair a thionndaidh i bha i leatha fhéin am measg an t-sluaigh.

Bha Sìne gu sona is ged bu mhath a rinn iad rithe cha robh iarraidh aice air duine dhiubh fhaicinn fad’s bu bheò i.

Ach chunnaic.

Bha i aig an tigh, air ais anns a’ Ghàidhealtachd, is i a’ coiseachd leatha fhéin, nuas an rathad a bha i nis a’ faicinn cho aimhleathan, corrach. Nuair a thàinig i faisg air an lag far an robh tigh Mhàiri is Thormoid — a bha

nise fàs — chunnaic i carbad-ola mór, brèagha, ’na sheasamh is a liònadh còrr is leth an rathaid. A’ coiseachd air an socair timcheall an tighe, is ag amharc mun cuairt, bha Rob is am boireannach a bha a’ feitheamh ris air latha fuar aig eaglais ann an Dun Eideann.

Rinn Sìne dàil bheag is chunnaic i iad a’ falbh anns a’ charbad is a’ dìreadh a’ bhruthaich chun na h-eaglais. Aig geata a’ chlaidh stad iad a rithist is ann a mionaid chaidh an dithis aca a stigh air a’ gheata a’ giulan ni-eigin fo ’n achlaisean.

Bha iad a’ dol air ais do ’n charbad nuair a thàinig Sìne mu choinneamh a’ gheata far am faiceadh i ceithir earrannan de na fluraichean aig Màiri, is iad dearg, deàlrach, na b’ aillidh na bha iad riamh. Lìon a cridhe le leithid de thoileachas is gun do ruith i ag éibheach far an robh Rob, a bha fhathast ’na sheasamh.

“Tha mi cho toilichte,” ars ise.

“Tha,” arsa Rob is rug iad air làimh air a chéile.

“Cho uamhasach toilichte,” arsa Sìne, is gun bhriathran an corr aice, oir nuair a thàinig fiamh a ghàire cho suilbhir air aodann Roib bha suaip ro-mhór aige ri Tormod — Tormod nach do thuig diòn na brataich dheàlraich.