Adhaircean mora

NUAIR nach robh a’ dol leis, bhitheadh Uilleam a’ gearan gun robh e a’ fàs crom, crasgach — ach cha bu nàire sin dhà, oir nach robh an t-ogha a nis an ám pòsaidh. Thug Uilleam sùil sìos far an robh an ceum coise a’ snaim ris an rathad mhór, is far an robh Billie a’ càradh a’ gheata mu dheich uairean de ’n mhadainn a h-uile latha air son colatha deug no còrr. Bha Uilleam is an t-ogha ris an aon chleas. Bha iad a’ feitheamh ris a’ phosta is cha robh an dara fear na bu shealbhaiche na ’m fear eile a réir coltais. Air son an t-saoghail cha leigeadh fear no fear air gun robh e air bhioran is e a’ feitheamh.

Thug Uilleam sùil air na raontan a b’ aithne dhà cus na b’ fheàrr na ùrlar a’ chidsin, air an lag fhada a chlais e cho dìcheallach am bliadhna mun d’ rugadh Iseabal, is far an robh am feur a’ fàs na bu truime na ann an àite eile: thug e sùil air a’ chàrn chlachan a thog e far an oisean mhath ud a bhris e cho saothrachail is bho ’n do chruinnich e iomadh barr trom.

Dh’fhàg e ceann an t-sabhail, far an robh e ’na sheasamh, is ghabh e ceum a null a dh’fhaicinn ciamar a bha am fochunn a’ dèanamh chionns gun robh earrach math tioram air a bhith ann. Bha am fochunn air tighinn roimhe gu cunbhalach, gorm, is thug e aotromachadh air inntinn air son mionaid. ’Na latha chunnaic e talamh a b’ fheàrr a bha air a chliathadh, is thog e plocan air an robh gathan na gréine a cheana blàth, is bhris e e, a’ leigeil leis an ùir tuiteam bho mheòirean. Gheibheadh an t-ogha — is dòcha na h-iar-oghaichean — math a shao-

thair. Na h-iar-oghaichean? Bha an ùir ann an cridhe a’ phlocain fuar air a mheòirean.

Thionndaidh Uilleam is sheas e greis a’ coimhead sìos far an robh na carabhanaichean aig na ceàrdan ’nan seasamh far an do chuir iad seachad an geamhradh, is a h-uile geamhradh bho thàinig cuimhne dhà, anns an fhasgadh ri taobh na h-aibhne.

Mun do thionndaidh Uilleam chun an taighe thug e sùil eile air son a’ phosta. Cha robh faireadh air — no air Billie. Bha an geata thar a bhannan. B’ ann aig leithid seo a dh’ám a ghearanadh Uilleam gun robh e a’ fàs sean. Ach cha b’ e seo a’ cheud turus a chaidh a chur gu dùbhlan ach cha do ghéill e roimhe seo — is cha tug e géill fhathast. Thug e sùil dhòchasach far an robh na ceàrdan ag uidheamachadh air son an allabain a rithist.

Anns a’ chidsin, far am faiceadh i dé a bha dol air adhart anns a’ Ghleann, bha Iseabal a’ cur nan cupan air a’ bhòrd, oir aig leth uair an déidh a deich thigeadh Caitrìona, mar a thigeadh i a h-uile latha seachdainn a bha i aig an taigh, bho ’n latha brònach ud a rinneadh bantraich de ’n dithis aca ri linn a’ chogaidh. Ged b’ ioma ceann a chaidh ás currachd bho ’n latha ud, bha cuimhne aig Uilleam air an deuchainn is air an dòrainn, is air a’ ghràin a mhair, an-iochdmhor, ’na chridhe an aghaidh gach Gearmailteach anns an robh anail bheò. An diugh bha Bille, an t-ogha a’ feitheamh litir ás a’ Ghearmailt bho Ilse, a’ bhana-Ghearmailteach, a gheall a phòsadh. Chionns nach fhaigheadh Iseabal coire do nì a dhèanadh Billie cha tubhairt i facal ’na aghaidh. Air leithid seo a latha — is e a’ feitheamh air brath nach robh e tighinn, ghearanadh Uilleam nach robh e cho òg is a bha e.

“Am faca sibh Caitrìona?” ars Iseabal ris nuair a bha e air suidhe far am b’ àbhaist dhà, far am faiceadh e troimh ’n uinneig earrann mhath de ’n fhearann. Mhothaich e nach do dh’atharraich Billie fhathast earrann a’ chruidh ged a bha e nis air fàs lom, salach. Ach cha robh esan dol a ràdh facal, dòcha nan robh e air a theanga a chumail na bu trice nach robh Billie air gabhail anns an arm, is nach robh a h-aon de ’n dithis aca an diugh a’ feitheamh brath ás a’ Ghearmailt. Ach bha an saoghal air atharrachadh. Nuair a dh’fhalbh na h-eich dh’ fhalbh móran de na seann dòighean còir leo, dh’ fhalbh an tlachd. Cha robh ann an obair fearainn an diugh ach ceàird eile. Nuair a bha esan an aois Bhillie bha gach nì an crochadh air eòlas fhéin. Bheachaicheadh Uilleam air gach sgùraidh — air a chumadh, air a dhuirche, air a luaths. Bheireadh e fainear neart na gaoithe, is a h-àird mun canadh e, “Bithidh mi ri cur sìl an diugh.” Is e a bha aig Billie ach fàisneas a’ Bh.B. C. B’ e a’ bheat a bhitheadh Billie a’ pàidheadh an uair a bha esan air a bhith toirt taing do Iain Garbh is iad air a bhith a’ caithris anns a’ bhàthach is agh aige air a’ cheud laogh. B’ e Seumus Ruadh, an ceàrd, a thainig g’ a chòmhnadh an uair a bha eagal air gun robh an galar-greidh air an each bhallach mhór. B’ e Seumas nach gabhadh pàidheadh, no taing, ach a thubhairt anns an dealachadh, “Bha sibhse riamh math dhuinne is cumaidh sinne sin air chuimhne.

Càit an diugh am faighte duine cho eòlach ri Seumas Ruadh? Ghàir Uilleam ris fhéin is ged a thug Iseabal sùil air fhaoineas cha robh a’ chridhe aige a dh’innseadh dé am beairt ris an robh e. Ghàireadh e fhéin agus Seumas Ruadh air a’ char a rinn Seumas ach cha robh fios dhà fhathast an gàireadh e air a’ char a rinn e fhéin.

Bha Uilleamh a’ cuimhneachadh air an turus a thàinig balach gasda a bha dol a bhith gabhail dhealbhan de na ceàrdan is a bha an dùil a bhith sgrìobhadh mun déidhinn cuideachd. Bha e air tighinn air chuairt ás Lunnain is e a’ fuireach ann an Ludse Chnoc Na Spearraig, a bha nis ’na tigh-òsda. Chionns gun robh meas aig Uilleam air na ceàrdan, nuair a thuig e gun robh am balach am beachd an tadhal is a bhith a’ còmhradh riutha, gu nàbail chuir e Seumas ’na robhadh. Nuair a chaidh iad sìos bha sùil aig Uilleam gum bitheadh gach neach air a nigheadh is air a chìreadh, is gach nì gu h-òrdail. An àite sin, ged a bhitheadh bodach-ròcais na bliadhna ’n uiridh air tighinn ’na choinneamh, cha bhitheadh Uilleam air am barrachd iongnaidh a ghabhail na ghabh e, an uair a thàinig Seumas a mach. Bha gach bean is balach, gach nighean is naoidhean air an aon seòl. Cha robh taghadh ri dhèanamh eadorra. Na cinn a bh’ àbhaist a bhith air an cìreadh gu réidh, min, is a air dhath raineach an fhogair, bha iad an diugh cho mì-rèidh, meirgeach, ri bian an t-sionnaich ruaidh a bha air a bhith anns an ribe fad trì latha. Eadar sùith agus salachar is gann gun aithneachadh Uilleam neach bho neach. Bha gach aon aca is a smeigid air a tharraing a stigh ri bhrollach, a’ coimhead fo na meath-shùilean, cho fiadhaich ri tairbh Ghàidhealach air an robh stùic.

Gun nàire gun athadh, gu suairce modhail chuir Seumas fàilte orra mar air co-ionnan. Thubhairt e gun robh fuil cho uasal is a bha anns an rìgheachd a’ ruith anns na cuislean a bha a craobhadh ’na cholunn; gum b’ ann bho na Stiùbhartaich rìgheil a thàinig iad. Is chrom gach ceann peallagach, caiteanach mar gum b’ ann ann an aont ris. ’Na chridhe bha Uilleam de ’n bheachd gun robh iad a’ falach fiamh a’ ghàire. Ged a chaidh an ruag-

adh bho ’n oighreachd air an robh còir aca, arsa Seumas, cha robh àite aig gamhlas no mì-rùn ’na chridhe fhéin. Nach robh ogha dha ann an seirbhis na ban-righ, is có bu treuna na e anns an dearg chath? Cha do dh’fhigh cnàimh na sròine aig Seumas fhathast is bha fios aig Uilleam carson a bha t-Sìmean anns a’ phrìosan, is le fiaradh beag de ’n fhìrinn carson nach canadh Seumas gun robh e ann an seirbhis na ban-righ? Is cha robh teagamh aig Uilleam nan cuireadh na maoir-choimhead anns a’ phrìosan earbsa ann an t-Sìmean gum bitheadh am beatha na bu shocraiche is e air an taobh. Chuir moit deàrrsadh anns gach sùil lasrach, dhorcha.

B’fhada bho thug Uilleam urram do Sheumus mar sgeulaiche cothromach, ach a dh’aindeoin sin, gus am feasgar ud cha do chuir e am meas air am b’ airidh i air ìnnleachd inntinn. Nuair a thug Seumas tuairisgeul mionaideach air cleachdan air nach cuala Uilleam ach gann iomradh riamh, ged b’ eòlach e air cliù an tréibh, thug an t-iomradh seo air gach sùil dheàrrsach, dhorcha fàs na bu chruinne. Chrom gach ceann robach, caiteanach ann an spéis fad ’s a bha e ris an aithris. Ach nuair a dhealbh Seumas gach maslachadh is gach peanas cruaidh a dhìoghailt e bhuaipse a thogadh leth an fhacail an aghaidh an iarradas a b’ fhaoine aig a fear-pòsda, dh’ aom gach mnaoi is gach maighdean is chaidh monobhor gearanach suas coltach ri oiteig gaoithe a nì roimh-radh air an doineann. Thuig Seumas gum b’ fheàrr gun an corr leudachaidh a dhèanamh.

Sgrìobh am balach dòigheil gach facal de ’n eachdraidh annasach seo — oir nach b’ e chluas fhéin a chuala, is a shùil fhéin a chunnaic? Aig crioch na h-òraid thug Seumas cuireadh cùirteil dhà fhéin is do ’n bhalach a dhol a steach do ’n teant-teant nach fhaca Uilleam

riamh a leithid ged b’eòlach e orra. Aig an dearbh ám is a thog Seumas a ghàirdean shéid oiteag gaoithe troimh na luideagan a bu mhuinichill dha, is thubhairt Uilleam ris fhéin gum b’ ann ás Acha na ceàrdaich a thàinig na luideagan oir b’ e Iain Garbh an aon fhear a bha ri àrach mhuc anns an nàbachd. Ach ge b’e eile an easbuidh a bha air a’ bhalach cha robh cion mothchaidh air a shròin; is dhiùlt e. Bha cabhag air.

Chionns gun deach e an urras air tréibhdhireas Sheumuis, bhuail a choguis air Uilleam is bhitheadh e air a chuir ’na aire, ach an uair a bu mhath leis a’ ghille cabhag a dhèanamh air Cnoc na Spearraig, is a thubhairt e mar leisgeul, “I have a scoop of the first water,” cha do thuig Uilleam is cha b’ e am modh faighneachd. Cha do ghearan e fhéin riamh ach cnatan no gréim de ’n lòinidh.

Ach bha Lunnain fad air falbh is ged a chuir am balach modhail cuid de na dealbhan is de ’n sgriobhadh gu muinntir na Ludse cha bhitheadh guth air a bhith air mur b’ e gun robh Mórag aig Caitrìona ri cumail na leabhraichean anns an Ludse. Nuair a chunnaic ise iomradh air na Stiùbhartaich is na dealbhan cha do lasaich i gus an d’ fhuair i feadhainn de na leabhraichean, is thug i fear do dh’Uilleam. Ghàireadh an dithis aca, is leughadh iad an eachdraidh a rithist is a rithist gus an robh i aca air an teanga. Ach ghabh Iseabal trì leuman de ’n chuthach oir cha b’ e mhàin gum b’ e Stiùbhartach a bha na h-athair ach b’ e Stiùbhartach a phòs i.

Bu bheag le Uilleam crosdachd Iseabail a dh’iarr na leabhraichean a losgadh. An gàireadh am bana-Ghearmailteach aig nach robh ach beagan Beurla agus aig nach robh Gàidhlig idir còmhla ri Uilleam? An tuigeadh ise a dhòighean is a bheairtean? Cha tuigeadh idir.

Ach ceangailte ri gach smuain air Mórag bha an smuain gun canadh i, bho bha i trì bliadhna gus an robh i trì bliadhna-deug: “Pòsaidh mise Billie nuair a bhitheas mi mór is bithidh banais againn anns an t-sobhal.” Is theireadh Uilleam rithe. “Is dannsaidh mi fhéin a’ cheud dannsa.” Cha robh guth air sin an diugh. Ach b’ e Iseabal fhéin a chuir gu neochionntach a’ bheairt ann an ceann Uilleim. Gach turus a chitheadh i iomradh ann am pàipeir ar nì sean no ùr a bha i am beachd a mheudaicheadh cliù na h-Alba, ghearradh i ás e is rachadh a chur gu Ilse. Mar a theireadh Iseabal: “Dé fios a tha aig an nighean air àillte ar dùthcha no air caoimhneas a’ mhuinntir mur fac i ach an-iochmhorachd shaighdearan a fhuair buaidh an deigheas spàirn chruaidh?”

Mar sin chan fhaca Uilleam beairt na b’ fheàrr na na dealbhan is an eachdraidh a chuir gu Ilse. Cha b’ e làmh sgoileir a sgrìobh an litir ghoirid a sgrìobh e. Dòcha gun robh an aois a’ cur crith ’na làimh, no dòcha gum b’ ann a chionns gum bu tric e a’ gearan gun robh Billie air gob gach peann a mhilleadh le chuid sgrìobhaidh is gum bu ghann a rachadh aige air ainm a chuir gu soilleir air leabhar a’ phension — ach nach robh an leabhrachan ann — is na dealbhan? Is nach bu leòir gun tubhairt e gun robh na Stiùbhartaich uile a’ gléidheadh nan seann bheusan is nan seann chleachdan is gun robh iad a’ cur fàilte chridheil oirre.

Ach mur ruigeadh saighead Uilleim an targaid is ann a bhitheadh banais Bhillie anns a’ Ghearmailt is cha bhitheadh Uilleam no Mòrag ri dannsa. Rinn e osna throm. Thug Iseabal sùil thuigseach air, is ged nach robh ach gann a bhith beò aice eadar e fhéin is Billie an ceartuair, ar leatha gun robh an aois a’ toirt sùghadh air bho chionn ghoirid is thubhairt i gu caoimhneil: “Is ann

is fheàrr dhuibh-se ar cùpa a ghabhail, is gun a bhith a’ feitheamh ri Caitrìona.”

Ach leis an fhacal thàinig Caitriona fhéin a stigh.

Chuir i fàilte air Uilleam mar a b’ àbhaist: “Is ciamar a tha sibh fhéin, Uilleam?” ars ise.

“O, bu ladarna a bhith gearan,” ars Uilleam is e a’ cur ’na chùpa dà chnap siùcar a bharrachd air na bha Iseabal am beachd a dh’fhòghnadh dhà. Nan gabhadh esan comhairle Iseabal is acuid doctaireachd, cha b’ fhada a bhitheadh gréim air cnàimh, is an uair sin bhitheadh i air cùrs’ eile. Cha bhitheadh fois aig Uilleam gus am bitheadh ogha aig Iseabal. Cha robh fios de ghnè togail a bhitheadh aig Bana-Ghearmailteach air leanabh. Rinn Uilleam osna eile is thubhairt Iseabal: “Lìon mi cùpa m’ athar mun tàinig thu, Chaitrìona. Ar leam gun robh thu neoni bheag fadalach.”

“An-tà chan eil mi ag ràdh,” arsa Caitrìona. “Bha mi greis a’ sabaid ris a’ gheata. Theab nach d’ fhuair mi a stigh idir.”

“Dé a bha ceàrr air?” ars Iseabal is i ’na suidhe ag òl tea gun shiùcar gun bhainne air an t-seachdain seo, is gun e tighinn rithe. “Nach robh dùil agam gum faca mi Billie ris?”

“Chaidh an geata a thoirt thar a bhannan — ach chaidh fhàgail air leth-chrochadh,” arsa Caitriona, is a chionns nach robh i air son aimhreit thubhairt i: “Ach fhuair mi stigh ceart gu leòir. Cha robh agam ach a shlaodadh an dàrna taobh. Cuiridh Billie air dòigh e nuair a thilleas e.”

“Is fheudar gun tainig nì ceàrr,” ars Iseabal mum faigheadh Uilleam coire dha.

“O, cha robh coltas air dad a bhith ceàrr,” arsa Caitriona is i a’ gabhail gréim de ’n fhuineadh bhlasda aig

Iseabal. “Bha e fhéin is Mórag a’ bruidhinn is a’ gàireachdaich aig dorus na Ludse nuair a sheall mi.”

“Dìreach,” ars Uilleam, “ ’ga cumail bho h-obair aig an ám seo de ’n latha. Chan eil an còrr tùr aige.”

“Dòcha nach bi i fada ag obair ann,” ars Iseabal gu còmhraiteach. “Nach cuala mi fuaim air gun robh an t-Amaireaganach air tilleadh am bliadhna a rithist. Saoil am pòs i e?”

“Dé an t-Amaireaganach a tha seo?” dh’fhaighnich Uilleam is làmh fhuar mu chridhe.

“Nach eil, athair, an t-Amaireaganach a tha air son Mórag a phòsadh. Nach eil e air tighinn bliadhna an déidh bliadhna a nis. Tha mi a’ tuigsinn gu bheil de dh’ airgead aige na cheannaicheadh leth ar dùthcha. Thug e airgead thar àireamh air tairbh aig féill Pheairt an turus mu dheireadh a bha e an taobh seo.”

“Ciod e a thubhairt thu? Car son nach do dh’innis thu sin dhòmh-sa roimhe seo?” ars Uilleam is e a’ sgleogadh a chùpa anns an t-sàsar. Ach cha chual’ e dé an freagairt a thug Iseabal dhà. Bha e a’ faicinn a rithist an dealbh aig Seumas Stiùbhart is a shliochd, is iad ’nan luideagan, an dealbh a bha a nis anns a’ Ghearmailt, an dealbh a chuir Billie gu feitheamh air brath nach robh a’ tighinn, dealbh a chuireadh nach bitheadh ogha aig Iseabal a bha mu thràth air a togail leis an smuain. Chan fhaigheadh e maitheanas anns a’ bheatha seo no ann am beatha eile. Cha b’ airidh e air. Is rachadh Mórag a null a dh’Amaireaga. Cha bitheadh banais anns an t-sobhal. Is cha dhannsadh e aig banais.

Nuair a thàinig e thuige fhéin bha Caitriona, a dh’éisd móran bho Iseabal mu dhéidhinn deagh bheusan na Bana-Ghearmailtich, a’ leudachadh air beartas is air fiughantachd Ted, an t-Amaireaganach.

“Hu,” ars Uilleam is e air a ghonadh, “Nach fhada bho chuala tu, ‘Bi adhaircean móra air crodh a tha fad as.’ Sin mar a thachair dhut fhéin is do Iseabal an seo. Cha b’ ionnan a b’ fheàrr dhi fhéin is do Bhillie a bhith air companaich fhaotainn anns an dùthaich as an d’ rugadh iad.”

“Mur a h-eil e an dàn dhaibh ... ” ars Iseabal gu foiseil.

Eadar crosdachd is cabhag chaidh crimeag tarsainn air Uilleam is ghabh Caitriona am fàth tionndadh ri Iseabal. “Nach e sin dearbh bhriathran Mhorag fhein. Chuala mi i ag ràdh an oidhche roimhe gun tubhairt Seònaid aig Seumas Ruadh gum pòsadh i mun robh a’ bhliadhna a mach. Gun robh e an dàn dhi.”

“Nuair a bha Seònaid ri fàisneachd,” ars Uilleam gu tioram — oir cha robh an còmhradh ach a’ cur spealg ’na chridhe — “an tàinig aig Seònaid air roimh-radh a dheànamh air có is i fhein a bha dol a bhith pòsadh?”

“Tha e coltach gun tubhairt,” arsa Caitriona, “Ach cha chanadh Mórag.”

“B’ e sin a gliocas,” ars Uilleam a bha a’ faotainn beagan aotromachadh chionns gum b’ e riamh a bheachd e gum faodte cuimse a ghabhail air geàrr is i ’na ruith.

“Ach,” ars Iseabal, nach robh riamh air son aimhreit, “saoil sibh a bheil fios aig Seònaid air a leithid?”

“Fiosachd no faisneachd,” ars Uilleam is e a’ tarraing a mach bho ’n bhòrd, “chan eil aig a h-aon aca. Ach tha iad beachdail seach a’ chuid mhór de ’n t-sluagh — is bha feum aca air sin. Dòcha gu bheil iad a’ gabhail brath air gòraich is air faoineas an fheadhainn a tha coltach riutsa, Iseabal. Có chuireadh sin as an leth? A bharrachd air a bhith sùileach, beachdail, tha iad righinn ’nam bodhaig is ’nan inntinn — is bha feum air sin troimh na linntean, no b’ fhada bho ’n bha iad air dol

ás. Ge b’ e an stoc bho ’n tainig iad, tha smioralas de ghnè air choireigin annta a choisneas meas am measg dhaoine nach eil air an dalladh le ’m bochdainn is le ’n dòigh-beatha. Ach fiosachd no fàisneachd chan eil aca seach daoine eile. Sin agad dhutsa.”

Ged nach b’ ann air fiaghantachd nan ceardain a b’ àill le Uilleam a bhith leudachadh, thug an oraid gnè de fhaothachadh dha, ged a shuidh e a’ cagnadh a liop iosal is a’ coimhead air an làr gu dubhasach. Ach cha robh na mnathan aig fois is fear an tighe far a dhòigh, is thionndaidh Caitriona ris. “Ach, o, Uilleam, ars ise, “nach e do bheachdan a chordadh ri Ted. Tha móran creideis aige ann an stoc ceart. Is e a bhitheas air a dhòigh nuair a chluinneas e do bheachdan a thaobh smiorlas nan Stiùbhartach. Is a chionns gu bheil sinn a’ bruidhinn orra-a bheil na dealbhan is an eachdraidh ud agaibh fhathast? An eachdraidh a bh’ anns mhagasan? Ma tha, bu mhath leum an sealltainn do Thed.”

“Agamsa, a Chaitriona? ”, ars Uilleam aig nach robh sùil ri leithid de cheist, ach do ’n tigeadh e gu nàdurra e fhein a ghléidheadh le coire fhaotainn do neach eile mun faighte coire dhe chéin. “O, eudail, “lean e air, “tha Iseabal an seo an còmhnaidh a’ sgiobhlachadh. Is gann a dh’fhàgas i fiù is am peann agam leis an cuir mi m’ ainm ri leabhar a’ phension — mur bi seann pheann ann air a leth chagnadh aig Billie. The e cho math nach eil mise ri móran sgriobhabh. Ach an do ghléidh thusa seachad iad, Iseabal?”

“An e mise?” ars Iseabal, “is i a’ toirt crathadh neo-abhaisteach air a ceann, chionns gun robhar a’ faotainn coire dhi air gach taobh. “Chuirinn am mullach an teine iad nam bu leam iad. Ach, a Chaitriona, nach robh feadhainn dhiubh aig Móraig? Nach seall thu an fheadhainn sin dha?”

“Tha ise ag ràdh nach eil sian a dh’fhios aice càit bheil iad an diugh. Ach na cuir thu fhéin mun cuairt. Is coma.”

“Uill, a Chaitriona, “ars Iseabal ’ga comhaireachadh, “saoilidh mise gur e Mórag a tha glic. Chan aithne dhomsa cuin a chaidh leithid a mhaslachadh a dheanamh air mo dhùthaich is air mo chuideachd. B’ e mo comhairle dhutsa gun iomradh idir a thoirt gu bheil an leithid anns an àite.”

“Ach Iseabal,” arsa Caitriona, “is thusa nach eil a’ tuigsinn. Is a bana-Stiùbhartach a bh’ ann am màthair Ted. Is ann bu mhath leis a dhearbhadh gur ann bho na Stiùbhartaich seo a thàinig e. Sin agad.”

Bho ’n ám a tharraing Caitriona a ceud ràn theagamh nach do dh’éisdeadh rithe le leithid de dhlùth-aire. Is gann gun do tharraing iad anail gus an tubhairt Iseabal, is i a’ bruidhinn mar gum b’e cànan ùr annasach a bha i a’ bruidhinn is teagamh aice ann am brìgh gach facal: “Chan eil thu fhéin ag ràdh gum bu mhath le Ted a bhith a’ craobh-sgaoileadh gur ann bho na ceàrdan a thàinig cuideachd a mhàthar?”

“Is ann a bhitheadh e ro-thoilichte,” arsa Caitriona.

“Na bitheadh gnothach aice ris. An dearg amadan. Chan e fear stuic a th’ ann.”

“Làn fhear stuic,” arsa Caitriona is i a’ cur sìos a cupa. “Fear aig a bheil an deagh aithne air fuil ann an duine no ann ainmhidh.”

“Saoil an cuala e,” thubhairt Uilleam gu tioram, “gu bheil Seumas ag agair càirdeas air a bhan-righ Ealasaid? Is ann bho na h-aon Stiùbhartaich a thàinig iad.”

“Chan eil mi ag ràdh nach e an aon fhuil a th’ annta,” fhreagair Caitriona is i cho tioram ris. “Faodaidh e bhith nach robh fàinne òir leis, ach cha mhill sin an fhuil.”

“Is math bàthach ghlan,” ars Uilleam.

“Cha tainig sìol á grunnd de mach tigeadh dùbhdan le bhith ’ga shìor shuadhadh, ma tha creideas ri chur ann an gliocas an t-sean-fhacail.”

“Ach na ceàrdan,” ars Iseabal a bha air a h-anail fhaotainn.

“Agus na Stiùbhartaich rìgheil,” ars Uilleam gu fanaideach. “Có leis nach bu mhath a bhith ag agairt càirdeas air a Bhan-righ Ealasaid?”

“Cha bu mhath le Ted.”

“Ach bu mhath leis a bhith ag agairt càirdeas air Seumas Ruadh, an ceàrd?” thubhairt Uilleam gu do-chreideach.

“Bhitheadh e coma,” arsa Caitriona gu goirid.

“Ach na ceàrdan?” ars Iseabal a rithist, air a h-uamhasachadh. Chaidh a togail anns a’ bheachd, ged nach aidicheadh i e, is ged nach do chuir i ann am briathran riamh e, gum b’ fhiughanta an duine beartach na ’n duine bochd; gum b’ fheàrr am fear aig nach robh e ach na dh’fhóghnadh dha na ’m fear aig an robh saibhreas neo-aithriste; gum b’ fhearr buileach an duine dòigheil, dìleas, air nach robh ach eagal Dhé, a phàidheadh mar a gheibheadh e-á chuideachd fhéin. Bu neònach ’na sùilean am fear nach cuireadh aont ri beachd cho tùrail, ceart.

“Nach b’ fheàrr dha a bhith ’ga shloinneadh fhéin, “thubhairt Caitriona, “bho ’n cheàrd a rinn adhartas le fhiughantas fhéin na bho mór-fheadhainn na tìre de nach eil air fhàgail ach slige chòsach? Is e sin beachd Ted.”

Thubhairt Uilleam, a bha ’na thosd car tacain, ris fhéin, gun robh Caitriona, coltach ri Iseabal, ag iarraidh ogha. Chan fhac e riamh cho rag i ged bu tric a chunnaic e ceàrr i. Ach nach robh a h-uile duine a’ dol an aghaidh

a nàdur an diugh. Saoil an do mheall Mórag i fhéin e, no an robh ise i fhéin a mealladh? An robh e dol a chall Mórag do ’n choigreach mar chaill e Bhillie? Dheànadh e aon oidhirp eile. Thionndaidh e ri Caitriona: “Ach a Chaitriona, mun toir ar teanga dhuinn barrachd is is urrainn duinn a chagnadh, innis thusa dhòmhsa a bheil Mórag am beachd Ted seo phòsadh?”

“Latha tha is an dàrna latha chan eil, “thubhairt Iseabal car tùrsach, oir bhitheadh ise a’ cur a’ mheas a choisinn e air cliamhainn airgeadach, dòigheil. “Chan eil fios agamsa có ris a tha i a’feitheamh.”

Choimead Uilleam sìos air a’ chladh le chlachan glasa is thàinig e ’na inntinn gun robh móran a’ feitheamh — e fhéin — is Billie — is an cladh.

“Dòcha nach eil ann ach an dara taobh de ’n sgillinn,” chuala e Iseabal ag ràdh, “ach thuiginn na b’ fheàrr e nam b’ ann air a’ Bhan-righ a bha e ag agairt càirdeas.”

“Dìreach,” arsa Caitriona, “mar a tha na Gearmailtich cho measail air neach aig a bheil tiotal, mar a tha iad fhathast a’ toirt urraim mhóir do neach a tha a’ cosg ‘Bhon’ mar roimh-ainm. Mar a thubhairt thu fhéin, an dara taobh de ’n sgillinn.”

Bhris fallus fuar air aodann Uilleim. “Chan eil thu fhéin ag ràdh rium gu bheil spéis mar sin aig na Gearmailtich do rìghrean, no do dhaoine do ’n t-seòrsa sinn. Chan eil rìghrean aca fhéin.”

Bha Caitriona uair an dùil, mar a bha an triùir aca — ged nach aidicheadh ach Uilleam e — gum pòsadh Billie is Mórag, is thubhairt i gu searbh. “Chan eil teagamh ann. Nan robh Billie air am barrachd uaill a dheanamh air càirdeas ri rìghrean — ge be cho fad ás — chan eil mise ag radh gun robh e cho fada feitheamh fios ás a’ Ghearmailt.”

Thuig Iseabal gun do leòn ni-eigin a banacharaid mun do bhruidhinn i air an t-seadh seo, is bha i ’na tosd.

Bha luchd air cridhe sgìth Uilleim a bha a’ cur bacadh air a theanga.

Bha fios aig Caitriona gun do leum a teanga oirre is bha i fhéin sàmhach a’ coimhead air na duilleagan am bonn a’ chupa.

Anns an t-sàmhchair aimhreiteach, bhrònach seo chual iad neach a’ feadaraich port aotrom. Dh-éisd iad is chuir iad faclan ris an fhonn: “Mórag bheag nighean Mhurchaidh an t-saoir, is aotrom a dh’ fhalbh i, is aotron a dh’fhalbh i phòsadh.”

Choimhead iad air a chéile, ach nuair a thàinig Billie a steach bha gach sùil air. Bha esan cho sunndach, deas is gun do dh’fhairich gach aon aca aotromachadh spioraid mun tuirte gu aoidheil: “Is tha sibh fhéin gu fiùranta an diugh, a Chaitriona? Nach ann a tha an latha breàgha?”

“Tha mi anns an àbhaist,” arsa Caitriona is i ro-chùramach a nis mun abradh i facal ás an rathad.

“A bheil thu airson cùpa?” arsa mhàthair.

“Mise?” arsa Billie. “Chan eil, tapadh leibh. Cha do dh’atharraich mi ear-ann a’ chruidh fhathast.”

Cha tubhairt Uilleam mar a dh’ fhaodadh e: “Is cha do dh’atharraich an dé no bhòindé — ged bha e iomchaidh.” Cha robh an dràsda air aire ach gun robh Billie a rithist ri Mórag Bheag, fad’ s a bha e a’ feuchainn a phòcaidean, is a shùil a bha làn mire air a sheanair. Mu dheireadh tharraing e dà “air-mail” as a phòca. Air dha an seòladh a leughadh shìn e fear dhiubh do sheanair.

“Is ann leibhse a tha an litir seo,” ars esan. “Chionns gur ann ás a’ Ghearmailt a tha i, bha dùil agam gum b’ ann thugam fhéin a bha i. Dh’fhosgail is leugh mi i

mun do thuig mi nach b’ ann leam a bha i. Gabhaidh sibh mo leisgeul?”

Ged a bha an sùilean air, phaisg Uilleam an litir ’na dà leth mun do chuir e ’na phòca i is thubhairt e gu suairce, “Nach coma. Dé bhitheadh aig Ilse ri ràdh riumsa nach fhaodadh an saoghal a leughadh?”

Air a ruigheachd gu mór, thionndaidh Iseabal ri Billie is dh’fhaighnich i: “Dé a chuir Ilse a sgrìobhadh gu do sheanair?”

“Dà nì,” arsa Billie, aodann làn mire. Bha Uilleam, sean, sgìth, a’ coimhead troimh ’n uinneig far an robh clachan glasa foiseil a’ chlaidh.

“Bha i airson taing a thoirt dha air son a shuairceas. Ged tha na Stiùbhartaich a’ feitheamh ri fàilte is furan a chur oirre chan eil iarraidh aice a nis a dhol an dàimh riutha — ged bu rìgheil an cinneadh. Gléidheadh gach muinntir an cleachdan fhéin. Tha ise am beachd a bhith a’ pòsadh balach ab’ aithne dhi bho ’n thug i a ceud ceum ás a creathaill.”

Mun d’ fhuair na mnathan briathran a chur air aon de ’n fhichead ceist a bha a’ tighinn air ghoil ’nan inntinn, thubhairt Billie is e a nis aig an dorus. “Chan e Ilse leatha fhéin a tha a’ cur brath thugaibh. Tha Mórag a’ cur brath thugaibh cuideachd. Tha Mórag ag ràdh gum bitheadh e cho math dhiubh a bhith a’ reiteach an t-sobhail air ar socair.”

Dhùin an dorus is chuala iad a rithist e ris a’ phort.

“Mo cheap,” ars Uilleam. Dhùin an dorus is gun sùil air clachan glasa fuara a’ chlaidh, le ceum goirid, cabhagach rinn Uilleam air an t-sobhal.

“Nach gabh thu cùp eile, a Chaitriona?” ars Iseabal. “Cha d’ fhuair mi blas air an fhear ud leis a h-uile nì a bh’ ann.”

“Tha mi coma ged a ghabhadh,” thubhairt a nàbaidh.

Tharraing iad a stigh na séirichean is chuir iad an uilleannan air a’ bhòrd, is bha iad ’nan tosd gus an tubhairt Iseabal, “Cha tug i guth na taing air na dealbhan a chuir mise thuice.”

Cha do fhreagair Caitriona is feamh a ghàire air a h-aodann. Càit an deach a’ chuid eile de na dealbhan — nuair nach robh gin aig Mórag a shealladh i do Ted?