Am Bas-àr

le SEONAG, BEAN ALASDAIR.

CHA robh fios agam dé a theirinn am feasgar ud, an uair a dh’ainmich am ministir as a’ chùbaid gun robh an coimhthional a’ dol a chumail bas-àr!

Air an rathad dhachaidh as an t-seirbhis, bha a h-uile duine riamh a’ bruidhinn mu dheidhinn, agus bha mi fhéin a’ cumail cluas ri claistneachd feuch an cluinninn gu dé an seòrsa rud a bh’ann. Bha Curstaidh Alasdair agus bean a’ ghriasaiche agus cop orra mar a b ’àbhaist, ach cha deanainn bun no bàrr de’n ghnothaich.

Chaidh a h-uile càil gu dòigheil gus an robh mi gu bhith aig ceann an rathaid, an uair a thionndaidh Curstaidh rium fhéin agus a thubhairt i “Nach tu fhéin a tha sàmhach a Sheonag! Cha chuala sinn fhathast gu dé do bharail air a’ bhas-àr?” Cha do leig mi orm gun cuala mi i, an dòchas gun tòisicheadh cuideiginn eile a’ bruidhinn. Ach feuch an do thòisich! ’S ann a thàinig i nall ri mo thaobh agus chuir i a’ cheisd a rithist.

“An dearbh rud a bha dhìth air muinntir an àite so” arsa mise thar mo ghuailne, agus mar a rinn Sealbh, ràinig mi’n geata anns a’ bhruidhinn, agus ghabh mi roid a steach—a’ deanamh leisgeal air choireiginn mu’n bhuntàta a bhith dol ’na ruadhan.

Bha Alasdair air ceann a stocainnean aig an teine an uair a chaidh mi steach. A nise, faodaidh tu rudan a ràdha ris an duine agad fhéin nach can thu ri duine sam bith eile, agus thubhairt mi ris, dìreach ann an clàr an aodainn—“Alasdair, dé a th’ann am bas-àr?” (Bha Alasdair aig obair a Hydro ann an Canaich fad dà bhliadhna agus chan eil sgrios air nach eil fios aige.) Thog e a cheann as an “Fhianuis.”

“Bas-àr” ars’ esan. “Nam bitheadh tusa a’ leughadh a’ Ghazette bhiodh fios agad air a sin. Nach eil comanachadh mór uamhasach mar a bh’ aca ann an Steòrnabhagh an uiridh.”

“ ’Se sin a bha mi fhéin a’ smaoineachadh,” arsa mise. “Uill, tha fear gu bhith againn ann an so cuideachd, agus mar a bheil mise air mo mhealladh bithidh làn an tighe de dhaoine againn.” Agus leis a sin, chuimhnich mi air a’ bhuntàta agus chaidh mi sìos dh’ an cheann shìos. Cha tug sinn an còrr guth air a’ bhas-àr.

Ach feuchadh sibhse, maduinn Di-Màirt nach ann a fhuair mi fhéin litir bho bhean a’ mhinistir ’gam iarraidh sìos chun a’ Mhansa gus na stàilichean a chur air dòigh.

“Stàilichean” arsa mi fhéin ri Alasdair“ ’s ann a tha so gu bhith nas coltaiche ri féill na ri comanachadh!”

“Chan eil an sin” thubhairt e “ach cainnt bean a’ mhinistir, ’s i cho Gallda co-dhiùbh. ’S dòcha gur e sin am facal a th’aca ann am Muile airson bùird a’ chomanachaidh. Ach ’s e’n rud nach eil mise a’ tuigsinn carson a tha boirionnaich a’ gabhail gnothuich ri rudan de’n t-seòrsa sin. B’fheàrr gu mór sin fhàgail aig na h-éildeirean a tha air a bhith ga dhèanamh bhon a bha Noah ’na leanabh.”

A dh’innse na fìrinn, cha robh mi fhéin an dùil gun robh Alasdair fada ceàrr.

Feasgar Di-Màirt, thòisich mise a’ deanamh deiseil gus a dhol chun a’ Mhansa. Gu dearbha, bu bheag m’iarraidh air a dhol a mach ’s Aonghas MacLeòid a’ seinn air an radio. Ach co-dhiùbh, chuir mi orm m’aodach Sàbaid ’s mo mhiotagan ’s shluig mi balgam tea na mo sheasamh aig an uinneig feuch am faicinn Curstaidh Alasdair a’ tighinn a nuas an rathad. Cha b’fhada gus an do nochd i agus sprogan oirre nach robh ach mi-choltach do the a bha air an rathad chun a’ Mhansa. Dh’éigh mi fhéin ri Alasdair.

“Trobhad ’s faic so .... Curstaidh Alasdair ’s còta na ‘Whist Drives’ oirre. ’S fheudar gur ann air a dhol as a ciall a tha ’m boirionnach!”

Cha do leig e air gun cual e mi. Ach co-dhiùbh, stob mise am Bìobull fo m’ achlais ’s dh’fhalbh mi sìos ’na coinneamh.

Ràinig sinn am Mansa ’s chaidh sinn a steach. ’S nam faiceadh sibhse an cruinneachadh a bha ’n sud—bha mi direach air mo mhaslachadh. Peigi Sheocain ’na suidhe ann an luideagan nach cuireadh tu air bodach-starraig am fianuis an rathaid mhóir; Seònaid Uilleim Bhig ann an dreasa a bha cho ìseal ’s gum feumadh tu do cheann a chromadh mus fhaiceadh tu i; nighean a’ bhancair agus raip de lipstic oirre nach biodh as an rathad air mullach na bàthcha. Agus, an creideadh sibh e, bean an dotair air an t-sòfa a’ smochdadh! “An dà a Sheonag” arsa mise rium fhéin “mas e so an seòrsa comanachaidh a tha gu bhith ann, bheir thusa an Eaglais Shaor ort cho luath ’s a rinn thu càil riamh.”

Ach cha do leig mi càil orm. Shuidh mi air cathair beag cruaidh ri taobh an teine, ’s chuir mi am Bìobull air a’ bhocsa mhònadh ri mo thaobh.

Nan cluinneadh sibhse a’ ghodail a bha ’n sud. Cha robh guth air dad ach fighe ’s fuaigheal, cearcan is uighean. Mu dheireadh fhuair mo theanga làmh an uachdar orm; rinn mi an casad beag socair ud agus thubhairt mi “Tha aon rud co-dhiùbh—feumaidh sinn ministirean fhaighinn nas fheàrr na bh’againn an turus mu dheireadh. Dé mu dheidhinn MhicThómais Chill-fhinn agus Murchadh Eoghainn Dhun-eideann. Tha MacThómais glan air a’ cheisd fhosgladh!”

Gann a bha na facail as mo bheul na rinn Peigi Sheocain gloc mór gàire, agus ars’ ise “Cha chreid mi fhéin nach e comanachadh a tha thu a’ feuchainn ri dheanamh dheth. ’S e a tha so bas-àr!”

“Tha fios agam cho math ri té an so gur e bas-àr a tha gu bhith ann” fhreagair mi ’s i ’g éirigh shuas orm, “agus nan robh an leisge air leigeil le cuid de na tha ’n so a dhol a Steòrnabhagh an uiridh, thuigeadh iad nach robh an dealachadh cho mór eadar bas-àr agus comanachadh!”

Bha mi dìreach ag éirigh gu falbh an uair a chuir bean a’ mhinistir a làmh air mo ghualainn agus a thubhairt i “A Sheonag, tha mi fhéin ’s tu fhéin air an aon ràmh. Bha mi de’n dearbh bheachd ’s a tha thu an uair a chuala mi mu dheidhinn so an toiseach. Ach tha e coltach gur e a bh’ ann an Steornabhagh ‘convention’; ’s e a th’ann am ‘bas-àr’ ach seòrsa de‘sale of work.’ ”

Cha robh fios agam có an taobh a sheallainn. “Uill, mata,” arsa mise ’s mi ga mo shocrachadh fhéin air an t-seòrsa cathair air an robh mi “carson nach d’thubhairt cuideiginn sin an toiseach? Nam bruidhneadh daoine Gàidhlig an athraichean gheibheamaid air adhart na b’fheàrr.”

Chaidh cùisean gu dòigheil an déidh sin, agus nach ann a thubhairt bean a’ mhinistir gum bu chòir dhoibh mise a chur air ceann stàile Chinn Loch. Thagh mi Curstaidh Alasdair agus nighean a’ bhancair gu bhith còmhla rium, ’s mi ràdha rium fhéin gum biodh treis mus fhaighinn cothrom òrdanan a thoirt do ’n dearbh dhithis a rithist.

An uair a bha ’n gnothuich seachad, thainig am ministir fhéin a steach ’s chaidh cupa tea a riarachadh. (Bha mise a’ feitheamh feuch an deanadh am ministir facal altachaidh, ach feuchadh sibhse an do rinn. Cha chreid mi nach robh an t-acras ga tholladh.) Ach co-dhiùbh, fhuair mise mo chupa—’s b’e sin an tea! Bha i cho lag ’s gum faicinn màs a’ chupa roimpe gus an deachaidh am bainne innte. An uairsin nach ann a fhuair mi trais de rud air an robh ‘marang’ aca—rud gun tlachd a spreadh mar gum biodh bomb air feadh mo chòta Sàbaid cho luath ’s a dh’fheuch mi ri greim a thoirt as. An déidh sin, fhuair mi briosgaid ginger a tha ann am pòcaid mo chòta fhathast—chan fhaighinn-sa na fiaclan fuadainn roimpe no taing air a shon. Ach tha mi a’ dol air dheireadh air mo sheanchas ....

Aig deireadh na seachduinn chuir mi fhéin tulagram gu Curstaidh Alasdair ’s gu nighean a’ bhancair ’gan iarraidh gu coinneamh aig meadhon na h-ath sheachduinn. Bha mi a’ smaoineachadh gun robh cho math dhomh m’àite a chumail fhad ’s a bha mi ann!

Thàinig iad, ma tha, ’s thug mi dhoibh cupa tea ris am b’fhiach cupa tea a ràdha, agus sgonn math de dh’aran coirce ’s de ghruth. Chòrd e glan ri Curstaidh ach thug e brùchdail uamhasach air nighean a’ bhancair—an truaghan cha chreid mi nach ann a bhios i a’ cur a bhidh seachad oirre fhéin air eagal gum fàs i cho tiugh ri màthair.

Chuir sinn air dòigh, ma tha, gun deanamaid cruinneachadh de na gheibheamaid anns a’ bhaile, agus gun cuireamaid fhéin rudegin an urra, ris na bh’ann. Dh’aontaich sinn nach innseadh an dara té do’n t-éile dé a bh’aice gus an coinnicheamaid anns an tigh againne air an fheasgar roimh’n bhas-àr.

Ach mar a rinn am mì-fhortan, nach ann a thòisich air Alasdair agam-sa an oidhche sin fhéin le niosgaid, agus fad dheich latha cha shuidheadh ’s cha sheasadh e. Thainig ormsa an rùsgadh a dheanamh latha na fainge—a’ bhó a thoirt chun an tairbh, là eile, agus eadar sin ’s cho dripeil ’s a bha mi ri pìos clò mu choinneamh tighinn a’ Chillarny, nach ann a chaidh am bas-àr gu tur air dhìchuimhn’ orm.

Feasgar a bha ’n sud, ma tha, nach ann a thàinig gnogadh chun an doruis. Bha e suas ri aon uair deug, ’s bha mi fhéin dìreach a’ cur coinnean ris an lampaidh ach am bu léir do Alasdair na leabhraichean a ghabhail. An uair a dh’fhosgail mi’n dorus, có a bha romham ach Curstaidh Alasdair ’s nighean a’ bhancair agus eallach an droma air an dithis aca. Theab sgogadh orm leis an tàmailt, ach cha

Sheas mi aig an dorus chùil greiseag agus dh’fheuch mi ri cuimhneachadh air a h-uile rud a bha ri mo làimh.

Anns a’ cheud dol a mach, rinn mi air a’ bhàthaich, agus theab mi dhol as cnamhan mo ghobhail a’ dìreadh chun na lobhtadh. Fhuair mi suas co-chiùbh, agus spìon mi dà rùsg mhath chloimhe as a phoca ’s thilg mi sìos iad. “Uighean” arsa mise riùm fhéin an uairsin, ’s thug mi mo mhallachd air bhan a’ Cho-op a sgrìob leatha a h-uile h-ugh a bh’agam anns a’ mhaduinn. Ach chuimhnich mi gun do chuir mi linn fo ’n a’ chirc ruaidh bho chionn deich la! Ghabh mi sìos ’s sgrìob mi leam a h-uile gin aca ’s chuir mi dha no trì de sheann bhàlaichean golf a bh’aig na balaich foidhpe. Rinn mi’n uairsin air ròp nan anart ’s m’ anail ’na m’uchd ’s thug mi nuas dà phaidhear de stocainnean bhòtanan meadhonach ùr a bha mi air a nighe do dh’Alasdair a’ mhaduinn sin fhéin. Chuir mi car ann an amhaich a’ choilich ’s thilg mi còmhla ris a’ chòrr e!

Mas robh mi ullamh, nach ann a bha tòrr beag snog agam, ach shaoil leam gun robh e caran Gaidhealach a’ coimhead. Agus an uairsin, nach ann a chuir an droch fhear fhéin rud a steach orm. Thall beagan bhuainn, tha tigh an dotair agus gàradh fhlùraichean timchioll air cho snog ’s a chunna sibh riamh—flùraichean gallda, le ainmean nach b’urrainn dhut a radha gun chnag-anairt air do shròin! Dia a thoirt maitheanas dhomh—nach ann a rinn mi null agus gheàrr mi sinnteag seachad air a’ bhalla mun abradh tu “Sneachda.”

An t-àileadh a bha anns a’ ghàradh a bha ’n sud. Stad mi greis a’ coimhead mu’n cuairt ’s a’ feitheamh gus am fàsadh mo shùilean cleachdte ris an dorchadas, agus an uairsin thòisich mi ’s mi ’na m’fhuil ’s na m’fhalus. Spìon mi ultach dearg an sud, ’s ultachd liath an so—an fheadhainn nach bristeadh, thug mi leam eadar bhun is bhàrr iad, agus ann an trì mhionaidean bha “wreath” (mar a their iad) cho snog ’s a chunna sibh riamh agam. Bha mi dìreach air an rathad a mach an uair a thug mi’n aire do dh’fheannag rùbarab ’s thug mi leam làn mo sgùirte dheth-san cuideachd. Chaidh sud comhla ris a’ chòrr!

Thug an rùbarab rud-egin eile ’na mo chuimhne. A mach a ghabh mi gu gàradh cùil a’ bhancair ’s spion mi leth-dusan stocan càil cho cruinn ’s a lorgainn, eallach churran agus cròglach no dhà de shùbhagan. Ann an deich mionaidean, bha mise air ais aig mo theine fhéin.

Nam faiceadh sibhse na sùilean a thainig air an dithis eile an uair a chunnaic iad an tòrr a bh’agam. Theab Curstaidh Alasdair sgàineadh leis an tàmailt, ach cha d’fhuair an t-éile sealladh ceart de na bh’ ann leis an eagal a bh’oirre gu’m faigheadh i miall-chaorach far nan rùsg. Ach coma leibh! Chuir sinn an uair sin còmhla na trì eallaich agus bha stàile againn nach fhaca sibhse riamh a leithid. ’Se ’n aon rud a bha ’ga mo ghonadh nach robh greim agam a stigh air an

Mun do bhlais an t-eun air an uisge bha mise shìos aig an talla a là-arna-mhàireach, agus mun tàinig meadhon latha, bha an stàile agam air a làn dòigh—’s i a bha snog cuideachd le flùraichean rìomhach an dotair!

Cha robh fada gus an tàinig bean a’bhancair agus an duine aig Curstaidh Alasdair far an robh mi, a ghabhail leisgeal mo dhithis luchd cuideachaidh agus a dh’innse dhomh nach robh iad gu math. Thuig mi as a spot gur e an stapag uachdair aig an uair ud de dh’ oidhche a thug greim oirre le chéile, agus bhuail an t-aithreachas mi. Ach cha robh cothrom air, dh’fheumadh an obair a dhol air adhart.

B’ e a’ cheud rud a bh’againn, rud ris an can iad “action.” Bha Domhnull Uilleam ann an sud —an gocan tha e ann—ag éigheach ’s a’ sgalbhartaich phrìsean airson rud mu seach a bha e a’ crathadh os cionn a chinn. Cha do leig mi fhéin dad orm—cha robh mise a’ dol a cheannach dad de’n treallaich ud ’s mi fhéin nach robh.

Ghabh mi an cothrom gus sùil a thoirt mun cuairt feuch am faicinn duine a b’aithne dhomh. ’S mar a fhaca mise sin. Bha iad cruinn as a h-uile h-àite—bodaich agus cailleachan nach do dh’fhàg a’ ghrìosach bhon an oidhche a sguir an cogadh, ’s chuir mi fhéin seachad leth-uair cho inntinneach ’s a bh’agam riamh a’ smèideadh ’s a’ gnogadh mo chinn ri té an sud ’s an so.

An uair sin, chaidh mi null chun na stàile agam fhéin, agus bha mi air mo chasan gus an do dhubh an oidhche. Dìreach mun do sguir mi, thàinig an dotair a nall ’s thug e sùil air na flùraichean. Theab e dhol dheth fhéin. “Càit” ars’ esan “an d’fhuair thu na flùraichean grinn a tha sin agad? ”. Cha do bhriob mo shùil. “Fhuair” fhreagair mi “bho nighean bràthar dhomh thall thairis.” “Bha mi dìreach an dùil nach ann an so a fhuair thu iad” ars’ esan. “Chan eil flùraichean mar sin an àite sam bith as aithne dhòmhsa ach anns a’ ghàradh agam fhéin. Nach ann a fhuair na caoraich a steach dh’ an ghàradh agam an raoir agus rinn iad milleadh uamhasach; bheir mi dhuit na throgras tù air air a h-uile gin a th’ agad.” An dà, rinn e sin. Thug e dhomh trì notaichean orra, agus dh’fhalbh e leotha ’s e cho toilichte ris an rìgh. “Cha robh bàs fir gun ghràs fir” arsa mise rium fhéin ’s mi a’ sgioblachadh an dà fhichead not a rinn mi, gus an toirt a null gu bean a mhinistir.

Theab ise a làmhan a chur mu m’amhaich an uair a dh’innis mi an t-suim a rinn mi. “Mo bheannachd ort” ars’ ise “tha sin ’g ar toirt gu cóig cheud not airson an latha!” Thubhairt mi rithe gun robh mi fìor thoilichte gun deachaidh cùisean cho math, ’s chum mi a mach an dorus agus mi gu spreadhadh leis a’ phròis.

Ach dìreach mun do ràinig mi ’n dorus, dh’éigh Domhnull Uilleam orm.

“Trobhad, a Sheonag” ars’ esan“ ’s pàidh d’ fhiachan.”

“M’ fhiachan” arsa mise “chan eil aon sgillinn ruadh aig duine beò no marbh ormsa. A thaing sin do’n stuaime a dh’ ionnsaich mo mhàthair dhomh.”

Ars’ esan cho bragail. “Sguir a dh’ argumaid riùmsa. Pàidhidh tù fichead not dhòmhsa no bithidh an lagh agam ort. Cheannaich thu luach fichead not aig an‘action’.”

“Cha do cheannaich mise heit aig an‘action’mhallaichte. S’ dùin thusa do chab, a bhalaich, no bithidh an lagh agamsa ortsa airson a bhith a’ cur nam breug orm.”

Bha e fàs cho cas. “Tha fianuisean agam ort. Bha thu a’ ceannach ’s tù a bhà. Mar a bu mhotha a bha na prìsean a’ dol ’s ann a bu mhotha a bha thu a’ crathadh do làmhan rium agus a’ gnogadh do chinn.”

“Gu sealladh an t-Agh ort, a Dhomhnuill Uilleim” arsa mise“ ’s ann a bha mise a’ sméideadh ri feadhainn a b’ aithne dhomh.”

“Droch rud—rud cunnartach aig‘action’” ars’ esan. “Ach tha eagal orm gum feum thu an t-airgiod a phàidheadh.”

Cha robh math a bhith ag argumaid ris. Chuimhnich mi gun d’fhuair Alasdair airgead an subsidy latha no dhà air ais, agus thubhairt mi ris a’ cheàrd gun cuirinn thuige an fhichead not ’s a’ mhaduinn. Arsa mise rium fhéin “Breitheanas!” agus dh’fhalbh mi dhachaidh le mo chuid ceannachd—mulchag chàise, dà bharaile sgadain, trì dusan isean, trosg agus langa agus dà mholt!