MI FHIN IS DENIS HEALEY IS CARGHUS AN TOMBACA

le Murchadh MacLeòid (Liùrbost is Dun Eideann)

Is iomadh bliadhna bho thòisich mi air an tombaca — còrr is tri fichead, saoilidh mi. Agus mus do thòisich mi idir air bha magaid mhór agam de smocadh. Cuimhne cho fada air ais is a tha agam is ann air Iain is e ’na shuidhe air stòl an taic an teine is pìob aige — pìob chrom is copan oirre aig bun na coise; e toirt spliùchan ròin a-mach ás a phòcaid, e ga fhosgladh is a’ toirt a-mach ás pìos tiugh de thombaca rolla. Ghearradh e mun cuairt is òirleach dheth leis a’ sgean-phòcaid, agus nuair a dheanadh e sin gu dòigheil thaoisneadh e an tombaca eadar a bhoisean. Lìonadh e phìob is chuireadh e cainean rithe. Cho furachair ’s a bhiodh mo shùil air a h-uile car a chuireadh e dheth bho bheireadh e chiad cheò ás a’ phìob gus an leigeadh e seachad i is an cuireadh e air ais i ann am pòcaid-a- muigh a’ pheitein-mhóir a bhiodh air! Cho duineil ’s a bha Iain a’ coimhead leis a’ phìob, agus cho cinnteach ’s a bha e le smugaid an dràsda ’s a rithist do mhullach an teine mhòine bhiodh air a bheulaibh! Gun greasadh an latha bhiodh pìob is tombaca is spliuchan ròin agam fhìn!

Cha tainig an latha sin, ach thainig làithean eile. Thòisich a’ chiad chogadh agus dh’éirich a-mach air ball a’ chuid bu mhotha de dh’fhir a’ bhaile oir bha iad gabhte cheana ann an seirbhis a’ chrùin, an fheadhainn bu shine anns anNavyagus cuid na b’òige na iad sin ann a’ Mhilitia. Cha b’fhada gus am biodh iad a’ tighinn dhachaigh air fòrlagh is làn am pòcaidean de thombaca is decigarettesair an siubhal. Cha chuimhne leam gu robh móran eòlais agam fhìn no aig mo chomhaoisean aircigarettesroimh an àm seo, ach cha b’fhada gus an robh sinn suas riutha, Cha robh sin duilich is gillean anNavyis balaich a’ Mhilitia cho fialaidh leotha. An ùine ghoirid shùghadh sinn a’ cheò aca sìos nar sgamhanan agus thilleadh sinn a-mach air ais i troimh ar cuinneanan dìreach mar a dheanadh na h-inbhich.

Anns an latha bha siod cha robh guth gun tugadh nacigarettescansair sgamhain oirnn. Gun teagamh bha an leabhar a bha againn anns an sgoil “The Laws of Health”, a’ maoidhinn oirnn nam biodh

sinn ris an tombaca nar n-òige nach tigeadh fàs oirnn agus nach biodh sinn ach nar troichean beaga, meata. Ach có bheireadh feart air an earail fhaoin sin agus fianuis calg dhìreach an aghaidh sin gu soilleir fo ar comhair — cuid againn a bha glé throm air an tombaca agus iad aig a’ cheart àm a’ deanamh ’nan deann gu àirde nan sia troighean. Fada mus tainig sinn gu ìre bha sinn suas ris a h-uile seòrsa smocadh ged a b’ann ri nacigarettesa thug sinn a-mach ar ceard, mar gun canadh tu.

Cha do dh’fhairich mi fhìn a riamh gu robh smocadhcigarettesa’ deanamh cus cron dhomh a thaobh slàinte, agus mar sin cha tug mi móran spéis do na rabhaidhean a bha tighinn anns na bliadhnachan mu dheireadh seo bho dhoctaran an aghaidh smocadh. ’Se bha agam air a’ chùis — mar a thuirt mi ris an te tha còmhla rium — nach robh e gu cus diofar dé ’n galair a chuireadh crìoch air fear a bha air an deich is an tri fichead a chur ás a dheidh.

Sin an staid inntinn anns an robh mi as t-earrach an uiridh is mi ag éisdeachd ri Denis Healey, Ionmhasair na rìoghachd is a cur dheth air an telebhisean aig àm a’ Bhudget. Anns a’ chòmhradh a bha aige thuirt e rud no dhà nach do chòrd rium idir. Gu dearbh ghabh mi leithid de ghràin dheth aig an àm is gun tuirt mi leam fhìn — is esan a’ bruidhinn air tuilleadh chìsean a bha e leagail air muinntir an tombaca — “Dean thusa sin, mo ghille math, ach aon pheighinn ruadh chan fhaigh thu bhuamsa tuilleadh”.

Sguir mise de’n tombaca an oidhche sin. Cha do leig mi guth orm ris an te tha còmhla rium, agas bha mi chuid a b’fheàrr de sheachdain gu dòrainneach fo’n charghus mas do mhothaich i nach robh mi smocadh. Smaoinich! Agus dùil agamsa gu robh cunntas aice air a-uilecigarettea chuirinn ’nam bheul fad an latha!

“Nach eil thu smocadh?” ars ise.

“Chan eil”, arsa mise, “tha faisg air seachdain bha sguir mi”.

“Dé thug sin ort?”

“Thug”, arsa mise, “Denis Healey agus na chuir e ás a chorp an oidhche bha mi fhìn is tu fhéin ag éisdeachd ris air an telebhisean.”

“Is math ma mhaireas”, ars ise, is lachan gàire aice.

Ach bha ’n trasgadh a leag mise orm fhìn éigeannach da-rìribh. A h-uile uair a dheidhinn cuairt a-mach á taigh shaoilinn gu robh a chuid bu mhotha de dhaoine air na sràidean ri pìoban nocigarettesnocigarsa dh’aon gnothach airson mise leimheachadh.

“Coma leat dhiubh”, their mi leam fhìn, “cum do shùilean ri làr.”

Ach dé tha air an làr ach bunancigarettesa tha càch air an tilgeil

bhuapa an deidh an sàth a ghabhail dhiubh! Agus am fad a tha ann an cuid dhiubh! Seall siod is dà òirleach a dh’fhad ann. Feumaidh gun do thuit e á lamh cuideigin is nach bu diù leis a thogail!

“Na bu diù leatsa thogail a bharrachd! Ma thacigarettesa dhìth ort tadhail anns a’ bhùth thombaca sin shìos an t-sràid, agus airgead gu leòr nad phòcaid”.

Bha dùil agam na seasainn ris a’ charghus fad aon seachdain nach biodh a’ chùis cho dona dhomh. Ach O, cha b’ann mar sin a bha idir. An ceann deich latha no mar sin, chuir mi romham a dhol sìos gu bùth Uilleim, am borbair, feuch an tugadh e dhìom am falt. Choisich mi null gu ceann-uidhe a’ bhus. Bha bus ’na thàmh an sin is thug mi ceum a-steach ann. An deidhinn suas an staidhre far am biodh daoine smocadh, no am fuirinn ri làr far an robh smocadh air a thoirmeasg?

“Ma thu thu dol a chosg a’ chòrr dhe do bheatha seachnadh ceò tombaca is bochd an rud dhut e.”

Suas an staidhre leam. Cha robh mi càil ach air suidhe nuair a thainig an tè seo a-steach is shuidh i anns an t-suidheachan air mo bheulaibh — boireannach òg, eireachdail, bean phòsda is falt cuaileanach buidhe-ruadh oirre. Bha i air sgeadachadh cho grinn spaideil ’s a dh’iarradh tu, àileadh fann cùbhraidh dhith, is i coimhead cho aoidheil. Thug i pacaidcigarettesa-mach ás a’ bhag a bha ’na h-uchd — an dearbhcigarettesa chleachd mi fhìn a bhith smocadh — chuir i aon ’na beul dhiubh is thòisich i rùilleach anns a’ bhag. Ach a réir coltais cha robh an dearbh rud a bha i sireadh anns a’ bhag idir. Thionnsaidh i rium fhìn is fiamh gàire oirre agus dh’fhoighnich i dhìom an robh leithid do rud is cainean agam. Bha sin agam gun teagamh, lasrachan a fhuair mi mar thiodhlac bho’n te tha còmhla rium bliadhna no dhà air ais.

O bha mo bhana-charaid cho taingeil.

(Is duilich leinn gun do chaochail Murchadh an uiridh. Dh’fhàg e corra sgrìobhadh a tha sinn an dùil a thoirt am follais o àm gu àm — Fear-deas.)