BHO DHOCHAS GU BUENOS AIRES

le Aonghas Padraig Caimbeul

Rionnagan sna speuran, is uisge fuar a’ dòrtadh air machraichean tioram Uibhist, na geamachan seachd airson bliann’ eile, ’s gach carbaid a’ siubhal gu luath tarsainn rathaidean na mòintich; bha an t-uisge a’ drùghadh a-mach gu mall as an t-sean bharailte fhiodh, a’ crìonadh toll cruinn ann an aol na starsaich.

Thainig e a-mach, an doras fiodh a’ sèideadh as a dhèidh, cha mhòr a’ dùnadh. Chuir e a cheap air tarraing aig oisein an taighe agus shlìob e a sgall, a’ priobadh a shùilean air an fhairge fad as, a’ coimhead a sin air stràidean farsaing Buenos Aires a’ slìobadh sìos gu oir na docaichean agus bàtaichean an t-saoghail. ’S fhada, ’s fhada on dh’fhalbh iad, a siùil geal cruinn a’ dòrtadh am broinn a chèile air cuan teth Africa, na h-ultaichean cotain nan seasamh nan aonair air cidheachan falamh, cuisleachan gàirdean na seann daoine air sèideadh le gaoth shaillte an t-saoghail.

Sheas caora na h-aonar ri taobh fensa air mullach na beinne fad air ear-a- dheas an tighe, i a’ mèilich gu fann airson na h-ògain. Cha tainig càil, ach thuit a’ ghrian fodha air an taobh siar, ’s chual’ e an crodh a’ meuranaich anns a’ bhàthaich, agus, fada air falbh, ann a faileas a chluasan, rinn cù comhart, agus thàinig sìth.

Thug e sùil mu dheireadh air sliasaid bhàn-bhuidhe na gealaich, chuir e a cheap na làimh chlì agus thill e a-steach. Bha an dorchadas seasgair, blàths solas na h-oidhche a’ deàlrachadh air a ghnùis. Bha an cleoc a’ bualadh gu trom os cionn an teine, a fiodh a’ bragadaich gu h-ìosal. Shuidh e air a’ bheinge, ’s thug e dheth a cheap, ’s shrad e smugaid innte, a’ brosnachadh an teine. Bha an cù dubh na shìneadh, ag osnadh, fon bheinge, sgìth an dèidh a dhìnneir, a’ cur na chuimhne coin eile, coin ghaoisideach mar mhadaidhean-allaidh, dusan dhiubh nan sìneadh san t-sneachda fhuar air beulaibh na sledge gu fada tuath an Canada.

Air taobh thall a’ bhalla bha aon lus-na-meala, air a thiormachadh le toit a’ choire, a’ tionndadh sìos air oir a’ phàipear bhuidhe, sìos gu blàths a stòbh far an robh an coire dubh a’ dèanamh fead binn. Bha Oban Times, barrachd air bliadhna dh’aois, fon chluasaig aig ceann eile na beinge, spògan a’ chait ga leughadh. Chluinneadh e an geata uaine aig beulaibh an taighe a’ glagadaich ann an gaoth na h-oidhche.

Bhàsaich i air madainn na Dihaoine an dèidhs Kennedy a bhi air a mhurt ann a Dallas, Texas, 23rd November 1963, peileir chruaidh bho ghunna shuas aig uinneig. ’Sann, madainn Dihaoine as a dhèidh sin; uaireigin, anns a’ mhadainn na sìneadh le a ceann crom ris a’ bhalla, a paidearan a’ crochadh gu h-aotram na làmhan. An dèidh sin cha robh mòran ri dhèanamh; na plaideachan ùr a thoirt as a’ chiste, agus cluasagan, tubhailtean, aodach canaich agus aodach lìn a phaisgeadh gu cùramach anns

na trì bocsaichean tì a sheasadh ann an oisinn na clòsaid còmhla ri rolag leòmainn gu deireadh àm-san. Choisich iad an uairsin, am baile uile, agus beagan a bharrachd, sìos air madainn fhrasaich chun a’ chladh, a’ ghainmheach a’ sìobadh agus lòin air an t-slighe, is thill iad dhachaigh, ’s ghabh iad dram, ’s chaidil iad.

Aig deireadh an t-samhraidh sinn thuit pìos concrete tioram a ceann taobh a-muigh na simileir, agus bha aon deich latha co-dhiù mun tug e an aire, agus chuir e air dòigh e aon fheasgar san t-Sultain an dèidhs a dhìnneir. Cha do dh’atharraich càil, mìosan a’ coiseachd dhan eaglais ’s a cheann crom ris a’ ghaoith, a chòta trom ’s a’ drùghadh ri uisge, a cheap bog fliuch aig a ghlùinean san t-seirbhis. Ach, gun iarraidh sa bith dh’fhuirich solas an latha air a’ mhòintich nas fhaide, dh’fhuirich an ciaradh ri deireadh na h-obrach, agus bhuail solas na grèine gloinne uinneag na clòsaid mionaidean na bu tràithe, agus an uairsin thàinig na h-uain, geal is dubh, a’ mèilich air na monaidhean, agus as dèidh sinn dh’fhàg na bàtaichean giomaich na laimrigean, air am peantadh as ùr, a’ cromadh ’s ag èirigh troimh na stuaghan gus nach faiceadh tu iad ach mar eòin air oir an t-saoghail, fada, fada chun an iar.

Gu grad thàinig bàrr air an fheur agus shocraich na curacagan, thàinig sguir air stuirm a’ Ghiblein is thàinig teas, uaireannan croisean Moire air na machraichean, ach mar bu trice feasgraichean fada trom ’s a’ ghrian geal as na speuran, na fir a’ gabhail fois len uilinnean air ceann na spaidean, ’s balgam bainne an dràsd ’s a-rithist, a’ bruidhinn air tuirsgein, tractairean, fang, agus, daonnan, air ais chun na mara, gu cinn a sgadain is prìs nan giomach. Mar sin chrìon àird an t-samhraidh is dh’fhalbh toradh an fhoghair, ’s a-rithist airson bliadhna eile bha chruach grinn, seasgair, aig ceann an taighe, bha na laoigh air a reic, bha na h-uain nan caoraich mhaol faisg air a’ chruit, bha na cruachan-feòir air an teannachadh leis na sean ròpaichean, agus bha a’ gheòla a-rithist tioram air a beul-fodha aig bun na h-iodhlainn.

Chruinnich na h-ainmeannan na cheann, a’ seòladh an dèidh a chèile tarsainn cuain an t-saoghail: Valparaiso, Caracas, am Panama Canal, Suez, Genoa, Liverpool, Newfoundland, an ceò a’ fosgladh a-mach bho gach baile gu saorsa na mara, ’s na h-ainmeannan eile, gorm is dearg air na leabhraichean caol, ‘New Zealand Shipping Company,’ ‘Blue Star Line,’ ‘Ellermans,’ ‘City of Liverpool Steam Navigation Company, ’bha iad uile air an teannachadh ann an iodhlainn a thuigse.

Bha àm fàgail, cearcall peansail a chur air a’ chalendar, agus gach càil a chur na àite fhèin a-rithist mar a chuir a mhàthair fhèin a’ chiad turas – an ann linntean air ais, ’s eagal Hitler fhathast na bheatha òg? Ann an àiteigin bha an t-sean chalendar sin le cìnnt, dealbh naomh Moire, màthair Dhè, air a mhullach, ’s e fhathast a’ faicinn an dealbh eile, a mhàthair ’s i a’ glasadh, na suidhe aig a’ bhòrd a’ cur cearcall chorrach ann am peansail air a’ chalendar, ’s aige ri falbh; bhiodh an calendar àiteigin ann an oisinn phrìseil air taobh eile an t-saoghail.

Aig toiseach a bheatha, phaisg i aodach a sin ann an sean cheus, ’s thug i dha ticeid. Sheall e air an teine mòine a’ dol sìos, ’s bha ’n cù fon bheinge, tumblair bainne air a’ bhòrd, ’s cha robh cuimhn’ aig air a’ chòrr ach as a dhèidh sin, mionaidean neo làithean, air Glaschu ’s teas grèin an Og-mhios a’ deàrsadh air a’ bhaile mhòr. Shiubhal e sìos bhon Oban air bus blàth, feasgar an là roimhe ’na shean aodach ’s ceus athar làn, faisg air làimh, anns a’ chathair fhalamh bha mu choinneamh. Bha ceathrar anns a’ bhus, a’ dòrtadh sìos na bruthaichean seachad air Dail-mhàilidh ’s a’ casadaich suas seachad taighean cloiche Arrochar, a shùilean a’ streap a-mach gu Abhainn Chluaidh air an taobh deas. Bha e seachd uairean nuair a thàinig iad mar stoirm a-steach a Ghlaschu fo sholais orains Great Western Road, sluagh a’ coiseachd air gach òirleach de Shauchihall Street, agus Glaschu eadar là is oidhch’.

Choisich e air falbh bho stèisean na busaichean, a ghualainn trom leis a’ cheus; thug e sùil suas dhan adhar, ciaradh an fheasgair a’ tuiteam troimh smochd a’ bhaile mhòir. Mu dheireadh thall fhuair e àite fuirich, taigh mòr cadail air Bath Street far an d’fhuair e a dhìnneir — mince agus buntàta pronn ’s currain — aig deich uairean còmhla ri draibhearan làraidh a thuit nan cadal fhads a bha feadhainn eile a’ cluich chairtean fad na h-oidhche. Shìn e sa’ leapaidh na dhùsgadh leth na h-oidhche gus a robh e fhèin agus baile Ghlaschu na sìneadh ann a sìth; faisg air bristeadh na maidne chual’ e each is cairt is gliong nam botlaichean bainne, ’s fois a-rithist. Chaidil e.

Aon uair ’s gun d’èirich e sa’ mhadainn bha e a’ faireachdainn na b’fheàrr, beò, a’ coiseachd air falbh bhon taigh-chadail suas na stràidean trang. Thug e sùil air na bùird mhòr shanas, le bileagan dathach airson siabann, càraichean dubh Austin agus siogaireats, fireannaich chaol le Marlboros fhada fhuair air oir am bilean. Ràinig e stèisean thaxis aig ceann Bath Street is sheas e air cùlaibh sianar eile ann an grèin na maidne. Bha e a’ faireachdain glè mhì-chofhurtail na dheise, ach sheall e air na carbadan, ’s na daoine le màileidean, ’s air na staidhreachan trang suas chun na bùthan ’s oifisean, ’s dhìochuimhnich e mu dheidhinn.

Bha cleoc mòr air stioball eaglais a’ sealltainn na h-uaireach, fichead mionaid an dèidh deich, nuair chaidh e tarsainn Abhainn Chluaidh a’ coimhead sìos, fada gu h-ìosal, air na sean tugaichean is bàtaichean fiodh na laighe briste ri taobh nan cidheachan. Bha gach inneal mu chuairt na h-aibhne air seargadh ’s air fàs dearg ri aois. Dh’fhàg an taxi e aig doras oifisean a Bhritish Shipping Federation, ’s sheas e greis gus an do dh’fhalbh an taxi dhubh a-mach a sealladh a-measg ùpraid na madainn.

Dh’fhàg e a cheus aig bun na staidhr’ ’s stiùir balach òg e suas gu oifis a bha air an dàrna ùrlar. Fhreagair e ceist, neo dha neo trì, rudeigin mu dheidhinn solais aig muir agus an International Date Line, chaidh e a-steach a sheòmar dhorcha far an do shealladh dha leabhraichean le dathan, gorm is dearg is buidhe is uaine measgaichte còmhla.

“Se sin gorm,” thuirt e.

“Agus sin buidhe. Agus sin uaine. Agus sin dearg.”

Chuir e ainm ri bileag phàipear aig bun na staidhr’ ’s thuirt fear ris gun cuireadh iad litir thuige an ath sheachdain.

Thog e an ceus, is choisich e a-mach, a-mach troimh na dorsan gloinne, a-mach fo ghathan na grèine ann an àird an t-samhraidh. Bha muilchinnean Ghlaschu air a slaodadh suas, clèirich ann am bruadar a’ coiseachd gu an dìnneir, seacaidean air an dìochuimhneachadh tarsainn an gualainn; na caileagan a’ rùsgadh an gàirdeanan bàn chun na grèin; na sean daoine nan suidhe gu sìorraidh air treasdachan sna pàircean agus air oir nan gàrraidhean cloich, pocain beaga biadh aig an casan.

Cheannaich e crogan Pepsi agus dà ròl ann am bùth bheag, agus dh’iomallaich e gu mall gu deas, a’ deanamh air saoghal uaine nam pàircean, na craobhan mòra lusach a’ cromadh thairis as na speuran, uaine agus bog; choisich e gu mall suas gu fosglachadh Queen’s Park. Bha a’ phàirc a’ lionadh suas, fir òg le uair dheth bho na h-oifisean, agus na nigheanan òg nam paidhrichean a’ coiseachd air ais gu am beathachan aig na typewriters.

Shuidh e fo chraoibh mhòir nuin, dh’fhosgail e an crogan agus ghabh e grèim as an ròl, ìm is càise; cho òg ’s a bha na caileagan a’ coimhead, mar lusan brèagh len dreasachan cotain a’ sèideadh mu chuairt orra, le pàtarain gorm is uaine, mar dhìthein a’ sèideadh air banca na h-aibhne, mar ghath shocair ann an gaoir-theas. Shuidh aon chaileag, le falt dubh mar chrùn churlaichean, leatha fhèin faisg air, ach bha e ro dhiùid airson bruidhinn rithe. Dh’òl i beagan orains, dh’ith i pìos ’s leugh i leabhar ’s an dèidh greis dh’èirich i is choisich i air ais a dh’obair; choimhead e oirre a’ coiseachd air falbh gus an do leagh a dreas bhuidhe agus a falt curlach dubh ann an gathan na grèine ’s bha i fhèin ’s a ghrian nan aon, ’s chan fhaiceadh e càil seach càil.

Dh’fhàg an sluagh a’ phàirc, agus dh’fhàg esan, fhuair e bus gu stèisean Queen Street, trèan chun an Obain, agus as a sin, aig meadhon oidhche dhubh dhorcha, a Loch Earn dhachaigh a dh’Uibhist. Be an latha 15th August 1959.

Bha ceò ann sa’ mhadainn sin, ’s bha ceò ann a-nis, ceò a’ tuiteam, a’ chaileag òg a’ dol a sealladh, na busaichean dearg a’ dol sìos na stràidean ann an ceò, Queen’s Park ann an ceò, a’ chaileag òg ’s i ’g òl orains, ceò eadar e is i fhèin. Bha sin cho fad air falbh, ach cho faisg. Thàinig e air ais, air ais as an t-saoghal òg sin, ’s bha an cù fhathast ag osnadh fon bheinge, an cleoc a’ bualadh gu trom os cionn an teine, spògan a’ chait fhathast a’ leughadh an Oban Times, an taigh fhathast beag is blàth, seachd bliadhna deug an dèidhs a mhàthair bàsachadh.

Bho dhòchas òg Ghlaschu gu Buenos Aires, bha e air gach àite fhaicinn – Caracas agus Baltimore, Port Said agus Calcutta, puirt an t-saoghail gu lèir – air a faicinn turas agus turas eile. Agus fhathast chitheadh e iad turas agus turas eile. Las e phìob, ’s dhrùigh fàileadh brèagh an tombaca suas

a chuinnleanan, a smochd na cheò mu chuairt a chinn; shuidh e a’ smocadh na pìob. Bha obair na cruite deiseil turas eile; chuir e cearcall mhìcorrach air a’ chalendar. Trì seachduinnean Diluain bha e seòladh a-rithist as Liverpool gu Buenos Aires.