Marsaili Nan Oran

Le STIUBHART MAC-AN-T-SEALGAIR.

FHADS a thogar fonn air òran Gàidhlige, bithidh daoine a’ connspaid mu obair Marsaili NicUalraig-Friseal—Marsaili nan Oran, no Marjory Kennedy-Fraser mar a theirear rithe anns a’ Bheurla. Their cuid gun tug i am mionach as na h-òrain Ghàidhlig; their cuid gun do rinn i meabain de na fuinn; their cuid, air an làimh eile, gun do spìon i móran as an tiùrra leis am biodh an làn air falbh mur a b’ ì. Co-dhiùbh no co-dheth, aidichidh a h-uile duine gun tug i òrain Innse-Gall gu cluas mhór an t-saoghail, agus cha chan móran gum bu droch rud sin.

Rugadh Mairead Cheanadach, mar a bh’ innte an uair sin, ann an 1857—nighean do sheinneadair ainmeil, Dàibhidh Ceanadach, a bha iomraiteach air clàir-ciùil an t-saoghail. Bha an teaghlach uile cho ceòlmhor ris na smeòraich, agus cha bu chùis iongnaidh e, mar sin, gu robh Marsaili, on bha i ’na gurc, air a teagasg ann an eachdraidh agus ann an cluiche ciùil. Gann a ruigeadh i air an stòl, an uair a bha i a’ cluiche a’ phiàno d’ a h-athair, agus cha robh i ach fichead bliadhna dh’aois an uair a chaidh i comhla ris air chuairt sheinn do dh’Astràilia.

An diugh, tha siubhal adhair agus siubhal mara air Astràilia a thoirt gu bun na h-ursnach, ach, an uair sin cha b’ e ’n sùgradh idir aghaidh a chur air taobh shìos an t-saoghail. Sheòl i air a’ bhàta siùil, “Am Ben Ledi” —nach robh idir cho comhfhurtail ’s a bha i dìonach—agus ’s fhiach an turus ainmeachadh ged nach nochdadh e ach nach robh dìth smiora air Marsaili.

An deidh cuairt Astràilia, thug Dàibhidh Ceanadach leis triùir de’n teaghlach air chuairt-sheinn eile do dh’Africa. Cha b’ e sin móran a b’ fhasa, oir chaidh iad an null an uair a bha cogadh nan “Zulus” aig a theas. Thug iad am beatha as a sin cuideachd, agus chaidh iad do’n Eadailt far an robh Marsaili a’ faotainn teagasg mar sheinneadair. Fhad ’s a bha iad ann am baile “Nice” air chuairt, chaidh triùir aca do fhear de na tighean-seinn a dh’éisdeachd ri seinneadair ainmeil, La Donadio, a’ seinn ann an “Lucia”; chaidh an tigh-seinn ’na theine, agus anns an ùpraid a bh’ ann, chaidh an triùir—Seumas, Ceit agus Ealasaid a mharbhadh. Cha d’ fhuair Dàibhidh Ceanadach seachad air an tubaisd riamh.

Cha robh Marsaili ach cóig thar fhichead, ann an 1882, an uair a nochd i a’ cheud ùidh ann an òrain Ghàidhlig. Chuir i trì ann an rian seinn airson trì guthan— “Guma slàn a chì mi,” “Fear a’ Bhàta,”

[Dealbh]
Marsaili agus Patuffa—an nighean aice a tha nise pòsda mu Dheas

[Dealbh]
An teaghlach aig Daibhidh Ceanadach. Chaidh triùir dhiubh a chall anns an teine ann an ‘Nice.’

agus “Mo nighean donn bhòidheach” —agus thug i ’m follais iad air na clàir-sheinn cho tric ’s a b’ urrainn dhi.

Ann an 1887, bliadhna an deidh bàs a h-athar, phòs i Alasdair Friseal a bha a’ teagasg ann an Colaisde Sheòrais Watson ann an Dun-éideann. Bha e gealltanach mar fhear teagasg ach cha robh e riamh tapaidh am bodhaig agus chaochail e an deidh trì bliadhna deug de dhroch shlàinte ann an 1890. Sguir Marsaili a sheinn, agus rinn i a dachaidh le a dithis chloinne—Dàibhidh agus Patuffa—ann an Dun-éideann fhéin, far an do rinn i beò-shlàint le bhith a’ teagasg seinn agus cluiche piàno.

Greis an deidh bàis a céile, thugadh fiathachadh dhi òraid a thoirt do choinneamh ann an Dun-éideann. Roghnaich i mar chuspair, “Ceòl nan Ceilteach,” agus rinn i seòrsa de thrusadh cabhagach, air fuinn as cóig dùthchannan Ceilteach—Eireann, A’ Chuimrigh, Eilean Mhanainn, A’ Bhreatainn Fhrangach agus Alba fhéin. Ri linn sin, fhuair i greim air cruinneachadh de dh’òrain as a’ Bhreatainn Fhrangaich a rinneadh leis an Ollaimh Ducoudray ann am Paris, agus bhuail e oirre gum bu chòir an dearbh sheòrsa trusaidh a dheanamh air òrain Ghàidhlig na h-Albann.

B’ e Iain MacDhonnchaidh, fear dhealbh, a chuir cagar ’na cluais mu Eirisgeidh, agus, mu dheireadh thall thug i sgrìob do’n eilean sin far an robh Maighstir Ailean ’na shagart aig an ám. Thill i do Dhun-

[Dealbh]
Marsaili agus Coinneach MacLeòid. So mar a bhiodh iad a’ giùlan an inneil recòrdaidh ann an Eirisgeidh.

éideann le móran de fhuinn Ghàidhlig, ach cha robh sgeul aice air facail gus an d’ fhuair i iad bho ’n Ollamh Alasdair Mac GilleMhìcheil. B’ esan a thug i fhéin agus Coinneach MacLeòid gu chéile, agus, eatorras iad, thug iad am follais a’ cheud leabhar de“Songs of the Hebrides”ann an 1909.

Rinneadh othail mhór mu’n leabhar an uair a nochd e—chaidh na mìltean leth-bhreac dheth a reic, agus chan fhóghnadh leis an t-saoghal ach am barrachd le dh’òrain nan Eilean.

Mu dheireadh bha ceithir leabhraichean tomadach ann an clò gun ghuth air móran de dhuilleagan eile.

Mu’n do chaochail i, ann an 1930, chuir Marsaili nan Oran am mach leabhran, “The Life of Song, ”anns a bheil eachdraidh a beatha agus a h-obrach air innseadh. Tha i air a tiodhlacadh ann an Eilean Ithe, far a bheil a clach uaghach a’ toirt iomraidh air a h-ùidh anns na h-òrain Ghàidhlig—clach lìomhach air a bheil na facail “Thig crìoch air an t-saoghal ach mairidh gaol is ceòl.”

“Tha a dithis chloinne beò, slàn, fhathast. Tha Dàibhidh a’ fuireach ann am Muileann Dhài(Milngavie)—tha e nise trì fichead bliadhna ’s a seachd a dh’aois—agus tha Patuffa pòsda aig ministear anns an Eaglais Shasunnaich—An t-Urramach Hood—agus a’ còmhnaidh ann an Sasuinn, faisg air Newmarket.