“The Isle of Lewis and Harris”le Artar Geddes.
Clò-bhuailteEdinburgh University Press, £2 2/ -.

Ann an 1919 chomhairlich Pàdraig Geddes do Leverhulme gréim fhaighinn air Marcel Hardy, tuathanach agus sgoilear ainmeil, agus iarraidh geur sgrùdadh a dhèanamh air cor an t-sluaigh agus air cor an talmhainn ann an Leódhus agus anns na Hearadh. Rinn am Morair Leverhulme sin. Chaidh Marcel Hardy a Leodhus agus rinn e toiseach tòiseachaidh air an obair, ach cha tainig a’ mhór-chuid de na sgrìobh e ann am follais riamh. Bha mac do Phàdraig Geddes ’na fhear cuideachaidh aig Hardy—Artar Geddes—agus b’ ann airsan a chaidh fios a chur ann an 1929 gus crìoch a chur air obair Hardy. Cha b’ e sin an gnothaich beag. Anns na deich bliadhna eadar 1919 agus 1929, bha cùisean air atharrachadh gu mór anns na h-eileanan agus chuir Geddes roimhe tòiseachadh o’ n fhìor thoiseach agus rannsachadh agus sgrùdadh a dhèanamh dha fhéin. Thug e sia bliadhna fichead ris an obair—gun ghuth air na bliadhnachan a chuir e seachad còmhla ri Hardy—agus is ann air an t-samhradh so a thainig a leabhar amach.

Leabhar eireachdail, tùrail. Tha e a’ tòiseachadh le cunntas air suidheachadh agus fearann Leódhuis agus na Hearadh—a’ dol air ais chun an fhìor thoisich—chun nan creagan as sine ann am Breatainn. As a sin, tha e ’gar toirt ceum air cheum troimh na linntean anns an tainig an sluagh gu ìre agus an do thionail iad ’nam buidhnean ’s ’nam bailtean car mar a tha againn an diugh. Fad an t-siubhail, tha Geddes a’ nochdadh dhuinn gach buaidh a bha aig cùisean anns an t-saoghal amuigh air adhartas nan eileanan iomallach, agus, aig an aon ám, tha e a’ sealltainn mar a tha buaidh aig an talamh ’s aig na cnuic ’s aig na creagan air na daoine a tha ’gan comhnaidh.

Na tighean troimh na linntean. Obair an fhearainn troimh na ginealaichean. An soisgeul agus an sluagh. Bàrdachd agus cànain. Chan eil an sin ach feadhainn de na cinn fo am bheil Geddes a’ sgrìobhadh agus a’ sgrùdadh. Leana beag is beag tha e a’ toirt beachd sgileil dhuinn air beatha agus air dòigh smuain dhaoine air an robh dùil againn gu robh sinn eòlach.

Tha an leabhar làn de chlàir a tha a’ nochdadh meud agus àireamh gach gné oibreach—sin agus an t-airgead a thainig an cois gach obair. Le sùil air aon duilleig, chì sinn gu robh dà dhusan tractar ann am Barbhas agus ochd anns na Hearadh ann an 1954; chì sinn gu robh naoi fichead acaire fo bhuntàta anns na Lochan anns an aon bhliadhna. Le sùil air duilleig eile, chì sinn dé na chaidh a tharruing ann an Leódhus agus anns na Hearadh ann an airgead pension; eadhon de na chaidh a chur troimh’ n phost de dh’ airgead as an dà eilean. Agus, aig deireadh an leabhair tha duilleagan de leabhraichean eile a dh’fhaodas sinn a leughadh air an dearbh chuspair!

Tha gach duine aig a bheil an ùidh as lugha ann an cor nan eilean an comain Artair Geddes agus Oilthigh Dhun-éidinn airson an leabhair so. Anns na bliadhnachan ri teachd, is iomadh làmh a shìnear thuige an uair a tha mìneachadh a dhìth air ceist mu Leodhus no mu na Hearadh. Tha e daor—ma tha dà ghini daor airson rud a tha a’ nochdadh obair duine fad leth a bheatha.

F. McD.