SEANN BHATAICHEAN URA (1)

Dòmhnall E. Meek

Aig àm na Nollaige, chuir mi seachad beagan ùine ann am baile Bhristol ann an taobh an iar-dheas Shasainn. ’Se àite gu math inntinneach a th’ann am Bristol, oir tha iomadh ceangal aige ri cuid de na gluasadan a bu mhotha a thug buaidh air eachdraidh Bhreatainn. ’Sann timcheall air a’ bhaile seo a thòisich an dùsgadh spioradail sin anns an ochdamh linn deug ris an canar “An Dùsgadh Mòr”, agus ann am meadhon a’ bhaile chìthear gus an là an-diugh an Seòmar Ur a thog an t-Urramach Iain Wesley, ’s far am biodh e a’ fuireach ’s a’ teagasg. ’Sann ann am Bristol cuideachd a thogadh a’ chiad bhàta mòr iarainn a bha comasach air seòladh air cuantan an t-saoghail — anGreat Britaina bh’air a dealbh leIsambard Kingdom Brunel, fear-ceàirde a bha ainmeil anns an naoidheamh linn deug airson a theòmachd ann an iomadh raon a bharrachd air a bhith a’ togail bhàtaichean.

’Sann air gnothaichean mara co-cheangailte ri baile Bhristol a bu mhotha a bha m’aire air an turas seo, agus chuir mi romham gun gabhainn cuairt air feadh docaichean is ceidheachan a’ bhaile feuch am faicinn co ris a bha iad coltach, ’s gus am blaisinn air beagan de dh’eachdraidh an àite. Tha fir-riaghlaidh a’ bhaile air deagh oidhearp a dhèanamh air na seann docaichean a sgioblachadh, agus tha e furasda beachd a ghabhail air na ceidheachan agus air na bàtaichean a tha rin taobh. Nuair a bha mi anns a’ bhaile, chunnaic mi ’sa phàipear-naidheachd gun do choisinn e duais airson cho sgiobalta, grinn ’s a tha na docaichean a th’ann. Tha a h-uile coltas gu bheil fir-riaghlaidh Bhristol mothachail air an dòigh anns am faodar eachdraidh a chumail beò fa chomhair dhaoine, agus tha iad a’ cleachdadh nan seann docaichean mar mheadhon air sin a dhèanamh a thaobh marachd.

Cha robh mi ach air tòiseachadh air mo chuairt nuair a laigh mo shùil air bàta air an robh mi glè eòlach aig aon àm, nuair a bha i a’ seòladh anns na h-Eileanan an Iar. Dè an long a bh’ann ach an Locheil, a chuir seachad a’ mhòr-chuid d’a beatha a’ seòladh fo bhratach Mhic-a’ -Bhriuthainn eadar Tairbeart Loch Fìne agus Ile. Nach iomadh droch shuaineadh a thug an dearbh leadaidh do na h-Ilich — ach tha i an-diugh ’na laighe gu socrach ann am meadhon Bhristol! ’Sann oirre a thàinig an dà latha, gu dearbh! An

[Dealbhan]

àite an dubh ’s an dearg a bu dual do Dhàibhidh Mac-a- Bhriuthainn, tha i a-nise air a peantadh gu lèir ann an dearg ’s ann an geal; tha na geòlachan beaga air an toirt bhuaipe; ’s a-rèir cho àrd ’s a tha i a’ seasamh anns an uisge, tha na h-innealan mòra air an toirt aisde cuideachd. A dh’aindeoin sin, thug an cianalas orm dol air bòrd. Chaidh mi suas air an drochaid, ’s sheall mi a-steach air doras an taigh-chuibhle. Ach cha robh sgeul air combaiste no cuibheall, no air na glagan teileagraph a bha uaireigin cho faramach nuair a bhiodh i a’ tighinn gu port no ga fhàgail. Cha robh ri chluinntinn ach gliogadaich ghloineachan thall ’s a-bhos, agus an àite nan seòladairean treuna Gàidhealach a bhiodh a’làimhseachadh nan ròpaichean, bha còcairean le adan àrda a’ nochdadh an-dràsda ’s a-rithist air an deic. Tha an Locheil a-nise ’na taigh-seinnse, agus a-rèir choltais, ’se smùid de sheòrsa eile a tha i a’ togail ann am Bristol. Nuair a dh’fhàg i aiseag Ile, thug an Locheil oirre mu dheas, agus chaidh a ceannach mu dheireadh thall le buidheann aig a bheil dòrlach de thaighean-seinnse air feadh Shasainn. Ged a chaidh dreach a’ bhàta atharrachadh, tha seo a’ ciallachadh gun do dh’fhan an Locheil ann am Breatainn, agus bha e ’na thogail-inntinn dhomh a faicinn uair eile agus i fhathast air bhog. Tha a’ chuid as motha de sheann bhàtaichean Mhic-a- Bhriuthainn ann an dùthchannan cèin, agus feumar dol cho fada ris a’ Ghrèig gus sealladh eile fhaighinn air feadhainn dhiubh.

Air taobh thall nan docaichean, bha a dhà no trì de bhàtaichean eile, agus chaidh mi a-null far an robh iad. B’i an tè a bu mhotha dhiubh bàta-smùide a bha uaireigin aig a’ Chabhlach Rìoghail, ’s a chaidh a togail ann am Bristol ann an 1947. ’Se amFreshspringas ainm dhi, agus ’sann a’ tarraing uisge gu bàtaichean-cogaidh a bha i mar a bu trice. Mhothaich mi gun robh toit ag èirigh às an t-similear aice, ’s thuig mi bhuaithe sin gun robh i fhathast comasach air seòladh. ’Sann le fear-gnothaich anns a’ bhaile a tha i a-nise, agus tha e a’ strì gu dìcheallach ri cumail a’ seòladh fo a cumhachd fhèin. Cha bheag an obair sin anns an àm a th’ann, le prìsean connaidh a’ sìor dhol suas, agus feumar sporan gu math làn gus bàta den t-seòrsa sin a ghleidheil beò. Tha ola a-mhàin a’ cosg faisg air ceud gu leth not an tunna. ’S eadhon ged nach biodh am bàta comasach air seòladh idir, tha cosgaisean mòra ann a thaobh glanaidh is peantaidh.

Beagan astair air thoiseach air a’ Freshspring, bha long annasach a bha a’ toirt ’nam chuimhne bàta-guail no pufair a chìtheadh tu anns na h-eileanan againn fhìn. Bha i air leth spaideil ’na coltas, agus bha clàr-sanais air a cliathaich ag innse dhomh gun robh i uaireigin a’ seòladh air an Avon le luchdan sìl, ’s gum biodhte ga slaodadh air chùl bàta-todhaidh. ’Se an Glevum a b’ainm dhi, ’s nuair a chaidh mi air bòrd, fhuair mi fàilte

chridheil bhon fhear a bh’anns an taigh-chuibhle. Bha esan air an long seo a cheannach, ’s air a sgeadachadh às ùr. ’Se dealbhadair a bh’ann, agus anns an taigh-chuibhle chìte eisimpleir no dhà de dh’annas a làimhe — dealbhan brèagha de bhàtaichean a bhiodh e a’ cruthachadh a-rèir ’s mar a gheibheadh e òrdain. Shìos ann an toll a’ bhàta, far am b’àbhaist an sìol a bhith air a stòradh, bha tuilleadh dhealbhan leis an duine seo agus le dealbhadairean eile às a’ bhaile. “Le bhith a’ cleachdadh a’ bhàta mar seo,” ars esan, “thèid agam air airgead a chosnadh a chumas am bàta seo air bhog. Tha mi ag iarraidh a cumail dìreach mar a bha i airson ’s gum faic an ath ghinealach long d’a seòrsa. Agus,” ars esan, “chan e obair shoirbh a th’ann.”

’Sann aige-san a bha an fhìrinn. ’Se an rud a bha comharraichte dhòmhsa an latha ud cho duilich ’s a tha e dualchas mara Bhreatainn a chumail beò fa chomhair dhaoine. Cha robh anns na chunnaic mi ann am Bristol ach pìos beag den dualchas sin, oir chaidh a’ mhòr-chuid dheth a dholaidh troimh na linntean le cion airgid, cion toil agus cion suim. ’Se dìcheall dhaoine an siud ’s an seo a chuir gu bheil dad idir air fhàgail dheth. Tha an dìcheall sin gu math follaiseach ann am Bristol, agus saoilidh mi nach eil mòran eisimpleirean ann a tha cho soilleir ris an t-saothair a thatar a’ cosg ris a’ Ghreat Britain, an long mhòr iarainn aig Brunel. Shìos fa m’ chomhair, bha cruinn a’ Ghreat Britain ag èirigh gu h-uaibhreach don speur, agus thog mi orm gus sùil a thoirt oirre. Tha i an-diugh ga càradh ’s ga togail às ùr, agus gu dearbh is math as fhiach e an sgeul a chluinntinn — ach gleidhidh sinn sin gu turas eile.