BOBAIDH
le Dòmhnall Iain MacIomhair
Chan eil mòran nach cuala iomradh mu Bhobaidh nam Manach Liath, iomradh a tha air a bhreacadh le gràdh, le dìlseachd agus le ionndrain. ’S iomadh sgeulachd mu choin a tha ann am beul-aithris agus ann an litreachas ar dùthcha, ach ’s iongantach gu bheil mòran dhiubh cho drùidhteach ri sgeulachd Bhobaidh.
Bha mi cuairt ann an Dùn Eideann bho chionn ghoirid agus dh’ùraich mi m’ aithne air an sgeulachd.
Bhuineadh Bobaidh do fhear Iain MacIlleGhlais a bha ’na phoileas ann an Dùn Eideann mu 1850. Bhiodh MacIlleGhlais a’ coiseachd sràidean an t-seann bhaile a’ coileanadh na bha a dhreuchd ag iarraidh air, agus bhiodh Bobaidh còmhla ris. Deagh ainm do chù poileis, ’s dòcha!
Nuair thàinig MacIlleGhlais agus a theaghlach a Dhùn Eideann fhuair e lòisdinn sa’ Chowgate a tha an-diugh a’ sìneadh fo Dhrochaid Deòrsa IV, agus bhon Drochaid-a- Deas chun a’ gheata trom bhiodh an crodh a’ dol chun an ionaltraidh. B’ i coimhearsnachd gu math measgaichte bha sa’ phàirt seo de Dhùn Eideann, agus àite a bha goireasach don eucoireach, ’s anns nach b’ urrainn do phoileas fhèin a bhith gu tur sàbhailte.
Ach ged a bha Bobaidh beag, bha peirceall gu math làidir aige agus fiaclan gu math geur. Cuideachd bha e luath air a chasan agus mo thruaighe mèirleach sam bith anns an cuireadh e fhiaclan.
B’ e Margadh an Fheòir, fo sgàile Caisteal Dhùn Eideann aon de na h-ionadan sam biodh MacIlleGhlais (agus Bobaidh) a’ faire rè na h-oidhche. Bhiodh na dròbhairean a’ tighinn a-nuas bhon Ghàidhealtachd len stoc cruidh, agus a’ fuireach an sin an oidhche ron mhargadh. Cuideachd bhiodh na cìobairean Gallda a’ toirt an cuid chaorach ann, agus dh’fheumaist dèanamh cinnteach nach fhaigheadh mèirlich bheathaichean cothrom air caora no air beathach mairt a ghoid. Agus cha b’ e an deagh chàirdeas uaireannan a bhiodh eadar Gàidheal is Gall ’na leithid de shuidheachadh. B’ e àite trang a bha ann am Margadh an Fheòir.
An dèidh do dhleasdanas an latha a bhith seachad bha e ’na
fhasan aig Iain MacIlleGhlais coiseachd suas gu Ionad nam Manach Liath agus stad aig taigh-bìdh an sin. San taigh-bìdh gheibheadh e fhèin agus a charaid Bobaidh biadh agus beagan foise.
Thugar am far-ainm Seann Sheoc air MacIlleGhlais. Chan eil cinnt carson, oir a-rèir cunntais cha robh e a’ coimhead coltach ri neach air an robh an aois a’ laighe. ’S dòcha gun tugar am far-ainm air dìreach air sgàth na spèise a bha aig an t-sluagh dha. Cuideachd, san là a bha siud bha a h-uile duine eòlach air a’ phoileas.
Ach gu mì-fhortanach nach ann a bhuail a’ chaitheamh MacIlleGhlais. Agus cha do chuidich droch dhòigh agus droch aimsir cùisean. B’ fheudar dha a dhreuchd mar phoileas a leigeil dheth, agus an dèidh dha a bhith ùine air an leabaidh chaochail e sa’ gheamhradh 1858.
Thàinig grunn phoileis chun an tiodhlacaidh agus choisich am mòr-shiubhal suas anCowgate. ’Nan cois bha Bobaidh. Chaidh iad a-steach do Chladh nam Manach Liath agus ràinig iad an uaigh a bha air a h-ullachadh ri taobh starain. Chan eil fhios an robh e ceadaichte do Bhobaidh an uaigh a ruighinn, oir cha robhar deònach coin a leigeil don chladh aig àm sam bith. Co-dhiù chaidh MacIlleGhlais a chàradh ’na dhachaigh dheireannaich, a’ fàgail nan eucoireach agus sràidean Dhùn Eideann ’na dhèidh.
An oidhche sin, an dèidh an tiodhlacaidh, mar a b’ àbhaist mus deidheadh na dorsan a ghlasadh chaidh Bobaidh a leigeil a-mach. Bha an taigh fo bhròn agus dh’fheumadh Bobaidh a dhol a-mach leis fhèin, oir cha robh a mhaighistir ann airson a dhol còmhla ris air chuairt.
Ach cha do thill Bobaidh dhachaigh an oidhche sin. Gun aire a thoirt do nì no do neach, rinn Bobaidh air geata Cladh nam Manach Liath. Fhuair e lorg air uaigh a mhaighistir. Anns an dorchadas chrùb e air uachdar na h-uaighe, agus shocraich e a shron air a dhà spòig toisich.
Madainn a-màireach fhuaireadh e an sin agus cha b’ ann gun spàirn a chaidh aig an luchd-frithealaidh air a sgiùrsadh a-mach air a’ gheata. Cha do shaoil iadsan an còrr dheth, ach goirid an dèidh sin thill Bobaidh uair eile a chumail faire aig uaigh a mhaighstir. Tro thìde, fhuair an cù beag cead fuireach sa’ chladh, agus sin mar a fhuair e an t-ainm, Bobaidh nam Manach Liath.
Ach cha b’ urrainn do Bhobaidh fuireach sa’ chladh fad na h-ùine, oir cha cheadaicheadh aimsir a’ gheamhraidh sin dha. Dh’fheumadh e fasgadh fhaighinn, uaireannan ri leac uaighe no ’s dòcha gun cuireadh e an oidhche seachad ann an taigh a bha faisg
air làimh. Bha gu leòr ann a bheireadh aoigheachd don chù bheag a bha anns a’ chladh. Agus cuideachd bha an taigh-bìdh ann an Ionad nam Manach Liath, ’s gheibheadh e biadh is blàths an sin.
Bhiodh daoine a’ dol don chladh a dh’aon ghnothaich a dh’fhaicinn Bhobaidh. Agus cha robh e a-riamh gann de bhiadh, oir a thuilleadh air na bha e a’ faighinn san taigh-bìdh bhiodh e a’ faighinn chriomagan gu bitheanta bhon fheadhainn a bha a’ tadhal air.
Dh’fheuch am fear leis an robh an taigh-bìdh, Mgr Traill, ri dachaigh làn-thìde a thoirt do Bhobaidh rè a’ gheamhraidh, ach ma bha bàigh sam bith air aghaidh na h-oidhche roghnaicheadh Bobaidh faire fhada na h-uaighe. Ach bha oidhcheannan ann nuair nach cuireadh an cù bu trèine aghaidh air sitig an-tròcaireach a’ gheamhraidh. Agus chan eil rian nach robh Bobaidh, brònach ’s gun robh e agus a smuaintean ’s a mhiann ann an Cladh nam Manach Liath, gu math taingeil iomadh oidhche gum biodh aoigheachd a’ feitheamh air san taigh-bìdh.
Thug Bobaidh ceithir bliadhna deug a’ faire aig uaigh a mhaighistir. Thàinig an fhaire dhìleas, fhada gu ceann sa’ gheamhradh 1872 nuair a dh’fhalbh am bàs le Bobaidh fhèin. Bha cuid ag ràdh gun deach a chorp a thiodhlaiceadh gu diamhair rè na h-oidhche ann an cuibhreann fhalamh den chladh. Eadar gun deach no nach deach, tha clach an-diugh sa’ chladh mar chuimhneachan air Bobaidh, agus aghaidh na cloiche ri geata a’ chladh air an deach e fhèin cho tric a-steach ’na bhròn ’s ’na iomagain. Sgrìobhte air a’ chloich, tha na briathran a leanas ann am Beurla:
Bobaidh nam Manach Liath
a bhàsaich air 14 Faoilleach 1872
Aois 16 bliadhna
Biodh a Dhìlseachd ’s a Ghràdh
’Nan Leasan Dhuinn Uile
Agus ma thionndaidhear an uairsin chun na làimhe deise ’s ma ghabhar an staran, thigear gu cloich-chuimhne eile. Oirrese tha na briathran seo, a-rithist ann am Beurla:
Iain MacIlleGhlais
a chaochail ann an 1858
“Seann Sheoc”
Maighistir
Bobaidh nam Manach Liath
Ach ’s dòcha gur e an cuimhneachan as ainmeile an ìomhaigh-cloiche bheag de Bhobaidh fhèin air mullach fuarain às am biodh coin ag òl uaireigin aig ceannCandlemaker Rowfar a bheil e a’ ceangal ri Drochaid Deòrsa IV.
Aig amannan tha e duilich dhuinn mac an duine a thuigsinn, gun luaidh air creutair beag a thug ceithir bliadhna deug a’ cumail faire aig uaigh a mhaighistir. Carson a bha Bobaidh cho fritheilteach air a’ mhaighistir nach robh a’ dol a thilleadh? Ciamar a bha e cho furasda dha a bhith ’na aonar ann an Cladh nam Manach Liath? Saoil an robh co-chòmhradh, ann an suidheachadh os-nàdarrach air choireigin, eadar e fhèin agus spiorad MhicIlleGhiais, a bha ’s dòcha fo iomagain air sgàth aithne air faire a’ choin bhig? Ma bha, tha e nas duilghe buileach a thuigsinn, ach co aige tha fhios ciod iad na nithean neo-fhaicsinneach a tha a’ seòladh air feadh an t-saoghail ’s a tha air an cleith air ar breithneachadh? Ach ma ghabhas sinn thugainn fhìn buaidh nan nithean neo-fhaicsinneach sin, ’s gum falbh sinn air sgiathan ar mac-meanmna a-mach thar chrìochan na sìorraidheachd ’s dòcha gun cluinneadh sinn briathran co-chomainn mar seo eadar Iain MacIlleGhlais agus Bobaidh:
Iain: Bu dìleas rim bheò thu,
Bhobaidh mo charaid ’s a laoich,
’s cha chleithinn ort bròn
no còir bhith caoidh ’s mi san aoig,
ach cuimhnich a chaoidh
nach till mi dhùthaich nam beò,
’s nach tairbhe dhut fhèin
bhith faire ’s a’ sileadh do dheòir.
Bobaidh: O, ’s cruaidh a bha ’m bàs
a tharraing an càs mum cheann;
bhom chuimhne gu bràth
cha shiubhail do ghràdh ’s tu ann;
bha meudachd mo chràidh
gam faicinn gad chàradh san fhuachd
mar dhà bhuille bàis,
’s na clàir a’ cromadh don uaigh.
Iain: Is fhada bhith faire
gach latha am baile nam marbh,
’s is fhaide na’n latha
an oidhch’ is na siantan cho garbh;
Bobaidh: Cha lèir dhomh na manaich
ach chì mi taibhsean na h-oidhch’;
na gabh thus’ an t-eagal
oir faisg ort cha tig iad a-chaoidh,
’s bidh mise gad dhìon
mar dhìon thu mise rid bheò,
’s cha leig mi na taibhsean
tha siubhal na h-oidhche nad chòir.
Iain: Cò chuala mu charaid
bha eadhan ’na charaid sa’ bhàs,
mu charaid bha faire
mar thoradh air buillean a’ chràidh?
barr m’ uaigh-sa do dhachaigh
a chuilein, a dh’ oidhche ’s a là
bho shiubhail mi thairis
tro ghleanntanan dorcha an dàin.
Bobaidh: Chan èirich thu tuilleadh,
’s i sin a’ bhuille tha trom,
Ach, mar a thuirt am fear eile, “Sin far na dh’fhàg mise iad!”
| title | Bobaidh |
| internal date | 1993.0 |
| display date | 1993 |
| publication date | 1993 |
| level | |
| reference template | Dòmhnall Iain MacIomhair in Gairm 163 %p |
| parent text | Gairm 163 |