“Nollaig Chridheil”

le FIONNLAGH DOMHNULLACH.

CHA robh fa-near do bhalaich a’ bhaile againne ach càraichean. Càraichean móra, dubha. Càraichean beaga dearga. Càraichean caola fada a dhèanadh ceud mìle ’s an uair.

A nise, cha do bhuilicheadh gliocas mór sam bith ormsa nach do bhuilicheadh air càch, ach bha—taing do’n t-Sealbh—de thùr ’s de thoinisg agam a nochd dhomh nach robh biasdan de’n t-seòrsa ud gu móran maith air an atharrais rathaid a bhuilich Nì Math agus Comhairle na Siorramachd air Scarasta Mhór. Mar sin, an uair a bhiodh càch ag aisling mu cheithir chuibhlichean, cha robh mise ach ag aisling air a dhà. Agus cha robh dhìth orm de stòras an t-saoghail mhóir gu léir ach . . . . bighsigeal!

Nollaig an déidh Nollaige, bhithinn a’ bleideachadh m’athar airson bighsigeal. Nam faighinn dad idir gheibhinn sglog an toll na cluaise, oir cha robh an duine bochd a’ dol a chosg a chuid ’s an t-saoghal air rud gun fheum a bha dà not na bu daoire na màl na croite.

Ach mur a faighinn-sa bighsigeal, gheibhinn iasad de dh’fhear.

Chaidh mi leis an drochaid dheirg le bighsigeal bràthair m’athar. Mar a rinn an Sealbh, sgailc mi mo cheann air creig agus chuir mi mi fhéin far na guailne. Cha do leig an truas le duine guth a ràdha, ged nach do rinn bràthair m’athar ach am bighsigeal a reic ris a’ cheud cheàrd a thàinig an rathad.

An atha turus, ghabh mi iasad gun fhoighneachd de bhighsigeal an duine dhuibh agus e mun cuairt a’ ceannach luideagan. Leis an eagal a bh’orm roimh’n drochaid dheirg thug mi’n tràigh orm, ach ged a chaidh ar slaodadh as a’ ghainmhich bheò cha chreid mi gun d’fhuair an duine dubh bochd na gràinneanan gainmhich as na h-aisealan riamh.

Rinn mi an ath oidhirp air feasgar brèagha samhraidh. Thainig balach Leódhasach an rathad, agus an uair a dh’iarr mi greis de’n bhighsigeal aige thug e dhomh e gun ghuth gun fhacal. Mar a rinn am mì-shealbh, bha bean a’ mhinisteir a’ gabhail cuairt shocair air druim an rathaid. Leis gun robh dùil aice ri leasachadh teaghlaich, cha robh i cho sgiobalta air a casan ’s a b’àbhaist dhith bhith, agus chuir mi fhéin ’s i fhéin car a’ mhuiltein dhinn còmhla am fianuis a’ bhaile. Cha do dh’éirich móran dhòmh-sa, ach bha bangaid anns a’ mhansa na bu tràithe na bha dùil. Mar a rinn am fortan, cha do dh’éirich dad as an rathad, ach fada roimh ám a bhaistidh-eaglais bha an leanabh ainmeil fad is farsuinn mar “Murchadh Bighsigeal.”

An t-seachdain an déidh an tubaisde so, fhuair mise fios gum faodainn a dhol air adhart gu Oilthigh Ghlaschu ann an seachdain no dhà. Ach ged nach robh aon duine ’san sgìreachd a thug dhomh an clàr an aodainn e, shaoileam gun robh fear bighsigeal an sud ’s an so a thubhairt gum b’fheàirrde am baile an cartadh.

Airson a’ cheud turuis ’na mo bheatha, bha mise agus gliog ’na mo phòcaid cho luath ’s a ràinig mi’m baile. Le fialaidheachd do-thuigsinn, chùm Siorramachd Inbhirnis mo dhìol de chuid an t-saoghail rium, agus airson na bha agam ri dhèanamh anns an Oilthigh fhéin bha mi mar gum b’e duine air an dól. Gu dearbha, ’s ann a bha mi na b’fheàrr na sin, oir cha robh fiamh no eagal orm na deich nota fichead a bh’agam a chòrr a chàradh anns a’ bhanc a bha’n ath dorus.

Ach tha Glaschu daor do’n duine nach eil eòlach air cinn-uidhe nam busaichean ’s nan tramaichean. Agus, co-dhiùbh, tha iad sin le chéile a’ dol mu thàmh ro thràth ’s an oidhche. Ach ’se a th’anns an tagsaidh rud eile. Tha e daonnan an sud ri do ghualainn an uair as motha t’ fheum, agus ma tha deich nota fichead agad anns a’ bhanc dé as fhiach leth-chrun no trì tasdain.

Agus am banc fhéin! Sud far am bheil an t-sochair seach mogan no seotal. Càirich àireamh notaichean ann, agus chan eil agad tuilleadh ach t’ ainm a chur ri luideag phaipeir, agus pàidhidh tu do chuid fiachan gun dragh gun chunntais. Agus, rud eile—cuiridh an luideag ud gu mór ri do chliù seach mar a nì not ghrannda shalach a rùraicheas tu mach a measg do thombaca.

Sin, matà, na rudan a chuir gu mór ri mo bheatha-sa ann an Glaschu. Sin agus Murchadh, an deagh charaide agus an seann eòlach a bha a’ roinn a rùm ’s a leapa rium. Ghabh esan gu math ris na tagsaidhean cuideachd, agus ’s iomadh splaoid ghlan a bh’againn annta.

Ach rugadh mise le ròineag a’ ghliocais a thaobh airgid. Aon latha ’s mi shìos am baile, bhuail orm gum bitheadh an tagsaidh daor dhuinn aig a’ cheann thall, agus air dhomh beachdachadh air a’ chùis chuir mi romham nach robh ach aon rud a fhreagradh air fear mo shiubhail anns a’ bhaile—bighsigeal.

Thog mi mo lùdag ri tagsaidh agus, thar mo ghuailne, thilg mi ainm bùtha bhighsigealan chun a’ chaoilteir a bh’aig a’ chuibhill. Ann an dà mhionaid bha mi aig a’ bhùthaidh, agus ann an teis-meadhon sgaoilteach bhighseagalan cho snog ’s a chunnaic sibh riamh. Bha mi dìreach a’ dol a cheannach fear brèagha liath an uair a chuimhnich mi nach biodh e freagarrach airson na h-eaglaise, agus, an àite sin, thagh mi fear seang dubh air an robh trì gìrichean. Le suaib thug mi ordugh banca do fhear na bùtha agus dh’fhalbh mi leis a’ bhighsigeal.

An t-airgead a shàbhail sinn fad nan trì làithean an déidh sin! Cha robh dad nach deanadh tu air a’ bhighsigeal ud ach suirghe, agus cha do rinn sinn ach an t-suirghe a leigeil leis an t-sruth. An truas a bh’againn ri muinntir chàraichean ’s iad a’ strì ri sluagh ’s ri soluis sràide fhad’s a bha sinne—fear air an diollaid ’s fear air an t-sumaig—sìos is suas an t-sràid mar an teine sionnachain.

Thainig an uair sin an latha roimh’n Nollaig. Bha sinn a’ gabhail na smochd mhaidne aig an teine, ’s a’ bruidhinn mu rudan beaga a cheannaicheamaid airson nan càirdean, an uair a thàinig am post. Cha robh ann dhòmh-sa ach aon litir—luideag bhon a’ bhanc—cunntas air an riadh a choisinn mo chuid, mar a shaoil leam fhéin, ’s cha do chuir mi diù innte. Agus litir bhon tigh do Mhurchadh.

An uair a chuala mi naidheachd Mhurchaidh, shrac mi ’n luideag agam fhéin ’s mi deanamh mèaran. Ach nam faiceadh sibhse an sgrìobag shuarach a bha’n sud. Litir bhon bhancair—’s cha do ghabh e fiù’s m’ainm baiste orm—ag ràdha nach gabhadh e cuid no gnothaich ris an òrdugh leis an do phàidh mi am bighsigeal na bu lugha na phàidhinn cóig nota deug dhà-san ann an trì latha—an latha a dh’fhosgladh am banca an déidh na Nollaige.

Cha robh fios ’am có’n taobh a thionndaidhinn! Mur a toireadh m’athair dhomh bighsigeal aig an Nollaig roimhe, cha phàidheadh e fear dhomh nise—seachd àraidh an déidh dhomh barrachd ’s a choisinn e fhéin fad a’ gheamhraidh air a’ bheairt a chosg air tagsaidhean! Cha robh ’na mo phòcaid ach leth-chrùn, agus sgillinn Eireannach a lorg mi air an t-sràid! Cha robh aig Murchadh ach deich tasdain, agus e air a bhith ann an làn bheachd iasad iarraidh orm fhéin! Cha robh sgamhan anns a’ bhaile gu léir air an robh sinn dàna! Cha robh air ach am bighsigeal a reic!

A nise, chan eil càil air an t-saoghal as fhasa ann an Glaschu na bighsigeal a cheannach. Ach feuchadh sibhse ri fear a reic an latha roimh’n Nollaig agus ’s e a th’ann rud eile. Ach thug sinn truiseadh air le seann neapaige agus dh’fhalbh sinn leis.

Cha tig aon rud gun dà rud! Agus an latha ud thàinig an sneachda. Chan e sneachda tioram glan air an robh sinne eòlach, ach sneachda bog glas a’ bhaile mhóir. Ann an leth-uair bha mi fhéin agus Murchadh mar gum bitheamaid a’ coiseachd ann an clais liteadh.

Bùth an déidh bùth! Abradh sibhse gun robh iad laghach. Cheannaicheadh iad bighsigeal, ’s iad a cheannaicheadh—airson trì notaichean! Cheannaicheadh iad bighsigeal aig toiseach an t-samhraidh—’s iad fhéin a dhèanadh sin. Cheannaicheadh iad càr. Cheannaicheadh iad cairt. Cheannaicheadh iad rud sam bith ach am bighsigeal againne air an latha air an robh a dhìth oirnn a reic.

An uair a thug sinn dùil thairis, rinn sinn air na bùthan-gìll, far an robh sinn cìnnteach am faigheamaid cnapach de dh’iasad mu choinneamh a’ bhighsigeal. Fhuair sinn am mì-mhodh, ach cha d’fhuair sinn an còrr! Dh’fhàg iad oirnn gur ann fo choill a bha sinn. Dh’fhàg iad oirnn gur e am bighsigeal a ghoid a rinn sinn. Cha robh dad air an t-saoghal nach do dh’fhàg na trusdair ud oirnn, agus mu dheireadh—bog chun a’ chraicinn—thug sinn an tigh oirnn.

Bha na craobhan Nollaige a’ boillsgeadh anns gach uinneig air an t-slighe—na boillsgeanan beaga air na meanglain mar gum biodh iad a’ briobadh-mhagaidh oirnn. Dh’éigh dithis bhodach ‘Nollaig Chridheil’ ruinn anns an dol seachad ’s cha do sheall sinn an taobh a bhà iad.

Bha teine brèagha air. Bha ar tea air a’ bhòrd. Ri taobh truinnsear gach fir, bha litir. Ordugh banca dhomhsa bho Shiorramachd Inbhirnis; deich notaichean do Mhurchadh bho sheanmhair!

Dh’éirich sinn agus dh’fhàg sinn an tea gun bhlasad oirre. Chuir sinn oirnn ar deiseachan agus chaidh sinn sìos am baile airson dìneir.

Agus ghabh sinn tagsaidh gach rathad.