[13]

Eilean Rum

Le CATRIONA NICGRIOGAIR

MUS teid so a chlo-bhualadh, bidh Eilean Rùm an làmhan anNature Conservancy,agus is cinnteach gur h-iomadh atharrachadh a thig an cois sin. Ach chan fhàg na paipearan-naidheachd móran gun innseadh dhuibh aig an àm sin, aguss e thagam dhuibh an dràsda ach iomradh air cùisean mar a tha iad aig àm sgrìobhaidh, goirid mun teid an t-eilean a reic.

Achiad uair a chuir mise cas air tìr an Rùm bho chionn còrr is trì bliadhna, cha robh mi ach air ùr-phòsadh, agus is dòcha gum bi sibh ag ràdh gu bheil e coltach gu leòir aig a leithid sin de àm a bhith afaicinn eadhon an as suaraiche le cruth ùr, maiseach. Ach biodh sin mar a bhitheas, cha chreid mi gu bheil móran a chunnaic Rùm nach aontaich leam gur h-e eilean fìor bhòidheach a thann.

Air madainn chiùin, ghrianaich san Lùnasdal nuair a thàinig an Lochmór timcheall aGhuib a Tuaths a thug i a sròn asteach air Loch Sgrìseort, fhuair mise mo chiad shealladh air Ceannloch far a bheil mi nis afuireach, mar tha amhór-chuid de mhuinntir an eilein.

Bhon bhàta chithinn gu robh na tighean suidhichte an suds an so timcheall abhàigh. Bha craobhan atoirt bhuam feadhainn dhiubh, ach bha na chithinn gealaichte mar an sneachd, ’s am faileas adeàrrsadh san loch. Aig an iomall amuigh air mo làimh chlì bha an eaglais, agus mun mheadhon chithinn Caisteal Chinnloch, aghaidh chun na mara agus réidhlean gorm sgaoilte mar bhrat air a bheulaibh.



[14]

Os cionn sin uile bha Asgabhal is Allabhal atogail an ceann bhideanach, ach feumaidh mi ràdh nach do shaoil mise cho àrd iads a bha iad an sealladh na caileige a thàinig air chuairt as abhaile an uiridh. Nuair a dhfhaighnich mi dhi an còrdadh rithe de na beanntan a dhìreadh, thuirt i nach ruigeadh ise am mullach a chaoidh, agus an uair sin, “Saoil an robh duine riamh air am mullach?” “ ’S iomadh duine sin,” dhinnis mi dhi, “tha feadhainngan dìreadh a h-uile bliadhna.” “O, tha mi cinnteach”, ars ise, “ach bidhoxygenaca sin!”

Nam faiceadh i feadhainn de na bhios afiachainn rin dìreadh! Bidh coltas cho truagh, -thuarail orras gun canadh sibh nach deanadh iad bàrr na staidhre dheth gunoxygen ,gun tighinn air bàrr beinne. Ach tha iad asmaoineachadh ma bhios brògan móra tacaideach orra, agus eallach an droma de ròpannan, nach cuir dad tilleadh orra.

Bheir iad thairis letheach slighe; teàrnaidh iads an anailnan uchd, agabhail achuthaich ag iarraidh chairtean air am bi dealbh nam beann as àirde mun cuairt, fiach an cuir iad gu càirdean iad a dhinnseadh gu robh iadnam mullach. ’S a leithid sin de dhéideadhs a bhios air an luchd-streapaidh sin, chan fhacas riamhbonaidean biorach le topain de gach dath mar gum biodh stiùir coilich, ’s mu dheighinn briogaisean! Bidh iad goirid, bidh iad fada, ’s bidh iad eadar a bhith goirids a bhith fada, ’s chan aithnichear na mnathan seach na fir.

Nuair a fhuair mise eòlas air an eilean, thuig mi nach robh ri fhaicinn on bhàta ach glé bheag dheth, ged nach eil daoine a nis ach ann an àite eile a thuilleadh air Ceannloch. Tha rathad chun nan àiteachan iomallach sin anns a bheil cìobairean acòmhnaidh.

Tha còrr is trì fichead bliadhna on a rinneadh an rathad so, oir bha seann charaid dhomh fhéin, Uisdean Dhonnchaidh á Uibhist a Tuath ag innseadh dhomh gu robh e air fear de na bha ag obair aige.

Ma leanas sinn an rathad beagan mhìltean amach á Ceannloch, thig sinn gu snaidhm far a bheil ar roghainn againn de dhà rathad. Bheir am fear àrd sinn mu shia mìle gu àite ris an canar na Hearadh, ’s tha mi cinnteach gun dfhuair e an t-ainm so mar a fhuair a cho-ainm as fhaide mach.

Tha tigh aig na Hearadh a chleachd a bhithna thigh-fasgaidh aig sealgairean, ach a tha a nisna thigh-còmhnaidh aig cìobairean. Tha e ann an lagan gorm os cionn na mara, agus mun cuairt air tha feadhainn de na beanntan as creagaiches as corraiche an Rùm. ’S ann aig na cìobairean a tha fios air sin nuair thig àm trusaidh nan caorach.

Cluinnidh mi ainm an dràsdas a rithist a bhios acur tòimhseachain orm, ach tha mi cinnteach nach eil agam ach a bhith tomhais. Tha fios gu bheil sgeul air choreigin co-cheangailte ri Cnoc Uisdein, ri Creig aChuimrichs ri Drochaid Chaluim. Nan robh agam mac-meanmain cho beòthails a bhaig Nigel Tranter nuair a sgrìobh eRum Week, ’s ann a chuirinn fhéin ri chéile sgeul a fhreagradh dhaibh.

Tha an rathad eile air an tug mi iomradhgar toirt gu Cill-Mhoire



[15]

[Sanas]

far a bheil seann chladh a tha a nis air a leigeil bhuaithe. Thar achaolais chithear an Cuiltheann san Eilean Sgitheanach.

Ged nach eil an diugh an Cill-Mhoire ach aon tigh, tha na bruachan os cionn achladaich breac le làraich a tha anochdadh na bha de shluagh an Rùm aig aon àm. Tha seann bhallachan agus làraich den t-seòrsa so an iomadh àite air feadh an eilein, agus a réir coltais bha cuid den fhearann air a roinnna chroitean aon uair, ged nach eil croitear a nis bho cheann gu ceann dheth.

Tha Rùm bho chionn iomadh bliadhna mar oighreachd aig teaghlach Sasunnach a bhios acaitheamh beagan ùine ann a h-uile bliadhna aig àm seilg. Bidh an luchd-oibreach an sàs an obair fearainn is tuathanachais, agus air uairean ri beagan oibreach coille airson feuma na h-oighreachd fhéin.

Tha àireamh an t-sluaigh air a bhith asìor dhol an lughad o chionn bhliadhnachan, agus tha na tighean a thanan seasamh falamh adeanamh fianuis air sin. Chan eil an dràsda air an eilean ach ochd duine fichead, agus tha iad sin air an roinn eadar ochd teaghlaichean. Tha eagal orm gur h-ann aig aBheurla a tha làmh-an-uachdar ach tha Gàidhlig aig an treas cuid.

Tha Maighstir MacNeachdainnna fhear-stiùraidh air an oighreachd, agus is ann dhà thig eachdraidh a dheanamh air na thachair an Rùm on a thàinig e ann còrr is fhichead bliadhna air ais. Tha iomadh naidheachd aige mu shealg nam fiadhs mu iasgach nam breac, agus cha be aon mhèirleach sìdhne air an robh e an tòirna !

Bha ena dheagh phìobairena òige ach ged a tha e a nis air aphìob a chur air chùl, bheir e langan math fhathast air na h-òrain



[16]

Ghàidhlig, ’s cha mhór as fhiach cuirm no cruinneachadh, mur toir Mgr. MacNeachdainn dhuinnCrodh Chailein”, no fear eile de na seann eòlaich.

Tha Seònaid Nic-a- Ghobhainn air ceann gnothaich an Oifis nan Litrichean, agus ge be àm den no den oidhche a chuirear dragh oirre, “bidh fonn oirre daonnan”. ’S iomadh uair a chuirear feum oirren àm bhith strì ris an aon fhón a tha airson feumalachd an t-sluaigh. Tha am fear sinna chreutair neònach as nach tig smid ach nuair a thogras e fhéin. An galar nach eil an diugh air, bidh e air am màireach, achs è bhios balbh buileach neo fàisgidh Seònaid bìg air choreigin as! Gu dearbh ma tha Dòmhnall Iain diombach as afón aige fhéin, is tric sinne agearain air an fhear so. ’S ann le éiginn a gheibh sinn Mallaig 3 gun ghuth air Piccadilly 3333.

Chan aithne dhomh àite eile anns a bheil an sgoil is an eaglais san aon togalach ach an so. Tha àite-suidhe san eaglais do mu leth-cheud duine, ach chan fhaicear thar dusan innte a nis ach ainneamh.

S ann an Eilean Eige a tha am ministear acòmhnaidh, ’s mar sin chan eil seirbhisga cumail an Rùm ach mu uair samhìos no nuair a cheadaicheas an aimsir do bhàta beag am ministear aiseag o eilean gu eilean.

Tha an dotair a thagar frithealadh adeanamh a dhachaidh an Eilean Eige cuideachd, agus cha mhotha tha sinn gun dotair fhiacal. Tha esan atighinn á Glaschu dhà no trì uairean sabhliadhna ann am bàta brèagh, comhfhurtail anns a bheil seòmar air uidheamachadh leis gach goireas a dhfheumas e airson a oibreach. Cha tàinig orm fhathast cobhair a shireadh air Mgr. Caddon, ach tha mi atuigsinn

[Dealbh]
An sgoil is an eagalais san aon togalach.”



[17]

[Dealbh]
Clann na sgoile

gu bheil e ro-sgileil, agus is math an innse air gum bi toileachadh air achloinn fhéin nuair a thig en rathad.

Ged nach eil ach sianar chloinne san sgoil an ceartuair, chan ann orra bu chòir dearmad a dheanamh. Tha mi fhéingan teagasg, ’s gu dearbh chan fhaod mi gearain gu bheil cion dìchill orra, gu h-àraidh nuair thig àm nan leasan Gàidhlig. Ged nach eil aGhàidhlig mar chànain-màthar ach aig triùir den chloinn, tha iad uile glé mheasail air a bhithga h-ionnsachadh, agus bidh còmhraidhean beaga againn ri chéile air uairean. Ma nochdas sibh asteach air feasgar Di-luain, cha chluinn sibh ach an aois a tha thu?” “Tha mi ochd bliadhna”, no, “A bheil agad?” “Chan eil, ach tha cat agus eun agam.” Ma bhios ribheidean air ghleus, is dòcha gun toir sinn air sgrìob cheòlmhoir sibh don Eilean Mhuileach noNull do dhUibhist”.

Ach cha toir sgrìob cheòlmhor fada sibh, ’s ma thanur dùil a dhol air astar, ’s in Lochmór a dhfheumas sibh a ghabhail. Tha ise atadhal an Rùm trì uairean san t-seachdain, agus is iomadh mosach a tha am bàta-aiseig, anSeòras”, ’ga coinneachadh, ’s atilleadh sàbhailte gu cala. Ben t-annas mur a tilleadhs brod amharaiche air an stiùirDòmhnall Parc á Scalpaidh na Hearadh. Chan eil móran nach innis esan dhuibh mu bhàtaichean gu math nas motha nanSeòras”, oir bha e bliadhnachan aig muir. Tha Dòmhnall cho eòlach an ceàrnan de dhAstràilias a tha e an Rùm!

Bidh eathraichean air aiss air adhart á Malaig san t-samhradh le luchd-turuis, agus is mór achòmhstri a bhios eatorra fiach n t-eathar aig am motham . ’S tric le longan a bhith ag acrachadh an



[18]

Loch Sgrìseort cuideachd, ’s cha ghabh sinn iongnadh ged a chitheamaid curach Innseanach no canoe adeanamh air tìr corra uair.

Bidh móran acàmpachadh an Rùm an làithean féille, ’s gach bliadhna bidh oileanaich atighinn a ghabhail beachd air eòin, lusan, ’s a leithid sin. Am fear nach bi aruith chuileag mu mheadhon oidhche, bi e aliùgadh air cùl creige fad latha le camara fiach am faigh e dealbh lacha. Bidh fears bocsa mhaidseachan aige làn de dhealain-, ’s fear eile le làn a phòcaidean de chlachan beaga nach aithnicheamaid seach a chéile, ach air am bi ainmean air leth aige-san.

Nuair a bhios mi air tìr mórs ann a sheallas feadhainn orm le truas is iad afaighneachd ciamar idir a tha sinn acur seachad na h-ùine an àite cho iomallach. ’S ann a théid an ùine seachadna deann-ruith, ged a dhfheumas sinn cur seachad a dheanamh dhuinn fhéin nuair bhios sin a dhìth oirnn.

Chan eil tigh-dealbh againn, ’s mur a bheil tha dealbhan eireachdailgar cuartachadh, ’s chì sinn iad gun thasdan is naoi sgillinn a phàidheadh. Chan eil talla no tigh-cluiche againn, ’s mur a bheil, tha sabhal fada, farsainn againn nach bithear ach goirid arèiteach ma bhios sannt cluiche no dannsaidh oirnn. Chan eil T.V. againn— ’s mur a bheil, mo thogair!

Tha sinn toilichte, cuideachdail, ’s tha ceudan an Lunnainn as aonaranaiche. Ma thig sibh air chuairtnar measg, théid min urras nach en deòin leibh Rùm fhàgail, ’s gum bi toil agaibh tilleadh uair is uair.


FUAIM AIR TRAIGH.
Le DOMHNULL R. MOIREASDAN
(Scalpaidh na Hearadh)

Chuala mi fuaim air tràigh
bho an làn bha ag osnaich,
s tuinn bhàite a bha bàrcadh gun fhoisdinn,
gun sàmhchairs bàirlinn asloisreadh
air aghainneamh òr-bhuidh’,
gun làthaich na ploc orr’,
fìor-bhriste ann am bàgh geal
bàn ri lear chopach;
Nàile! le àbhachd is docran,
anadàna le cànran amosgladh,
càrsanach, stàiteil, neo-shocair,
fo anail speur, fàil’ ’s glan boltrach,
bha muir nuatharra le ràs agus crosta,
le tonn thar thonn tighinn thar sàil
air an dol so;
taobh alìonadhs atràghadh
air achoilce,
ris a bheil e co-thàthadh le ospag,
le ataireachd is ràcail ri oitir.

titleEilean Rùm
writersCatherine MacGregor
internal date1957.0
display date1957
publication date1957
level
reference template

Catrìona NicGriogair in Gairm 21 %p

parent textGairm 21
<< please select a word
<< please select a page