Kontiki Chonduiligh

Le OLLACHAIR MACILLEMHARTAINN

AN déidh an car a thoirt as na h-iasgairean, cha robh Conduiligh cùramach idir mu na giomaich mhóra, agus dhìochuimhnich e am biathadh. Cha b’fhada mun do theich na giomaich as a’ pholl; ach cha robh Conduiligh ’gan ionndrainn. Bha a shùil air innleachdan ùra. Thòisich e sgoid-chladaich agus trealaich dhe gach seòrsa a thional, agus lean e ris an obair sin an dràsd ’s a rithis fad a’ gheamhraidh agus an earraich, gus mu dheireadh, fagus air a thigh, bha torr mór de sheana chlàran, is buidealan falamha, is teud-iaruinn meirgeach. Agus àm a’ chéitein, an déidh a threabhaidh ’s a shìolchuir, thòisich e air ràgh a thogail air an tràigh, dìreach fo thiùrr an reothairt. Cha deachaidh an obair so air a h-adhart ach gu mall, gus an tàinig a thriùir mhac dhachaidh aig àm dùnadh na sgoile, air an Lùnasdal. An sin, le saothair na ceathrar, cha b’fhada mun robh an ràgh air flod; agus dh’fhan i gu bitheanta aig acair anns a’ bhàgh fa chomhair an tighe. Sgaoil iad leapaichean fraoich oirre, agus nuair a bhiodh an tìde ciùin tioram, chaidleadh iad air an ràgh fad na h-oidhche. Chuir iad biadh dhe gach gnè air an ràgh, gach mìr dheth ann am pasgadh dìonach, air chor ’s nach gabhadh an stuth a mhilleadh leis an uisge. Le chrann turramach cam agus a bhrat-shiùil de shac-aodach luideagach, b’e sud an ràgh gun sgoinn gun chumadh, agus mar sin, bha i ’na culaidh-spùirt do na coimhearsnaich gu léir. Ach bha Conduiligh mór gu leòir as a shoitheach. Thug e Kontiki Chonduiligh mar ainm oirre, agus chuir e an céill gu robh e fodha ’thriall innte do Thirithe. Ach, le mhnaoi ’s a mhic, bha e glé thrang a’ tiormachadh an fheòir is a’ buain an eòrna, agus cha do chreid muinntir a’ bhaile gun gabhadh e turus-cuain innte chaoidh. Mar sin, bu mhór an iongnadh, air madainn bhrèagh chiùin Di-luain, nuair chunnaic iad nach robh ràgh ri fhaicinn air muir no tràigh. Chaidh dithis de na mnàthan do thigh Conduiligh agus chunnacas Beathag ’s a mac bu shine agus iad glé thrang aig obair na croite. “An d’fhalbh Conduiligh da-rìreadh air a thurus-cuain?” dh’fheòraich iad. “Dh’fhalbh gun teagamh, le dithis bhalach.” “Is goirt leinn an naidheachd; cha ruig iad Tirithe no tìr air bith eile. Is mór an n-eagal gum bi iad uile gu léir air an call, agus air am bàthadh fo’n chuan, agus fàgar thusa ’nad bhanntrach bhochd, och nan och, is bochd an sgeul.” Ach cha robh coltas eagail no cùraim air gnùis Beathaig. Fhreagair i le fiamh-gàire, “Tha m’earbsa ri Dia, agus a bharrachd air sin, is urrainn do’n triùir snàmh gu math.” “An do chuir e roimhe da rìreadh a thriall do Thirithe mar sin?” “Chuala sibh fhéin mar a bha e ag ràdh,” arsa Beathag. Agus tuilleadh chan abradh i mu thurus Chonduiligh. Agus o’n bhalach cuideachd, cha d’fhuair an dithis bhan no duine eile, fios no rabhadh mu’n chùis. Roimh mheadhon-latha air an latha ud fhèin, chaidh Tormod Bàn agus Aonas Og amach le’n “launch” a shireadh an ràgh agus a sgioba. Bha a’ ghaoth ag éirigh, agus an déidh uair gu leth, thill na h-iasgairean agus thubhairt iad gu robh a’ mhuir ro gharbh airson na “launch”, agus gum b’éiginn doibh tilleadh air ais gun plathadh fhaotainn de

Chonduiligh no a ràgh. “Tha eagal oirnn, ars iad,” gu bheil an ràgh agus na bha innte air chall; dhéanadh na tuinn mhóra sprùilleach dhith.” Bu mhór an othail a thachair an sin, anns a’ bhaile agus amuigh. Chaidh fios-dealain a chur do’n phoilios, do “Mhacbraynes,” do na paipearan, agus eadhon do’n chabhlach, agus cha b’fhada gus an robh fichead soitheach agus trì bàtaichean-adhair a’ rannsachadh uachdar a’ chuain airson Conduiligh agus a mhac. Ach b’e sin an rannsachadh gun fheum.

Madainn Di-màirt, bha na paipearan-naidheachd loma-làn iomraidh mu Chonduiligh agus a ràgh. Agus air feasgar an latha cheudna, thàinig ceathrar fear-naidheachd gu Ob-a- bhodha agus cheasnaich iad gach duine sa’ bhaile mu’n chuis. Fhuair iad sgeulan gu leòir mu Chonduiligh, agus tuairisgeulan cuideachd, ach cha d’fhuair iad amach ciod e a thachair dhàsan no d’a ràgh. Agus air madainn Di-ciadain, dh’fhalbh triùir dhiùbh air ais. Ach cha d’fhalbh Gilleasbuig MacSporran, gille tapaidh a bha ’na fhear-naidheachd do“The Peoples Journal. ”Dh’fhan esan aig an tigh-òsda agus leig e ris nach robh e ag obair, ach gun d’fhuair e cead o oifig a’ phaipeir, fòrladh a ghabhail airson iasgaich. Agus ghabh e air thuarasdail sgoth, agus bha e ag iasgach fad an latha sin; agus air an fheasgair, thill e gu sunndach le mòran cudainnean.

An déidh a shuipeir a ghabhail, thug e sgrìob ri taobh na mara, le gad éisg ’na làimh. Nuair dh’fhàs e dorcha, thachair dhà a bhith suas air cnoc, air chùl tigh Chonduiligh, —tigh a bha leis fhèin mu leth-mhile o’n bhaile. Bha e gabhail tlachd nach beag anns an t-sealladh a bha roimhe, agus e ag amharc thar mullach an tighe, air a’ chuan is na h-eileanan beaga bòidheach ’nan laighe ann. Gu h-obann, chunnaic e solus a’ priobadh o eilean beag a bha mìle gu leth o’n chladach, —eilean ris an abair iad “Eilean Da Ghaibhre” —agus e gun ghobhar, gun bheathach air bith air. Bha Gilleasbuig eòlach air “Morse,” agus litrich e amach dà fhacal, ACH SIUCAR. An sin mhùchadh an solus. Ach do Ghilleasbuig dh’fhoghainn na bh’ ann. Ghrad ruith e sìos do thigh Chonduiligh agus ghnog e air an dorus. Dh’fhosgail Beathag dhà, agus chuir i fàilte gu modhail air, agus dh’iarr i air a thighinn asteach. Thug e dhi gad math éisg, agus thòisich Beathag ri uidheamachadh a’ bhùird airsontea .Gu nàdurra, bha an còmhradh a’ tighinn air Conduiligh. “Chan fhaod sibh a bhith gun iomagain m’a dheighinn,” arsa Gilleasbuig. “Tha mi an dòchas gu faigh sinn naidheachd math gu tràthail,” ars ise. “Is urrainn dòmhsa cheana an naidheachd sin a thoirt dhuibhse,” ars esan; “tha iad uile air dòigh, agus chan eil dad a dhìth orra ach siùcar.” Thuit na briathran sin air cluasan Beathaig mar spreadhadh gunna.

Agus spreadh i féin ann an glag-gàire. “Och, is sibhse a rinn an tapadh,” ars i, “bithidh sibh eòlach airMorse ,tha mi creidsinn.” “Bha mi ’nam Bhoy Scout, ach ciamar a dh’ionnsuich sibhse e?” “Bha mise anns naWrensaig àm a’ chogaidh.” “Bithibh cho math agus feuchaibh, dhomh ciamar a tha sibh a’ dèanamhsignalgun fhios do chach. Dh’éirich Beathag agus nochd i dha piob chaol de phaipear donn tiugh mu thri troidhean air fad agus mu òirleach air leud, agus dòrn-leus dealain. “Furasda gu leòir agus sgiobalta, ach theagamh gum faicear

solus Chonduiligh, le duine air a bith a bhios air an t-slighe eadar tigh is cladach.” “Nì Iain am faire,” ars i, “och, tha e muigh fhathast.” Le sin, dh’fhosgail i dorus an tighe agus ghlaodh i, “Iain, thig asteach.” Ann an tiotadh, dh’inntrinn Iain, cnapanach mór gasda, mu chóig bliadhna deug a dh’aois. Chuir e fàilte gu modhail air an aoigh, ach dh’amhairc e air a mhàthair le ceisd ’na shùil. “Iain,” ars a mhàthair,” ’s e so Mgr. Gilleasbuig MacSporran, ’na fhear-naidheachd leis a’ Pheoples Journal agus fhuair e amach gu bheil t’athair air Eilean Da Ghaibhre.” “Tha mi an lan dòchas,” ars an gille, “nach mill e ar spòrs.” “Air m’fhallainn is air mo pheann,” arsa Gilleasbuig, “tha mi toirt bòid nach mill, ach tha mi ’g iarraidh sgeòil airson a’ phaipeir againn, agus spòrs mar an ceudna.” Agus dh’fhoillsich e do Bheathaig is Iain an innleachd a bha ’na bheachd; agus dh’aontaich iad ris le dealas is le h-aighear nach bu bheag.

Chaidh Gilleasbuig air ais dha’n tigh-òsda, le litir a sgrìobh Beathag do Chonduiligh agus le dà phunnd shiùcair air a phasgadh gu dìonach ann an canastair. Nuair ràinig e, fhuair e fear-an-tighe agus e gu dol d’a leapaidh. “Am bi sibh a’ dol a dh’iasgach a rithis am màireach?” ars esan. “Theid mi amach mochthrath sa’ mhadainn”, arsa Gilleasbuig, “oir feumaidh mi a bhith aig an oifig ann an Glaschu aig sia uairean feasgair, agus falbhaidh mi as a so aig dà uair, tha e astar cheithir uairean leis an roith-ola th’ agam.” Cha bhi cothrom air tuilleadh iasgaich ach tràth sa’ mhadainn,” “Is mór an dealas a th’ aig na h-iasgairean,” arsa fear an tighe, “Fagaidh mi a nis air a’ bhòrd greim bidhe agusteaann anthermos .Is gann a thig na h-éisg gu dubhan an acrais.” Le taing do’n duine chòir, thug Gilleasbuig a leabaidh air; agus mu shia uairean, bha e anns a’ bhàta, le slait is driamlach. Bha camara leis mar an ceudna agus litir o Bheathaig agus siùcar agus leth-bhotul uisge-bheatha, gach nì air a phasgadh gu sàbhailte ann am màileid-droma. Bu bhrèagh ciùin a’ mhadainn, le soirbheas sèimh o’n eara-dheas, agus cha b’ fhada gus an do chuir e fodha Rubh-a- mhadaidh, agus chunnaic e Iain a’ feitheamh air a’ chladach. Thàinig Iain air bòrd agus ghlac e na ràimh. Bha esan a’ fannadh agus Gilleasbuig ag iasgach agus fhuair iad cus, mun do theann iad fagus air an eilean. Bha Iain a’ seinn gu ciùin, agus dh’aithnich Gilleasbuig am fonn—Crodh Chailein—ach bha atharrach air na briathran.

“Contigi Chonduiligh, Contigi mo ghràidh,
Mura teid i ’na sprùilleach, gun tig i gu tràigh.

Ann an Eilean Da Ghaibhre tha pailteas gach bìdh,
Gach nì mar a thogradh ach siacar ’nur tea.

Contigi Chonduiligh, Contigi mo ghràidh,
Gun teid i ’na clàran muna tig i gu tràigh.

A nis bha an t-eilean eadar iad agus am baile, agus chunnaic Gilleasbuig nach robh anns an eilean ach dà chnoc àrd agus lag domhainn caol eatorra. Cha robh mol air bith r’a fhaicinn, no àite air bith idir goireasach do bhàta. Bu dhuilich gu leòir a dhol gu tìr. Ach cha robh sòradh air Iain; chuir e na meòir ’na bheul agus leig e as fead chaol

[Sanas]

chruaidh. Air ball, thug feadh eile o’n eilean freagairt da, agus thàinig Conduiligh fèin ’nam fradharc, le ’dhithis mhac air a chùlaibh. “Ciamar a tha a’ bhean? ,” ars esan. “Tha gu math.” “Agus am mart blàr?” “Ceart gu leòir.” “Có e th’ agad sa’ bhàta?” “Fear-naidheachd le litir o’m mhàthair.” “Is coma leam fear-naidheachd ach cha dona a teachdaireachd.” “Tha e airson tighinn gu tìr.” “An urrainn da snàmh?” Cha robh a’ cheisd sin buileach gun bhrìgh, oir ged a bha am bàta ri taobh an fhasgaidh de’m eilean, bha sumainn mhór mhall o’n fhairge a’ ruith anìos agus a’ stealladh anuas air na creagan, le cobhar agus farum, agus bha gach sgeilp còmhdaichte le feamainn shleamhainn. Gidheadh, cha b’éiginn do Ghilleasbuig snàmh. Thilg Conduiligh chuige ròpa agus air an dòigh so, b’urrainn da leum air sgeilp creige agus streap anìos gus an àite far an robh Conduiligh ’na sheasamh. Chuir e ’na làimh an litir o Bheathaig, agus an déidh a leughadh, chuir Conduiligh fàilte is furan air an aoigh a thàinig chuige gun chuireadh. “Bhur beatha do’n eilean,” ars a dhithis mhac cuideachd. “Le’r cead, am faic mi an tigh agaibh?” “Tha mi deònach, leanaibh mise.” Agus streap iad suas gu bàrr a’ bhruthaich, agus chunnacas lag air meadhon an eilein eadar an dà chnoc, agus air teis meadhon an luig, bothan beag, car garbh ’na choltas, air a thogail le seana chlàran is stuic, agus air a thughadh le fraoch is luachair; agus aig taobh a’ bhothain, bha fuaran uisge. “Tha am biadh-maidne deas,” arsa Conduiligh, “dèanaibh suidhe, tha pailteas againn.” “Ach siùcar” arsa Gilleasbuig. Agus thug e dha an siùcar agus an t-uisge-beatha. A cheana, bha Eachann is Aonghas glé thrang ag ullachadh bìdh, le dà inneal-teine ris an abair iadPrimus Stove. “Chan urrainn duinn teine cumanta fhadadh,” arsa Conduiligh, “gun ar n-ionad-còmhnaidh a leigeil ris.” “Cuine thilleas sibh?” arsa Gilleasbuig. “Di-Sathuirne” ars esan, “le cead na tìde-mhara agus na gaoithe; bithidh a’ bhean a’ trod rium mura bi sinn anns an eaglais Di-Dòmhnaich.” “Agus ciamar a ràinig sibh an t-eilean gun fhios do chàch?” “Cha robh e furasda idir; b’fheudar dhuinn uidheamachadh a dheanamh gu dìchiollach; agus bha sinn fortanach gu leòir leis an t-sìde mhath a fhuair sinn aig an àm. B’i a’ cheisd bu dhoirbhe dhuinn an dà ghobhair a bh’againn.” “Dà ghobhair, an tug sibh leibh iad da rìreadh?” “Tha iad an so, ag ionaltradh air àiteigin chan urrainn domh a thuigsinn carson nach do mhothaich duine air bith dhaibh o na bàtaichean a tha dol seachad, ach cha toigh leinn a bhith gun bhainne.” “Chì mi gu bheil an tigh so air a thogail le clàran an ràgha, ach ciamar a tharraing sibh gus an àite so gach sgonn agus clàr?” “Le ròpan is ulag,” arsa Conduiligh, “Bha Iain leinn anns a’ bhàta, agus chùm e am bàta aig acair, agus bha ròpa eadar esan agus an ràgh. Bha sinn air fuaradh an eilein, agus dh’fhadaich Iain an ròpa, gus an robh an ràgh mu throidh bho’n charraig. An sin leum mise gu tìr, thilg Eachann chugam ròpa is ulag, cheangail mi an ulag gu math àrd, agus thill mi do’n ràgh. Chaidh Eachann is Aonghas gu tìr, agus thilg mi chuca gach nì a bha eutrom. Gach nì a bha trom, tharraing mi leis an ulaig gu h-àrd iad, le cuideachadh o’n dithis. An sin, thoòisich mi air an ràgh fhuasgladh, clàr an déidh clàir, buideal an déidh buideil. Bha mi snàmh anns a’ mhuir mun tàinig gach nì gu tìr, ach cha d’fhàg sinn dad anns a’ mhuir.”

“Bhitheadh sibh a’ faireachdainn car fuar.” “Fuar gu dearbh, ach cha b’fhada gus an robh mi blàth gu leòir, a’ togail is a’ tarranig gach nì gus an àite far a bheil iad a nis.” Ach carson a dh’fhulaing sibh uiread a shaothair is de chunnart?” Cha robh cunnart sam bith ann,” arsa Conduiligh, “agus bha mi a’ teagasg do na gillean nithean nach ionnsaich iad chaoidh ann an sgoil.” “Cha d’fhoillsich sibh dhomh fhathast, ciamar a fhuair an dà gobhair gu tìr.” “Bha iad le Iain anns a’ bhàta, agus chaidh esan air thoiseach agus bha e airson an tilgeadh anns a’ mhuir faisg air an eilean, ach cha b’urrainn da an gluasad, agus b’éiginn da pilleadh, agus dhomhs a dhol anns a’ bhàta cuideachd. An sin, thilg sinn an dà ghobhair anns a’ mhuir, an dùil gu snàmhadh iad do’n eilean; ach bha na deamhanan airson snàmh gu tir-mór, agus mu dheireadh, shnàmh mise gu tìr anns an eilean, agus tharraing mi chugam iad, le ròpan mu’n amhaichean.” Air a’ phuing so, chualas glag-gàire air an cùlaibh. Bha Eachann is Aonghas a’ tighinn le bòlan gu làn de bhrochan agus smùid ag éirigh asda. Cha mhór nach do thuit na bòlan gu làr, le meud an gàireachdaich. Ghlaodh Conduiligh is corruich air, “Diùbhaidh nam balach, ciod e fàth do shùgraidh, Eachainn?” “Gabhaibh ar leisgeul” ars Eachann, grad, agus e tairgsinn a’ bhrochain gu modhail do Ghilleasbuig, “ach chuimhnich sinn gu h-obann mar a thuit sibh as a’ bhàta còmhla ris a’ ghobhar. Ochd b’e sud an sealladh éibhinn, agus dh’ionnsaich mi iomadh facal neònach nach cuala mi riamh roimhe.” “Dìochuimhnich na chuala tu an sin, co-dhiùbh, agus bi ’nad thosd,” ars athair. “Tha am brochan a’ còrdadh rium anabarrach math,” arsa Gilleasbuig, agus e ’g eadraiginn gu luath anns a’ chonaltradh, “ach feumaidh mi a bhith falbh ann an tiota; ach air thoiseach, gabhaidh mi, leis a’ chamara a th’agam dealbh dhibh fhéin agus bhur tighe.” Agus b’e sin mar a thachair, fhuair Gilleasbuig na deilbh a bha e ’g iarraidh, agus le soraidh slàn do Chonduiligh is a dhithis mhac, leum e a rithis anns a’ bhàta (b’e sud an leum cunnartach) agus thòisich Iain ri fannadh agus esan ri iasgach, gus mu dheireadh ràinig Gilleasbuig, mu uair, an tigh-òsda. Nochd Gilleasbuig do fhear an tighe cudthrom math a dh’iasg, ionnas nach robh amharus idir aig an duine chòir gu robh Gilleasbuig air dad air bith eile a dhèanamh ach iasgach. Mu dhà uair, bha Gilleasbuig ’na thriall a Ghlaschu air a roith-ola. An déidh leth-uair a dh’astar, rinn e stad aig buth a’ chion-fhuaim airson còmhraidh ri oifig a’ phaipeir, agus mu shia uairean, bha esan anns an oifig, agus bha na dealbhan an ìre a bhith uidheamaichte. Thug e amach antypewriteragus dheasaich e a sgeul airson a chur an clò. B’e sud feasgar Diardaoine.

Aig an àm sin, bha Diorbhail bean Eachainn ’na còcaire aig an tigh-òsda. Bu threun i ’na h-inntinn, cruinn ’na corp, àrd ’na guth. Cha robh goileam uaipe riamh; ach an uair a dh’fhuasgladh i a beul, chluinnteadh a guth feadh an tighe. Agus tacan an déidh aon-uair-deug air madainn Di-haoine, chualas a guth gu soilleir leis a’ mhuinntir a bh’ anns a’ bhàr, far an robh fear an tighe a’ roinn na dibhe. Bha i a’ bruidhinn aig a’ fòn, agus thuig gach duine gu grad gu robh i còmhradh ri a nighean Catrìona—bean-phòsda a bha fuireach an Glaschu. “O is tusa th’ann, a Chatrìona, ciamar a tha thu is ciamar a tha Dòmhnall beag?” (clos car tiota) “Och, is coma learn fhéin Con-

Duiligh ’s a chleasan, ciamar a tha mo Dhòmhnall?” (clos a rithis) “An do chaill thu do chiall? Is coingeis leam ma tha Conduiligh air Eilean Da Ghaibhre no air Eilean an Fhiacais, a bheil Dòmhnall air fàs gu math, ’s i sin a’ cheisd.” Le sin, dh’éirich toirm is gàire anns a’ bhàr, ach cha dubhairt fear an tighe dad idir, ach rinn e greim air a’ phrosbaig, agus dh’imich e amach. “Bithidh sinn ’ga thadhail tràth-nòine,” arsa Seòras Iain; “air dhuinn a bhith dol seachad Eilean Da Ghaibhre, bha amharus againn gu robh e an sud.” “Is ann gun fheum a bhios ur tadhal matà,” arsa fear an tighe, agus e air tighinn asteach, “tha e trang a nis faisg air an tigh aige, a’ togail mulan coirce, le mhnaoi ’s a thriùir mhac. Thriall am prosbaig o làimh gu làimh, gus mu dheireadh dh’aontaich càch gum b’ fhìor an naidheachd. Agus air an fheasgar, thàinig Conduiligh féin gu bùth a’ bhaile agus aig an àm cheudna, thàinig na litrichean do bhùth a’ phuist. Cha b’fhada gus an robh Conduiligh ann am meadhon grunn de mhuinntir a’ bhaile, a bha ’ga cheasnachadh m’a thurus-cuain agus a’ gàireachdaich mu na dealbhan a chunnaic iad anns a’ Pheoples Journal. Bha h-uile duine a’ leigeil ris gu robh fios aige fhéin fad na h-ùine gu léir, air chinnte no air thuaiream, gu robh Conduiligh am falach air an eilean ud. Cha dubhairt Conduiligh féin móran m’a dhriodfhortain, ach bha e gearan a chionn gun d’fhàg e an dà ghobhair air an eilean. “Tha a’ bhean trod rium,” ars esan, “nach eil bainne ghobhair aice a nis; agus feumaidh mi beirsinn orra am màireach agus an tarraing dhachaidh, agus dh’fhàs iad a cheana cho fiadhaich ri féidh.” “Agus bithidh an t-uachdaran trod riut cuideachd,” ars iadsan, “agus thusa a’ fuireach air an eilean gun a chead.” “Air a shon sin,” arsa Conduiligh, “chan eil beud orm idir, tha còir agam air an eilean; agus na còirichean cuideachd. Cheannaich mi an t-eilean an uiridh air leth-chrun, is chan aithreach leam an cùmhnant. A cheana, thug mi an gabhail an t-eilean agus am bothan a thog mi air, do fhear-uasal àraidh, air deich puinnd Shasunnach, airson dà mhios an t-samhraidh. Ged a rinn mi seòrsa dh’ amaideachd, cha b’i an amaideachd buileach gun tairbhe i.” Agus dh’imich Conduiligh dhachaidh gu socair, le ’Pheoples Journal fo ’achlais, agus càch a’ spleucadh air, gun diog ’nam beòil.

[Sanas]