Ball-Coise ann an Leodhus

ALASDAIR MACGILLEMHOIRE

’S e àireamh beag de dhaoine air Tir-mór a chuala riamh no gu dearbh a smaoinicheadh gu bheil a leithid a rud ri ball-coise ’ga chluicheadh an eilean iomallach Leódhuis aig fìor taobh siar na h-Albann. Ach geallaidh mise dhaibh-san aig a bheil am beachd ceàrr sin, gu bheil sinn cho daingeann an Eilean an Fhraoich mu ’n chluich nàiseanta sin is a tha fìor luchd-leanmhainn lasganta nan Rangers am baile mór Ghlaschu. Gu cinnteach tha an t-eadar-dhealachadh as motha eadar a’ chluich Leódhusach is cluich na buidhne ro-ainmeil sin á Glaschu. Gidheadh, bu mhath a b’ fhiach do choigreach sam bith bho Thir-mór uair gu leth a chur seachad ri taobh pàirc ball-coise an Leódhus.

Ach tha e faicsinneach gur h-fheudar do mhóran de na h-òglaich a dhol an ceann an cosnaidh, agus do bhrìgh gu bheil uimhir dhiubh a’ toirt nam bailtean móra orra sa’ gheamhradh, tha e eu-comasach do’n mhór-chuid de na bailtean is na sgìrean buidheann a thogail. Air an aobhar sin is ann eadar mìos a’ Ghiblein is mìos meadhonach an fhoghair a thatar a’ cluich ball-coise san eilean-sa, an uair a tha móran de ’n luchd-obrach is sgoileirean a’ cur an aghaidh a rithist air an dachaidhean.

San t-seuson a tha air a thighinn gu crìoch, chluicheadh airson móran chupanan. B’ ann airson co-fharpais na Lìg a chluicheadh an toiseach, is an so bha buidhnean as a’ chuid mhór de cheàrnan an eilein—buidheann á sgìre mhór Nis, á Càrlabhagh, bhar a’ Bhac, bho ’n R.A.F. an Uig, is trì buidheannan á baile Steòrnabhaigh: an United, an Athletic is Ard-sgoil MhicNeacail. Bha aig gach aon dhiubh sin gach buidheann eile a chluicheadh dà uair, is bha sin a’ ciallachadh gu robh ceithir iomairtean deug aig gach aon ri chluich sa’ cho-fharpais so. Aig deireadh na cùise, b’ e United Steòrnabhaigh a choisinn cupan luachmhor na Lìg so, agus dìreach air an cùl bha buidheann òg an Athletic.

Ach chan fheumar a bhith mì-chùramach no dìmeasach is gun balaich òga na sgoile ainmeachadh. Feumaidh a’ bhuidheann so de dh’ òganaich, seachd is ochd bliadhna deug a dh’ aois, a dhol an cràicean fir a tha móran nas sine is nas gnàth-eòlaiche na iad fhéin. Ged nach do rinn iad cho math am bliadhna chan fhaodar dìochuimhneachadh gun choisinn iad ceithir bliadhna air ais an Lìg—airson a’ chiad uair an seachd-bliadhna-deug—agus an 1957, dà bhliadhna an déidh dhaibh a’ bhuaidh uaibhreach sin a thoirt, fhuaireadh an t-aon chupan a rithist. Ach cionnus nach fhaigheadh, is iad fo dheagh stiùireadh Mgr. Young, a tha a’ teagasg san Ard-sgoil.

B’ e Cupan Steòrnabhaigh an ath chupan a dh’ fhiachadh, agus sa’ cho-fharpais so, a bharrachd air na buidheannan a dh’ ainmicheadh, bha buidheann á sgìre mhór an Rubha, sgìre anns na bliadhnaichean a chaidh seachad a bha cho làidir ’s cho ealanta aig ball-coise is a gheibhteadh an Eilean Leódhuis. Ged nach eil iad cho fìor chomasach ’s a bhà iad anns na bliadhnaichean dìreach an déidh a’ chogaidh mu dheireadh, gheibheadh iad buaidh fhathast air a’ chuid mhóir de na buidheannan eile. Cha d’ ràinig iad idir an ceum mu dheireadh de ’n[102]

Balaich na Sgoile, an 1957

Mar a b’ àbhaist, b’ e Cupan Eilean an Fhraoich a dh’ fhiachadh mu dheireadh. Tha mu chóig bliadhna ar fhichead bho thug Comunn Leódhuis is na Hearadh an cupan-sa seachad an toiseach do bhuidheannan na tuath an Leódhus. Bho ’n àm sin, ’s ann aig sgìrean a’ Bhac is an Rubha bu thrice a bha e, ach am bliadhna bha sgeul eadar-dhealaichte againn. B’ e sgiobadh á sgìre sgapte nan Loch a fhuair e. An déidh dhaibh gabhail an toiseach air a’ Bhac is an déidh sin air Nis, choinnich iad balaich an Taobh Siar aig crìoch na co-fharpais. Bha an iomairt so cho cudthromach a rèir barail muinntir nan Loch is gun tug iad dhachaidh (le am faradh a phàidheadh) triùir de na cluicheadairean a bh’ aca an aghaidh a’ Bhac is Nis. Bha na cluicheadairean ud air a dhol air ais a rithist an ceann an cosnaidh a Ghlaschu. Ach gu dearbh cha b’ ann gun spàirn is strì a fhuaireadh a’ bhuaidh. ’S ann an déidh do na Siaraich gu mì-shealbhach, an cul-tadhail a chall is cairteal na h-uarach ri dhol, a chuir balaich nan Loch an dà bhàir a choisinn an cupan dhaibh airson a’ chiad uair ’nan eachdraidh. Ged a b’ e Di-Sathuirne Orduighean Steòrnabhaigh a bh’ ann, geallaidh mise dhuibhse gu robh ùpraid is sùgradh ro-mhór ann an dearbh fheasgar a bha sin.

’S ann air far-ainm, mar A’ Phiseag, Am Bodach Ruadh, Billy Goat, Blake, Midas no An Luchag as fheàrr a dh’ aithnichear mar as trice an cluicheadair Leódhusach, ach gun na Piseagan, na Bodaich Ruadha is na “Gobhair” sin, ’s dòchaid nach b’ fhiach ball-coise an Leódhus a dhol ’ga fhaicinn.