Falach-Fead

MARTAINN IAIN MACDHOMHNUILL

“AON, a dhà, a trì—Calum Mac-a- Rìgh.”

Bha duanag a’ chlainn bhig ag èaladh a-nuas troimh shàmhchair nan sràidean gu meadhon a’ bhaile. Cha robh ann fhathast ach bial a’ chomha-thràth ged a bha a’ ghrian air cromadh bho chionn còrr is uair a thìde. Bha na tighean-seinnse dùinte is pàitearan na Sathurna air sgaoileadh. Is gann gu robh duine air an t-sràid a niste ach fear a bha ’na shuidhe an uinneig a’ bhùidseir, a chasan sìnte bhuaithe a’ cumail taice ris is e a’ rùrach a phòcan airson maidse a lasadh a phìob a bha a’ crochadh air éiginn ri a bhilean. Dh’ fhairtlich so air mu dheireadh is stob e a’ phìob ’na phòca agus lean e air troimh ’n t-sràid, smùid aig air òran le guth liotach na daoraich.

Esan, fear no dhà dhe leithid a’ dèanamh air dachaidh agus na cailleachan àbhaisteach air tòir ceann-tuaileis a chumadh faobhar ri ’n teanga airson seachdain eile.

Air a’ chnoc shuas bha a’ chlann cruinn aig ceann sràide fo làmpa nach robh fhathast ach gann a’ fàgail tuar buidhe air an gnùisean san eadar-sholus. Bha an aimhreit a’ dol air adhart a bha an còmhnaidh an cois taghadh an fhir-lorg mun d’ reaghadh iad g’ am falach a rithist. Cha robh iad ann ach mu dheichnear, a’ mhór chuid mu ochd bliadhna a dh’ aois.

Ach beagan shlatan bhuatha bha fear ’na sheasamh, ’na aonar; balach a bu shine na càch. Gun teagamh cha robh e móran na bu mhotha na iad, ach bha e dèante seach iadsan; agus a réir a’ choltais cha robh e a’ gabhail suim dhe ’n argamaid. Bha e a’ feitheamh: ’s dòcha gu robh e ag éisdeachd ri duan na misge a chluinnte thar othail nam balach nuair a bhitheadh e a’ ruigheachd fhìor-àirde.

An teis-meadhon a’ chnap chloinne, na b’ àirde na càch, a falt buidhe a’ deàrrsadh, bha nighean is i gu dian ag òrdachadh ’s a’ càineadh. Mu dheireadh thall fhuair i a cead fhéin, oir sgap an cuideachd a shireadh ionadan falaich dhaibh péin. Bha am fear-lorg air tòiseachadh air a dhuanaig aig ceann an tighe a b’ fhaisge orra.

“A Thormoid, am faod mise dhol còmhla riut?”

B’ e giullan beag a bh’ ann mu chóig bliadhna a dh’ aois is e a’ dèanamh air an fhear a bha ’na aonar, air leth bho chàich.

“Chan fhaod an turus so,” arsa Tormod, “ach an ath thrup, tha mi gealltainn dhut. Air m’ onoir.”

Gun feitheamh freagairt ruith e ás deaghaidh na h-ighinn.

“Trothad,” ’s e a’ gabhail gréim air a h-uilinn, “ ’s aithne dhomh àite far nach lorgar sinn gad a bhiodh iad ’gar n-iarraidh gu bràth.”

’Ga leth-tarraing rinn e air preasa chraobhan a bha astar beag bhuatha: leig iad iad fhéin ’nan glag fo na meanglain an sin ’s an anail an imis an tachdadh aig braisead an ruith.

Chiortlaich i i fhéin air a bial fodha, a’ toirt sùl troimh na geugan a-mach far a robh am fear-lorg a niste ullamh dhe dhuan ’s a’ cur m’ a ghnothach.

Sheall i an sin air Tormod a bha r’ a taobh, air a bhial fodha cuideachd is a chuideam air uilinn. Cha do mhothaich e dhi air neo cha do leig e air. Glacte ’na achlais bha bàrr meanglain is na corragan fada caol aige a’ sireadh nan duilleag, ’gan gearradh ’nan criomagan beaga is leigeil leotha tuiteam air an fheur air a bhialaibh.

“Càit eil càch?”

“Có?” is e a’ togail a chinn.

“Tha do chomhaoisean fhéin, Seonaidh is Naoghas ’s an fheadhainn sin?”

“Chaidh iad dh’ an Uaimh.” Bha a aire rithist air na duilleagan.

“Dh’ an Uaimh!”

“Seadh.”

“Bha m’ athair san Uaimh uaireigin. Bha e ’g radha gu robh i dorcha is domhainn. Uamhasach domhainn. Bha ròpannan aca ’s coinnlean. Thatar ag radha gur h-ann an ceann eile an eilein tha i tighinn an uachdar. Bu thoigh leam a dhol dh’ an Uaimh. Nach bu thoigh leats’ ?”

“Tha mi coma.”

Cha chuala i e, oir bha an Uaimh air a h-aire a ghlacadh is bha a sùilean soilleir le lasair leth-eagalach.

“San t-seann aimsir bha robair a’ tadhal ann, ’s a h-uile bàt a bha ri port san loch bha fhios aig orra. ’S bhiodh e ’gan creachadh, ’s a’ murt nan daoine. ’S e duine mór fiadhaich a bh’ ann is bha eagal aca roimhe. A h-uile duine riamh aca, bha eagal orra. O, b’ fheàrr leams’ gu robh an leithid ann an diugh, nach b’ eadh?”

“Cha b’ eadh.”

Chuir a bhriathran stad air a glòir. Chaochail fiamh a sùilean agus ’na àite thainig iongnadh.

“Carson nach deach thu còmhla riutha?”

Cha tug e géill sam bith dhi, agus bha e fhathast a’ trusadh nan duilleag. Sheall i a-mach troimh na meanglain, ’gan dealachadh le a bois. Fada air falbh chluinnte gille ag éigheach ach cha robh duine am fianuis.

Thionndaidh i a ceann.

“Bheil thu math air streap?”

“Chan eil fhios ’am.”

“An teid agad air ròpa streap?”
“Cha do dh’ fhiach mi riamh ris.”

“Carson nach deach thu còmhla riutha?”

Cha d’ fhuair i freagairt.

“Bha an t-eagal ort, nach robh? Nach eil? Tha fhios agamsa gu bheil.” Bha i a’ dol ’na boile a niste, na faclan a’ sruthadh bhuaipe. Ach chan aithnichte càil air a ghnùis-san.

“Tha è, tha fhios ’am gu bheil. Tha fiamh ort roimh na creagan—cha leig thu leas a dhol ás àicheadh, tha fhios agams gu bheil. Can gu bheil, can gu bheil.”

B’ e duan a bha aice, a guth ag éirigh ’s a’ dol air chrith.

“Chan eil.”

“Carson nach deach thu ann, ma tha? Carson? Carson?”

“Cha robh mi airson a dhol ann.”

“Chan eil thus airson rud sam bith a chòrdas ri càch. Dé ’s toigh leat? Dé?”

“ ’S toigh leam bàrdachd.”

Cha d’ rinn e ach a radha mar gun canadh duine “Tha latha math ann.” Bha na meòirean fada caola gu dian a’ spioladh nan duilleag ás an céile. Bha am meanglan an ìre bhith lom, is air a bhialaibh bha càrnan beag de chriomagan duilleige is iad uile mu an aon mheudachd.

“Bàrdachd!” is ged a bha magadh ’na guth cha d’ rinn i gàire, mar gum biodh spéis aice do ’n aideachadh so nach bu mhath leatha a thoirt an làthair dhaoine.

Dhealaich i na geugan is choimhead i a-mach eatorra. Bha am fear beag a’ leanail an fhir-lorg anns gach àite, ag éigheach ris “Chan eil fhios agads’ far a bheil càch! Tha fhios agams’, tha fhios agams’. An innis mi dhut?” ach cha robh am fear eile a’ toirt feairt air.

Shocraich i i-fhéin air a h-uilinn agus thionndaidh i g’ a ionnsaigh. ’S nuair a bhruidhinn i bha i mar gum biodh i airson gréim fhaighinn air rudeigin air nach robh i buileach ag amas. Mar gu sìneadh fear a làmh airson coille-bianan, ’s nuair a dhùinte i cha robh càil ann. Gun fhios di fhéin cuideachd bha ’na guth a bha ag iarraidh mathanais airson a cuid fanaid.

“Tha mo mhàthair-s’ ag radha gu bheil Niall MacLeòid air fear de ’n fheadhainn a b’ fheàrr a bha san eilean riamh.”

“Dh’ fheumadh i sin ’s gur h-ann do Dhùthaich ’Ic Leòid a bhuineas i.”

“Chan e sin idir ach—— —ach dìreach gur e sin a beachd.”

“Chan eil i ro ghlic ma tha.”

Cha robh spionnadh ’na ghuth ach ged nach robh chaidh i ’na teine feirge: las a sùilean agus thainig ruthadh fala ’na gruaidhean ’s i a’ dìon a màthar.

“Tha i nas glice na— —— na— — —” is anns an tiotan sin chuimhnich i nach bu bheò a mhàthair.

“ — —— na d’ athair-sa co-dhiùbh,” chrìochnaich i.

Cha dubhairt e smid is shìn i rithist air dìdeireachd troimh na meanglan.

Bha cùl a h-amhaich geal soilleir ann an dubhar nan craobhan: seang agus sùbailte mar ghas de fheur ùr mus fàs e crìon le teas gréine is mun toir a’ ghaoth a’ chiad ionnsaigh bhristeach air. Bha na gaoisdeinean goirid bàna òraichte le deàlradh soluis.

Soillse na gealaich, shaoil leis, gus an tug e an aire gu robh ceann dubh air a’ ghealaich ’s gum b’ ann bho ’n làmpa mu dheireadh aig ceann na sràide a bha na gathan a’ tighinn. Amhach. Amhach cho geal ri— —— Ach thachd am facal e. Amhach! No muineal: air neo, son a’ chuid sin dheth, neck .Nach bu leibideach do dhaoine faclan de ’n t-seòrsa a chleachdadh ri àilleig cho bòidheach, is mhothaich e rithist d ’a h-amhaich is mar a bha i ag éirigh bho guaillean, glan is ùr, agus lì òir a’ dannsa gu h-aotrom oirre.

Ach geal gun teagamh. Geal mar— — —. Theab e radha “mar fhaoileig” ach bha de léirsinn aige a thuigeadh gum b’ ann gorm a tha ’n fhaoileag ’s nach ann geal. Agus chuimhnich e air a bhith a’

Geal! Gilead a’ — — —. Ach gilead dé gu ta? Nas gile na— —— Gile. B’ e sud facal ris an canadh tu facal. Bhlais e ris fhéin a rithist e. Gile. Beithir a’ lasadh nan iarmailtean le faobhar sgeine nach mair ach tiotan. Nach mair tiotan idir. Ach faobhar a tha maol a niste, air a thruailleadh an làthach a’ chaithcheannais aig bàird do nach b’ aithne facal a chur ri gnìomh.

Gile. Amhach gheal— —— mar amhaich eala. Ach b’ i a’ Bheurla a bha a’ brùchdadh air a smuain a niste— —swan -necked.Agus smaoinich e air amhaich na h-eala: neo-ar-thaing bòidheach is caol is seang ach fada is crom cuideachd, gu sìorraidh a’ cur cheist— — —. Agus leis an smuain sin rinn e lasgan gàire nach b’ urrainn dha buileach a chleith.

Thog e na duilleagan ’na dhà làimh is leig e leotha sruthadh eadar a mheòirean. Nuair a sheall e oirrese bha blàths ’na shùil is ’na chridhe.

Dh’ fhairich i a ghàire a’ plosgairtich ’na sgòrnan mar bhulbhag uisge a’ cniadachadh nan clacha beaga an tanalach na h-aibhne.

“Carson a tha thu gàireachdraich?”

“Chan eil fhios ’am.”

Thog i criomag duilleige far a guala is dh’ fhàisg i eadar a corrag ’s a h-òrdag i.

“Tha mise dol dachaidh.”

“Carson?”

Mun d’ fhuair i cothrom freagairt dh’ éirich toirm na deasbaid air taobh thall nan craobhan far a robh a’ chlann air a dhol troimhe chéile, iad a’ càineadh ’s ag aimhreit.

“Tha mi falbh. Oidhche mhath.”

Cha tug e freagairt di ach shlaod e e-fhéin air a chasan mar gum biodh e sgìth. Bha iad cruinn ’nan cuid casaid ach chunnaic am fear beag e.

“Tha mise dol a dh’ fhalach còmhla riuts’ an trup so, a Thormoid,” is e a’ ruith g’ a ionnsaigh.

“Chan eil. Tha mise dol dachaidh.”

Stad an giullan.

“Ach gheall thu, Thormoid, gheall thu.” Cha robh na deòir fad air chùlaibh nam facal.

“Feumaidh mi an t-suipeir a dheanamh a-nochd. Faodaidh tu tighinn cuide rium an ath-oidhch.”

Sheas am fear beag far a robh e mionaid is thill e ’n uairsin ’na dheannruith far an robh càch. Bha am fear-lorg mar thà is a cheann crom ri balla a’ gabhail a dhuain.

“A Sheonaidh, fan riumsa; fuirich a Sheonaidh. A Sheonaidh.”

Bha fonn na daoraich a’ dìreadh a’ chnuic a niste.

Thog Tormod air ’na choinneimh.