Ceol Na Pioba

IAIN MACAONGHAIS

Le FIONNLAGH MACNEILL

BHA e mu dhà uair dheug a dh’ oidhche, agus làrna-mhàireach bha na pìobairean gu bhith strì a rithist airson buinn òir na pìobaireachd anns an Oban. Bha sinn air tighinn á Fort George an là sin fhéin ann an càr a bha cuideigin air toirt dhuinn airson an turuis. Bha an càr cho trom air a’ pheatrol agus a bha na seann Ghaidheil air an uisge-bheatha, ach mu dheireadh ràinig sinn an tigh-òsda againn anns an Oban, agus nuair chaidh sinn a-steach do rùm àraidh an sin, có bha sin ach biasd mhór de bhodach liath agus mu dheichnear dhaoine ’nan suidhe timcheall air ag éisdeachd gu mionaideach ris a h-uile facal a chanadh e. B’ e sin mar a fhuair sinn eòlas an toiseach air an Dotair Iain MacAonghais.

’S ann an Gleann Eilg a rugadh Iain, agus a thòisich e air ionnsachadh na pìoba. Tha e ag ràdh gum biodh e a’ cluich air an fheadan mar a gheibheadh e cothrom, ach nach d’ fhuair e riamh cothrom cho math agus bu mhiann leis. ’S ann de mhuinntir phìobairean a bhuineadh Iain, gu ta, oir bha bràthair athar, Calum MacAonghais, ainmeil a-measg phìobairean.

Cha robh e riamh ag ionnsachadh na Gàidhlig nuair a bha e ’na ghille òg, agus tha sin a’ cur móran doilgheis air chun an là an diugh, oir is e beachd Iain gu bheil a’ Ghàidhlig glé fheumail do ’n phìobaire. Ged nach do leugh e Gàidhlig anns an sgoil, dh’ ionnsaich e i gun taing, agus tha làn a chlaiginn aige dhith an diugh.

Chaidh Iain MacAonghais oileanachadh ann an Ard-sgoil Ghlaschu, agus a rithist anns an Oilthigh anns a’ bhaile sin, far an tug e a-mach an dotaireachd le deagh bheus. ’S ann an Sasuinn a chuir e seachad a’ chuid mhór de bheatha nuair a bha e ag obair. Bha e ùine mhór air ceann ospadail an Sasuinn far an robh iad a’ toirt an aire air daoine nach robh buileach aca fhéin, agus tha e fhéin ag ràdh, le bloigh gàire, gu robh esan cho gòrach riutha mun do dh’ fhàg e.

Tha e nise beò ’na dhuine uasal, an déidh obair a leigeil seachad ann an 1952, agus bithidh e a’ falbh an sud ’s an so mar thoilicheas e fhéin. Tha e a’ fuireach an Sasuinn, ach chithear e gach bliadhna aig co-fharpaisean pìobaireachd air feadh na Gaidhealtachd, agus aon duine—sean no òg—cha bhi ’gan tadhal a tha cho sunndach no cho frogail ris. Seallaibh fhéin ris an lasair a tha anns an dà shùil aige.

Ged a tha e nis tri fichead bliadhna ’s a cóig deug chan eil ach dha no tri sheachdainean bho choisinn e duais airson cluiche na pìoba aig co-fharpais a chumadh le Comunn Rìoghail nam Pìobairean Albanach an Dun Eideann.

Is iongantach gu bheil Iain idir cho measail aig pìobairean air fad agus bu chòir dha bhith, ach a mhàin aig a’ chuideachd bhig a bhios a’ leantainn nan geamachan a h-uile bliadhna. ’S ann am feasgar a latha agus bho sguir e a dh’ obair, a tha e air tòiseachadh air puirt a chur ri chéile, agus ged nach eil e air móran de phuirt a sgrìobhadh ’s math-dh’fhaoite, tha an fheadhainn a sgrìobh e snasail, math, le fìor shamh an fhraoich agus blas na Gàidhlig air a h-uile fear.

Is dòcha gur h-e na puirt as fheàrr a dh’ aithnicheas daoine“Doctor Dorothy Main”—port a sgrìobh e do bhan doctair agus deagh charaid dha fhéin a bha fad bhliadhnachan ag obair còmhla ris agus a tha a cheart cho déidheil ris fhéin air a’ phìob—agus “Peter MacInnes,” fear a sgrìobh e mar chuimhneachan air a mhac fhéin a chaill e anns a’ chogadh mu dheireadh. Tha e fhéin ag ràdh gu robh e ’na chadal, aon uair ’s e a’ cur port ri chéile, nuair smaoinich e air earrainn àraidh de ’n phort ùr. Leum e ás a leabaidh gun an còrr dàlach agus sgrìobh e sìos na puingean air paipear mus biodh iad air dol ás a chuimhne mun tigeadh an là. Tha e ’na fhasan aige a bhith a’ ruith thairis ’na inntinn, a h-uile h-oidhche anns an leabaidh mus caidil e, air ùrlar pìobaireachd. Nach mór an oidhirp a tha an sin air eòlas fhaighinn air a’ cheòl mhór?

Tha an dotair air a h-uile pìobaire math a chluinntinn o chionn iomadh linn, agus tha e a’ cumail a-mach gu bheil pìobairean an là an diugh a’ toirt barrachd fad agus cuideam do phuingean àraidh anns na puirt a bharrachd air puingean eile, far am biodh iad nuair as cuimhne leis-san a’ cluich nam port gu léir na bu réidhe air dòigh air choreigin, gun a bhith sìneadh a-mach puing seach puing.

Chan eil móran ann mu thimcheall pìob no pìobaire air nach eil fios is eòlas aig Iain MacAonghais.