Laraichean Ainmeil

Le A. I. M. M.

Caisteal Dhun-Staimhnis

THA iomradh air an daingnich so ann am beul-aithris co-cheangailte ri eachdraidh bhuaireasach seann rìoghachd Dhal-riata. A réir gach seanchas, b’ ann an Dun-Staimhnis a shuidhicheadh air tùs Clach Rìoghail Albainn, Lia Fàil, le Fearghas Mór ciad rìgh na tìre àrsaidh so. Laigh a’ chlach an sin gus na dh’ iomchair Coinneach Mac Ailpein i gu ruige baile Scàin sa’ bhliadhna 849. Ach, mar a tha fios againn, thog Eideard I, Rìgh Shasainn, leis i, gu ladarna, agus tha i ’n diugh air a càireadh fo ’n Chathair Rìoghail an Lunnainn.

Tha e air a ràdh gu robh an caisteal so a tha ’na sheasamh aig beul Loch Eite agus beagan mhìltean tuath air an Oban Latharnach, ’na ionad rìoghail aig rìghrean nan Albannach sìos gu tìm Rìgh Coinneach II, mu mheadhon an naodhamh linn. Aon nì a tha cinnteach, chan eil cunntas earbsach air an togalaich gus an ruig sinn linn nan Lochlannach, nuair a bha Innse Gall acasan fo chìs. Tha e coltach gur e so aon de na dùin làidir a bha air an stéidheachadh gu casg a chur air ionnsaigh bhorb nan coigreach. Tha dearbhadh air gur e fear Eóghainn, Tighearna Latharna, a thog a’ chuid mhór de na ballachan a tha fhathast ri ’m faicinn.

Ghlac an Rìgh, Raibeart Brus, Dun-Staimhnis sa’ bhliadhna 1308, oir aig an àm thaobh Clann Dùghaill Latharna ri Rìgh Shasuinn, Thagh am Brusach Artair Caimbeul mar fhear-gleidhidh an Dùin. agus troimh ùine fhuair Mac Cailein Mór làn shealbh air Dun-Staimhnis. O so a-mach gheibhear iomradh gu tric air a’ chaisteal ann an eachdraidh na h-Albann.

Thadhail an Rìgh Seumas I an so, agus rinn e còmhail ris na ceannardan a dh’ éirich ’na aghaidh fo stiùireadh Dhòmhnaill Bhallaich sa’ bhliadhna 1431. A rìs nuair a thainig ùghdarras Tighearna nan Eilean gu crìch—1493—ràinig Seumas IV Dun-Staimhnis, far an d’ fhuair e gealladh dìlseachd o chinn-feadhna nan Eilean.

Chuir Cromwell saighdearan dearga san dìdein nuair a cheannsaich e Albainn, 1652-60.

Mu chóig bliadhna fichead an déidh so chithear Mac Cailein Mór a’ tighinn gu Dun-Staimhnis le buidheann a bha gu ionnsaigh a dheanamh an aghaidh Rìgh Seumas VII. Ach thainig so gu neoni. Sgapadh na reubalaich leis a’ Mhoireach, agus chuir e teine ris an dùn. Rinneadh oidhirp air a thogail ás ùr, ach cha tugadh an obair a riamh gu crìch.

Am Bliadhna Theàrlaich bha ’n caisteal aig an Riaghaltas mar thigh-tasgaidh armachd is mar phrìosan, agus tha e coltach gun chuir a’ Mhaighdean Uasal Fionnghal NicDhòmhnaill greis seachad san tùr, is i fo dhaors airson a treibhdhireas a thaobh a’ Phrionnsa.

A measg gach deasbaireachd mu thoiseach is aois an dùin, their luchd-fòghluim gur e so an dearbh làrach air an robh bunait Dhun Monaidh a bha ’na àite-dìon aig Clann Uisne. Co-dhiùbh tha Loch Eite air ainmeachadh gu tric san sgeulachd thùrsach “Laoidh Chlann Uisne.”