An Galair
LE CAILEIN T. MACCOINNICH
CHUIR an dotair a làmh air a ghualainn: “Tha mi duilich a charaid, ach chan eil an còrr ann as urrainn sinne dheanamh rithe. Tha sinn air ceann ar teadhaire a ruigheachd, ’s chan eil air ach aideachadh gun do rinn so a’ chùis oirnn. Faodaidh tu a toirt gu Oilthigh Mór Luabhalta ’s bheir mise dhut litir gu Ollamh Lebhonn, ach tha mór eagal orm . . .” Shìolaidh a ghuth air falbh, ach cha robh feum an tuilleadh a radh. Thuig am fear-éisdeachd gu ro mhath.
Cha do rinn briathran an dotair ach eagal féin a dhearbhadh. Cha robh leigheas ann d’a mhnaoi òig, ’s rud a mheudaich a thùrsa, cha b’urrainn lighiche ainm a chur air a tinneas.
Sheall Arman air an dotair; “Tha mi fada ’nur comain airson na rinn sibh agus fo fhiachan do na lighichean eile a shaothraich maille ribh o chionn thrì mìosan. Tha mi tuigsinn nach eil feabhas dhi ann; chan eil aobhar dhomh dol nas fhaide, oir chan eil móran coltais gu lorg Luabhalta nì a dh’ fhairich air dotairean Eamrais—chan eil air an t-saoghal nas feàrr.”
Chrath an dotair a cheann ’s fiamha beag gàire ’na shùilean: “ ’Se an tuilleadh sgil is eòlais a dh’ fheumadh gach aon againn,” ars esan, “ach fàg Eilidh san ospadal, ’s mur urrainn sinn an còrr a dhèanamh, cumaidh sinn sùil oirre co-dhiù.” Shìn e làmh gu Arman ’s dh’ fhaisg e làmh an fhir eile ann an spiorad co-fhaireachaidh.
Fada an déidh do Arman an seòmar fhàgail cha do ghluais Dotair Parlann ás àite suidhe; a bhathais an taic a bhasan, a shùilean leth-dhùinte, shaoileadh neach gur ann a’ tuiteam ’na chadal a bha e. Ach bha ìnntinn ri dian chnuasachadh, a’ ruith gu faicilleach thairis air gach tinneas is eucail a làimhsich e riamh aig am faodadh coslas a bhith ris an euslaint so a bhuail a’ bhean òg a thugadh a-steach do ’n tigh-eiridinn o chionn còrr is trì mìosan.
Ach air cùl ìnntinn, domhainn an grùnn a mhothachaidh bha faireachadh nach robh a chnuasachadh ach dìomhain; cha robh tinneas na galair cuirp na ìnntinn a thachair air ré dhà fhichead bliadhna mar dhotair ri choimeas ris an—bha e duilich dha ainm a thoirt dhà—uireasbhuidh so.
Nuair a phòs Arman Mac-an-Tuairnear Eilidh bha i ’na gruagaich mhaisich fhallain, deas am bodhaig ’s geur thuigseach am buadhan ìnntinn; mu shia mìosan an déidh pòsadh theann an t-atharrachadh. Thòisich a càil do bhiadh coitcheann cumanta a tréigsinn agus fo dheireadh chan fhuilingeadh i feòil na aran na gnè de mheas na lus thalmhaidh fhaicinn. Bha i tighinn beò air iasg, maorach, duileasg a’ chladaich ’s dh’ òladh i sàl na mara mar dh’ òladh neach eile uisge fuarain! Theann dath a craicinn air caochladh gu fiamh uaine, agus an rud a bu neònaiche, cha dug sin dad o bòidhchead nàdurra. Ach ’se nì bu mhotha chuir dragh air a fear gu robh a h-inntinn ’s a smuain ag atharrachadh: aig amannan shaoileadh duine gu robh i air saoghal dhi féin. Shuidheadh i airson uairean a thìde gun ghluasad, fradharc fad-ás ’na sùilean ’s aig uairean thòisicheadh i bruidhean rithe fhéin an cànan luath mìn nach tuigeadh neach ach i fhéin—ma bha i ga thuigsinn.
Troimh ’n oidhche bhiodh aislingean draghail ga buaireadh—co-dhiù bha h-uile coltas gur aislingean draoluinneach a bh’ ann, oir ghlaodhadh i mach gu tric an guth àrd cruaidh an eagail, ’s bhiodh a colainn fliuch le fuar-fhallus ’s i ga snìomh fhéin air a leabaidh. Dhiùlt i gu tur a radh dé bha i faicinn na dé bha cur eagail oirre, chan ann mar neach a bhiodh a’ cleith na ceiltinn le deòin ach mar aon nach b’ urrainn nì innse. An toiseach shaoil Arman gu faodadh i bhith an dùil ri leasachadh teaghlaich, ’s nach robh san togradh annasach bidhe ach nì a bha co-cheangailte ri leithid sin a shuidheachadh. Ach nuair a chaidh a càradh thairis air reusan thòisich e ri fàs draghail a thaobh a h-ìnntinn, ’s nuair a rinn an lighiche dearbhta dha nach robh a mhnaoi idir an rathad teaghlaich chaidh e fo fhìor iomagain.
Thugadh Eilidh gu ospadal mór Eamrais ’s chuireadh i fo chùram an dotair a b’ ainmeile san Roinn-Eòrpa—an t-Ollamh Parlann Guaidhre, lighiche a choisinn cliù is urram ann an iomadh ceàrn de ’n t-saoghal. Fad thrì mìosan rinn Parlann ’s a cho-oibrichean lorg is beachdachadh is leughadh nach d’ rinn iad riamh roimhe mu dhuine tinn—ach gu dìomhain aig crìoch na cùise.
Chaidh Parlann thairis air gach ceum a ghabh e fhéin ’s a cho-
Rinn e osnadh throm, chrath e cheann, ’s bha e sìneadh a-mach a làimhe gu ruigheachd air cungaidh gach sprochd is éislean—a’ phìob thombaca, nuair thainig bualadh briosg air an dorus. Chuir e seachad a’ phìob ’s an guth sgìth thubhairt e, “Thig a-steach.” Dh’ fhosgail an dorus, sheall Parlann air an fhear a bha ’na sheasamh eadar na h-ursannan airson greis ’s thubhairt e rithist “Thig a-steach.” Sheas am fear eile a’ geur amharc air an dotair mar gum biodh e lorg aithne ’na shùilean, ’s an sin thubhairt e. “Chan eil e mar iongnadh—deich bliadhna fichead agus is iomadh atharrachadh a bheir teas is fuachd, bròn is sòlas air duine san ùine sin.”
Cha luaithe a bhruidhinn e na ghluais cuimhne Pharlainn. Cinnteach gu leòr thug na bliadhnaichean atharrachadh; nuair bha Ringean còmhla ris san oilthigh bha e ’na ghille tiugh, mìn sa’ chraiceann, a ghruaidhean ruiteach ’s aodann làn breaca-sianan, ach bha fear a choisich a-steach troimh ’n dorus, caol cruaidh, aodann cho ciar ri cnò ’s a’ chuid mhór dheth fo fhiasaig. Ach cha dainig caochladh ’na ghuth na an lasair bheò a shùilean. Ghabh Parlann ’na choinneamh ’s ghlac iad làmhan a chéile an cruaidh ghréim a’ chàirdeas nach dean astar na tìm a mhùchadh. Bha iad greis ag amharc a chéile gun fhacal mar gum biodh a’ lorg ’s ag àireamh gach sgorradh a rinn triall nam bliadhnaichean ’nan gnùis. An sin tharraing Parlann a’ chathair bu shocraiche san t-seomar a-nall ri taobh àite suidhe féin, thrus e botul is gloinichean a-mach á preasa agus chuir e sheann charaid ’na shuidhe aig a shaorsna. Lìon e ’n dà ghloine.
“Seadh a nis, a Ringein, innis dhomh sgeul fhada mhic-stròigheil.” Rinn Ringean gàire. “Tha i cho fada, a Pharlainn, ’s nach e latha agus bliadhna a chuireadh crìoch oirre. Tha fhios agad, nuair a dh’fhàg mi òilthigh Linbheidh nach robh san t-sealladh agam ach an saoghal fhaicinn, ’s on dh’ fhàg dìleab mo sheanar mi an càradh neo-eisimeileach, chunna mi a’ chuid bu mhotha dheth o choinnich sinn mu dheireadh.”
“ ’S chaill sinne an dotair a b’ fheàrr a thainig riamh á colaiste—nach robh do choguis a’ cur dragh ort fad nam bliadhnaichean?” Sheall Parlann air gu geur. Thog am fear eile a ghuaillean; “Bha
’S ann á Bòrneo a fhuair Parlann an litir mu dheireadh o sheann charaid agus bha sin o chionn chóig bliadhna. Sgrìobh e freagairt ach an còrr cha chual e o Ringean gus an do nochd e stigh air gun fhàth gun fhaireachadh. “O” ars esan, “Tha mise an so gun atharrachadh a’ cosnadh mo bheòshlaint, a’ toirt a chreidsinn orm féin gu bheil mi leasachadh cor a’ chinne-daoin’, ’s mar a b’àbhaist, a’ connsachadh ri mo cho-ìmpirean. Sin m’ eachdraidh an iomlanachd.”
Thog Ringean a ghloine, “Tha thusa gun atharrachadh ceart gu leòr, cho màlda ’s a bha thu riamh. Ged bha mise mar eun-siubhail chan eil e idir an duathar orm gu robh gach bliadhna a’ cur urram ùr ri d’ ainm. Chan eil aobhar a bhith diùid a-measg chàirdean; deoch slàinte an Ollamh Parlann prìomh dhotair an domhain.” Thràigh e ghloine le ealan an fhir tha cleachda ris anstuth chruaidh. Chrath Parlann a cheann ’s tharraing e bhas thairis air a bhathais.
“Tapadh leat, a Ringein, ach b’ fheàrr leam gu robh sin fìor. Nam bitheadh cha bhiodh mo theadhaire cho goirid ’s a tha e an ceartuair. Ach innis dhomh co ás do cheum ’s gu dé an soirbheas a shìob thu ’n taobh so.”
“Bheil cuimhn agad nuair a sgrìobh mi thugad ás Bòrneo gun dubhairt mi riut gu robh mi air tòir nì a bha colach ri bhith ’na ghnothach cudthromach an sùilean lighichean an t-saoghail? Matà, thug mo rannsachadh an so mi ’s mur eil mi air mo mhealladh ’se crìoch mo thurais ceann-fàth d’ iomagain an dràsda.”
“Chan eil thu ciallachadh . . . .” stad Parlann, ’s ghrad leum a smuain thun na mnatha òig a bha ’na laighe san ospadal. Sheall e air a charaid mar gum biodh e feitheamh ris gu crìoch a chur air na briathran. Dh’ aom Ringean a cheann. “Dìreach sin,” ars esan, “Choinnich mi ri Artair san Eadailt o chionn seachdain ’s nuair thug e tarraing ort fhéin ’s air an te uaine thuig mi gu robh ceann na slighe am fagus. Tha mi air a bhith rannsachadh a-mach an tuilleadh mu ’n chùis o ’n uair sin ’s chan eil an teagamh as lugha agam nach eil am prìomh shampall againn an ospadal Eamrais.”
“Am prìomh shampall . . . . có dheth? Gu dé air a bheil thu bruidhean?”
“Gabh mo leisgeul, a Pharlainn, ma tha mi ruith air thoiseach air mo sgeul. Tha fhiosam nach do rinn mo litir buileach soilleir gu dé bha mi ’n tòir air, ach ’se sùim na cùise nach i bhean òg so a’ chiad duine a bhuail an galair a tha air dùbhlan a thoirt dhutsa— ’s do phrìomh lighichean an t-saoghail. Tha mise air còrr is da fhichead duine, fireann is boireann fhaicinn air an robh an euslaint cheudna; mothaich gun dubhairt mi ’air an robh’ —chan do sheas aon dhiubh ris na b’ fhaide na fichead latha ’s cha robh barrachd air leth-dusan a mhair cho fada sin fhéin. Tha h-uile colas nach toir e am bàs dhi so idir—b’ fheàrr gu mór gun toireadh— ’s tha aobhar math agam a bhith ’g radh sin.”
Stad e gu aithghearr mar nach biodh e deònach an còrr a radh, ach bha inntinn Pharlainn a nis a’ dian-losgadh le ceisdean, ’s on chaidh e cho fad air adhart cha robh tighinn ás aig an fhear eile ach cumail roimhe. Rinn e sin gu socair, faicealach mar nach biodh e togarrach air a charaid chur ’na bhreislich.
“Thachair an galair orm an toiseach an garbh-chrìochan Thibet. Tha cuimhn’ agad cho mór ’s a bha m’ ùidh air a’ mheur shomharraichte sin de ealan-leighis anns a’ cholaiste. Chan eil aobhar ìnnse dhut mu thimchill—lean an tinneas an dearbh chùrsa chunna tu san té th’ agaibh san ospadal, ach bha ’n gille so marbh an ceann naoi latha. Cha d’ fhuair mi cothrom móran rannsachaidh a chur air chois, ’s cha ligeadh na càirdean leam an corp fhosgladh an déidh a bhàis. Ach chaidh e ás mo chuimhne gus an do thachair mi air an dearbh euslaint a-measg treubh iomallach an Ceann-a- Deas Ameirica—boireannach mu dhà fhichead bliadhn’ a dh’ aois. Mhair ise sia latha deug; ged fhuair mi cothrom air a corp-se a chur fo ’n lannsa cha do chuir e solus sam bith air a tinneas. Sheas an ath duine a thachair orm còrr is trì seachdainean fo ’n ghalair— ’sann am Bòrneo a lorg mi fear so—ach thug e ’m bàs dhàsan cuideachd. Cia lìon eile air feadh an t-saoghail a bhuail an eucail a bhàrr air na choinnich ormsa, chan fhios dhomh, ach mhothaich mi dà nì somharraichte mu ’n ghnothaich; an toiseach ’nam fhiosrachadh-sa co-dhiù, ’sann ’s gach àite b’ iomallaiche na chéile a nochd an galair so e féin. An dara nì, bha gach duine mar bha tachairt orm a’ seasamh ris na b’ fhaide, mean air mhean. ’Sann air taobh a siar Africa a chunna mi am fear mu dheireadh—o chionn dà mhìos— ’s mhair esan, mar a thubhairt mi, dà fhichead[176]
Bha Parlann ’na thosd airson tacan, ’s an sin chrath e ’cheann. “Chan eil nì a thubhairt thu cur an t-soluis as lugha air a’ chùis. Tha e iongantach gu bheil na h-uimhir ann a bhuail an tinneas—mas e tinneas a th’ ann, ach tha mise san dorchadas fhathast, tha eagal orm. An dàinig thu fhéin gu co-dhùnadh sam bith mu ’n chùis?” Bha cheist dìreach, rianail gu leòr ach shaoileadh neach gu robh duilgheadas aig Ringean a fhreagairt a chur am briathran reusanta. Mu dheireadh thàinig e mach leis.
“Thàinig. Chan e galair tha so idir, anns an t-seagh nàdurra. Tha e ro cholach ri obair inntinn òrdail duine.” Stad e, ’s a shùil air an fhear eile. Rinn Parlann lasgan gàire. “O Ringean, bha mi dùil gu robh thu air fàs suas. Cogadh nan Galairean. Innleachdan na Ruis. Dotairean air chuthaich a’ feuchainn a-mach dòighean ùra air an cinne-daoin atharrachadh . ! !”
Ach cha robh gàire air aodann Ringean idir. “Bha mi cinnteach gur ann mar sin a ghabhadh tu e,” ars esan, “ach tha eagal orm nach bi ’n gnothach ’na chula-spòrs dhut fada—na do neach eile, ma tha mo bheachdsa ceart. Chan i Ruis na Ameirica na dotairean air chuthaich tha cur dragh orm ach cumhachd an coimeas ri nach eil ar luchd-foghluim as àirde ach mar leanabain.”
“Bheil thu ’g radh gur eanchainn na mac-meanmna neo-thalamhaidh th’ air cùl so?” Bha guth Pharlainn mì-chinnteach, faodaidh draghail. Creutairean á saoghal eile, bithean bho phlanaid chian, o chrios gréine a-mach air crìochan a’ ghrioglachan-reult so! Aird an amaideis—ach dé mu ’n ghalair? Cha robh nì mu thimcheall a bhuineadh do eucail thalamhaidh a chunnaic na leugh na chuala e iomradh air.
Leig Ringean leis inntinn a chur an òrdugh mun do fhreagair e.
“Dìreach sin, a charaid, ’s tha mi’n dòchas gun tuig daoine e mum bi e ro anmoch. Faodaidh gu bheil e sin a cheana. Na foighnich dhomh ciamar na carson—tha sin an duathar orm fhathast. Gu dé ghabhas dèanamh, chan fhios domh. Barrachd chan urrainn mi radh na gu bheil amharus agam mu ’n ghné planaid ás a bheil so a’ tuineachadh. Dh’ fhaodainn cuideachd a radh gu bheil amharus agam mu ’n dòigh ’s mu ’n aobhar a tha air cùl a’ ghnothaich.”
“Cha dean e coire orm an còrr a chluinntinn on chaidh thu cho fada.” Ge bith dé bha an guth Pharlainn, cha robh fealla-dhà na àbhachdas.
“Glé mhath—air do cheann fhéin bitheadh e. Tha na creutairean a dhealbh a’ chuilbheart iongantach so a’ còmhnaidh air planaid a tha fhathast fo chuan—gu beagaich. Chan eil sin ag radh nach eil iad air thoiseach oirnne an tuigse ’s an eòlas. Cha chan mi gu bheil aca an coimeas siubhail air feadh na speur a tha againne—faodaidh gun do lean an rannsachadh meanglan eile foghluim mar tha leudachadh ’s leasachadh buadhan na h-inntinn. ’Sì mo bharail gu bheil iad deònach air am planaid fhéin fhàgail airson aon a bheir dhoibh cothrom an tuilleadh adhartais a dheanamh ann am fàs cuirp is inntinn. Ar leamsa gun do lorg iad an dearbh phlanaid a bha dhìth orra nuair a laigh a’ chiad bàta-adhair o ’n talamh so air an t-saoghal aca.”
Bha Parlann ’na thosd car greiseag an déidh do charaid stad. An sin “Tha thu de ’n bheachd gun do ràinig bàt-adhair o ’n talamh planaid air choreigin a-mach air a’ ghrioglachan-reult do ’m buin an crios-gréine againne?” “Cha dubhairt mi sin idir: tha ceudan grian sa’ ghrioglachan so fhéin le ’n crios phlanaid mu ’n timcheall nach deach a sgrùdadh fhathast. Faodaidh nach eil an t-astar cho fìor anabarrach: dé mu na planaidean mun cuairt de aon de ’n trì grian tha an Alpha Centauri? Bheil iad uile air an àireamh? Bheil fhios againn air gach nì mu ’n timcheall?”
Chrath Parlann a cheann. “Chan eil, ’s tha coltas nach bi mion eòlas againn orra uile—co-dhiù airson iomadh ginealach. Ach eadhoin ged a dh’ aontaichinn leat gu bheil sin comasach, bheil an dearbhadh as lugha agad gu bheil ’nad bharail ach faoin aisling—beachd a dhealbh thu airson solus a chur air a’ ghalair so nach gabh solus a chur air?”
Dh’ éirich Ringean ’na sheasamh; sgaoil e mach a làmhan. “Chan eil agam a dhearbhadh ach na thubhairt mi—mo mheòmhrachadh fhéin air a’ chùrsa a tha an tinneas a’ gabhail. Ach éisd rium: ma tha mise ceart chì sinn an tuilleadh dheth agus sin an ùine nach bi fada ’s an àireamh a chuireas eagal air an t-saoghal. Mur eil mise air mo mhealladh chan e dotairean a-mhàin ach prìomh luchd-riaghlaidh na rìoghachdan a bhios a sàs sa’ ghnothaich fo cheann a’ mhìos.”
Chuir e crìoch air an dram ’s shìn e làmh gu Parlann. “Chì mi thu an latha na dhà; chan eil dad as cinntiche na sin. Smuainich thairis air na thubhairt mi, oir bidh cruaidh fheum ort ’s air gach dotair eile sna lathaichean th’ air thoiseach oirnn.”
Chaidh Parlann còmhla ris thun an doruis ’s an déidh feòrachadh
An ceann thrì latha thàinig fàidheadaireachd Ringein fìor. Fhuair Parlann fios cabhagach o ’n Ollamh Lebhonn a Luabhalta e thighinn gun dàil—bha cóignear air an làmhan an sin leis an Tinneas Uaine, mar bha daoine nis ga ainmeachadh. Lean brath eile ás Canada e agus an ùine nach robh fada bha dotairean Ameirica ’s na Ruis a’ sireadh a chomhairle ’s a chuideachadh. Bha an anshocair a’ dian sgaoileadh ged nach robh an colas bu lugha gu robh i gabhaltach; muinntir a bha an comunn ’s a làimhseachadh na feadhainn air an robh an eucail tur saor uaipe, ’s cuid eile nach robh i na b’ fhaisge na ceud mìle orra air an glacadh leatha.
Bha Ringean a-stigh nuair thadhail a charaid air. Cha robh feum air móran bhriathran—bha an éiginn follaiseach do ’n t-saoghal uile nis. Cha dubhairt e ri Parlann ach an aon fhacal— “Seadh? ”. Chuir esan a làmhan ri cheann. “Tha thu ceart gu ruige so co-dhiù, ’s tha mi aontach an còrr a shlugadh cuideachd, ceart na ceàrr e ma tha thu ’n coimeas an cuideachadh as lugha na comhairle sam bith a thoirt seachad.”
“Glé mhath,” arsa Ringean. “Tha mi air a bhith smuaineachadh o choinnich sinn agus so mo cho-dhùnadh; lorg bàta-adhair a chaidh air chall, na tha daoine creidsinn a chaidh a dhìth—ach a thìll air ais gun fhios do neach air a’ phlanaid so, agus lorgaidh tu màthair-aobhair a’ ghalair so. ’Se obair a tha sin, tha fhiosam, ach cha dean nas lugha an cinne-daoin a shàbhaladh. Cleachd thusa gach ùghdarras a th’ agad, na fàg àite gun chur air ghluasad gu bhith farraid mu leithid de bhàt-adhair ’s ni mise nas urrainn mi. Tha aon nì a’ toirt dhomh beagan misnich agus ’se so e—chan urrainn gu bheil a’ chuideachd tha cur an gnìomh toil nan coigreach lìonmhor; tha iad air siubhal anabarrach a dheanamh o chionn bheagan lathaichean ach a dh’ aindeoin astar siubhail dhaoine sa’ ghinealach so tha an saoghal fhathast farsaing.” Stad e, ’s an sin— “Bheil thu gam leantainn?”
“Tha” fhreagair Parlann, “Tha thu ’g radh gu bheil daoine talamhaidh a thìll o phlanaid chian choimhich air choreigin fo gheasaibh aig coigrich na planaid sin gu bhith ’g atharrachadh nàdur sluagh na talamhainn so—carson, cha eil mi cìnnteach. Ma tha thu ceart ciamar air an domhain mhór a lorgar iad—tha mi tuigsinn nach eil iad fhéin deifireach o dhaoine eile, an cruth co-dhiù, air neo ’s fhada bhathar air an comharrachadh a-mach.”
“Chan eil aobhar an cruth atharrachadh o ’n taobh a-muigh; ’s leòr gum biodh an inntinn ’s an toil air caochladh. Chan eil annta ach innealan gu rùn am maighstirean a choimhlionadh agus mar as lugha dh’ atharraicheadh an dreach thalamhaidh ’sann as feàrr an cothrom an obair oillteil a chur air adhart. Cà bheil iad aig a’ mhionaid so, ’sann aig àgh tha brath ach creid so—chan eil iad ’nan tàmh. Tha mi air a bhith mion rannsachadh mu choigrich aig an robh gnothaich sam bith ris a’ chuid air a bheil an “galair” —co-dhiù a mheud ’s a ràinig mi orra san ùine bh’ agam—ach nuair bheachdaicheas tu air a lìon coigreach a choinnicheas ri duine eadhoin an aon latha chì thu cho beag adhartais ’s a tha comasach dhomh a dhèanamh. Chan eil ann ach aon dòchas, gu lorg sinn cunntas air sgioba bàt-adhair air choreigin nach do thill— ’s chan eil iad lìonmhor—a bheir dhuinn co-dhiù tuaiream air coslas nan daoine. Sin e.”
Dh’ éirich Parlann, sheall e air a charaid agus sgioblaich e thuige ad ’s a chòta. “Ceart na ceàrr thu, chan urrainn mise fuireach ’nam thàmh agus ’s fheàrr do bharail a leantainn na suidhe dìomhain. Ni mise na ghabhas dèanamh ach na cuir muinghin anns an dòigh san gabh an riaghaltas ri do bheachdan. Chì mi thu dh’ aithghearr.” Gun an tuilleadh còmhraidh dhealaich iad, Parlann an dian chabhaig.
Gu aindeòineach chaidh riaghaltas nan rìoghachdan air gluasad. Ach ged bha oifisean airm is lagha a’ sìneadh a-mach spògan fada, ged bha maoir, dotairean, oifigich is sgoileirean an gréim san rannsachadh bu dùrachdaiche a chunnaic an saoghal riamh, chaidh fàth na cùise a chumail o ’n mhór-shluagh air eagal gu rachadh daoine ás an ciall le uabhas. Bha seann nàimhdean mar bha Ameirica ’s a Ruis ag oibreachadh an guaillean a chéile oir chan eil nì a dh’ aonas slòigh na rìoghachdan colach ri nì tha bagradh nan uile.
’Se Ringean a thog tòir orra ’n toiseach. Faodaidh gu robh e ’g obair le inntinn na bu shoilleire ’s le cinnt na bu làidire anns an nì a bha e lorg, ach an ceann chóig seachdainean chuir e mheur air teachdairean an uabhais. Feumar aideachadh nach robh e idir gun chuideachadh; thug Ameirica dhà làn chùnntas air sgiobadh aon bhàt-adhair a chaill iad o chionn dà bhliadhna. Thàinig sgeul eile d’ a leithid ás an Ruis mu dhà bhata nach do thill, ach cha robh aon seach aon gu móran feum oir thachair an t-annradh anns gach cùis an ùine nach robh na b’ fhaide air ais na trì bliadhna. ’Sann ás a’ Ghearmailt a thàinig am brath a stiùir e air a’ chùrsa cheart: chaill iadsan bàta ùr nodha le triùir de sgiobadh o chionn sheachd bliadhna, agus rud a
Ach chaidh na lathaichean seachad gun adhartas. Bha ’n galair a’ sìor leudachadh ’s daoine fàs na b’ an-fhoiseile. Bha an glaodh ’s gach àite an aghaidh nan riaghaltas. Cha robh neach gun iomagain ach iadsan air an robh an galair—cha robh e cur dragh idir orrasan. ’S nì a b’ iongantaiche cha robh an eucail a nis a’ buintean ri sluagh ach sluagh dhùthchannan nan treubhan geala.
Bha so a’ cur iongnadh air Ringean. Gach uair a choinnicheadh e fhéin is Parlann bheireadh e tarraing air. “Dh’ fhairich na daoine dubha, buidhe, ’s ruadh orra,” theireadh e, “ach dh’ oibrich an ealan air an duine gheal. Bha chiad fheadhainn a thachair ormsa de gach treubh, fine is dath, ach sguir iad a strì riutha uile nuair lorg iad nach seasadh ris ach an duine geal.”
Agus b’ i bheachd so a threòraich Ringean gu màthair-aobhair an ànraidh. Nuair thàinig sgeul air an tinneas bualadh an Sìna thog e air thun an Ear is Parlann maille ris. So mar a bha e reusanachadh: ma thòisich iad a rithist a-measg nan daoine buidhe feumaidh gu bheil rudeigin ùr aca ga fheuchainn, ’s bithidh iad deònach sùil a chumail air ciamar tha chùis a’ dol airson seachdain na dhà. “So ar cothrom an ceapadh an aon àite, ma tha cothrom idir gu bhith againn,” ars esan ri charaid ’s iad air bàt-adhair a’ dlùthachadh air crìochan Shìna.
Chaidh a’ chiad duine a lorgadh leis a’ ghalair a chur air leth ’s luchd-coimhead dearbhta an urra ris. Rinneadh an nì ceudna ris gach neach a bhathar a’ lorg ’s chan e mhàin gu robh aig an luchd-coimhead ri sùil a chumail air gach duine thigeadh g’ an amharc, ach bha gach aon a nochdadh an ùidh bu lugha sna daoine tinn air an càradh am prangas. Chaidh so, duilich ’s ga robh e, chumail dìomhair. ’Se dòigh an-iochdmhor a bh’ ann ach bha riaghaltas gach rìoghachd aig ceann a theadhaire. ’S cha robh fada gu robh iasg sa’ lìon.
Anns an treas ospadal air an do thadhail Ringean ’s a charaid lorg iad a-measg nam “prìosanach” mac samhuil aon de na deilbh a thainig ás a’ Ghearmailt. An ceann dà latha bha an dithis eile aca, ’s chuireadh an triùir fo gheàird faodaidh e bhith nach deach a chur mun cuairt air prìosanach riamh roimhe. Bha iad sa’ Ghearmailt an ceann cheithir latha agus cha b’ fhada gun do dhearbhadh gun an teagamh bu lugha gum b’ iad an dearbh thriùir a bha ’na sgiobadh air a’ bhàt-adhair a[182]
Ach ’se rud eile bh’ ann fhoghluim gu dé thachair dhoibh air an turas na ciamar na carson a bha iad ris an olc a bha iad a’ cur air adhart air an daoine fhéin. Cha robh dotairean na sgoileirean an toiseach deònach air móran suim a chur am beachdan Ringein, ach nuair a sguir an galair an déidh an ceapadh theann iad ri creideas a thoirt dhà. Seachd àraidh thaobh ’s nach toireadh aon dhe ’n triùir aobhar seachad carson a chùm iad an tilleadh dìomhair. Cha robh ealan nach deach fheuchainn orra; chaidh an cur an suain le dotairean ìnntinn ach cha fhreagradh iad smid a bharrachd ’s a fhreagradh iad ’nan dùisg. Nuair a bha gnothach air dùbhlan a thoirt do phrìomh luchd eòlais, thug Ringean a bharail seachad. Bha e ’deanamh barrachd a reusanachadh ’s a bha càch a’ deanamh a cheasnachadh dhìomhain.
Ars esan, “Nach eil e neònach nach eil iad fhéin idir fo bhuaidh a’ “Ghalair” —saoile cia mar chòrdadh e riutha?”
Thuig Parlann sa’ mhionaid dé bha e ciallachadh. Chuir e na cuibhlichean gu gluasad. Thugadh dithis na triùir air an robh an Tinneas Uaine an làthair an sgiobadh adhair; chàradh iad air bùird chaola nan ospadal ’s rinneadh gach deasachadh àbhaisteach airson fuil a tharraing asda. Nuair a theannadh ri aon de ’n “choigreach” a dheasachadh air a’ mhodh cheudna, thàinig fiamh an eagail ’na sùilean, chaidh iad mar gum biodh air chuthaich ’s rinn iad oidhirp dian air briseadh air falbh á gréim nan geàird. Bha e soilleir gu leòr gu robh geilt is eagal orra roimh ’n ghalair.
“Dìreach mar bha mi am beachd,” arsa Ringean, “Roghnaich iad am beatha fhéin a shàbhaladh ’s beatha—air neo beatha, mar is aithne dhuinne i—an daoine fhéin air a’ phlanaid so a reic ris na coigrich.”
Nuair chunnaic an triùir nach robh dol ás aca ’s gu robh fuil nam fear uaine gu bhith air a taomadh ’nan cuislean fhéin labhair iad—agus sin gu cabhagach. Bha sgeul an uabhais car ’s mar rinn Ringean dealbh de’n chùis. Cheapadh iad air a’ phlanaid Daltros seachd muillean mìle mach o ’n treas grian ann an grian-chrios Alpha Centauri. Bha iad mu leth-bhliadhna air eilean beag fearainn an sin a’ tighinn beò air biadh mara ’s air a’ bheagan a thaisg iad de na bh’ aca air bòrd a’ bhàt-adhair aca fhéin. Bha ise an làmhan nan daoine uaine, cinneach a bu choltaiche ri ròin na ri daoine talamhaidh, ach a bha air leth foghluimte an iomadh dòigh. An déidh iomadh tagradh is bagradh dh’ éignich na coigrich iad gu gabhail ri ’n cùmhnantan—am beatha mar dhuais airson toil nam fear uaine a chur an gnìomh. Cha robh an
“Carson nach do bhris sibh an cùmhnant aon uair ’s a bha sibh amach bhàrr na planaid?” ’Se Parlann a chuir a’ cheist ’s fhreagair am fear a b’ òige e—am fear a rinn a’ mhór chuid de ’n chòmhradh. Chrath esan a cheann:
“Cha b’ urrainn sinn. Aon uair ’s gun do dh’ aontaich sinn ris a’ chùis chaidh ar n-inntinn ’s ar toil a shnìomh ’s a chumadh ann an clais ás nach robh éirigh. Ged tha fhios againn gu bheil e mar sin, na robh sinn fa sgaoil a nis chumamaid air aghaidh leis an obair.”
Sheall Ringean air. “Bheil dad ann roimh bheil eagal aig na Daltraich?” Stad e greiseag. “Tha—am bàs. Tha chuid mhór aca faighinn aois anabarrach—dà cheud, ’s dà cheud gu leth bliadhna agus ’se crìoch am beatha rud as uabhasaiche leotha uile. Sin aon aobhar a bh’ aca airson an oidhirp so—bha iad làn chinnteach gun cuireadh beatha air a’ phlanaid so faodaidh ceud bliadhna eile ri ’n saoghal.”
Bha Ringean ’na thosd tamall, ’s an sin, “Tha mi tuigsinn gun dean iad còmhradh ’nar cànan-ne. Glé mhath, cuiridh sinne teachdaireachd thuca nach còrd riutha ’s mur eil mise mearachd, bith sibhse ’s na h-uile ghabh an tinneas uaine saor an ùine nach bi fada. Ach aon nì eile ciamar thug sibhse an stuth no chungaidh ghràineil do na creutairean truagha air a bheil an galair?”
“Furasda gu leòr; aon chothrom, aon sàthadh de ’n t-snàthaid ’s cha robh dad a dh’ fhios aca gu dé thachair—eadhoin nuair thòisich an t-atharrachadh.”
“Ach cha robh snàthad no cungaidh air siubhal a h-aon agaibh nuair a ghlacadh sibh.” Smèid Ringean a làmh thun nam bòrd. “Mur innis sibh an fhìrinn . . . .”
Bha sin gu leòr. Ars am fear òg, “Cha robh sinn a’ giùlain an uidheam ach nuair bha làn fheum air. Cha deanadh e chùis nì de ’n t-seòrsa bhith air ar siubhal nan rachadh ar rannsachadh gun fhiosda.”
“Fóghnaidh sin—tha mi gad làn chreidsinn. Thugaibh air falbh iad, ’s cumaibh cruaidh fhaire orra gum bi sinn deiseil air an son.”
Bha choinneamh a lean fada mionaideach. Chuir Ringean fo chomhair chàich an nì bha ’na bheachd, ’s on dhearbh e chomasan
Bha Ringean ’s a charaid Parlann air bòrd ’s maille riutha mar fhir-iùil an triùir phrìosanach. Sna tuill aice bha luchd oillteil a dh’ fhóghnadh gu cuan mór Dhaltrois a phuinnseanachadh ’s am beagan fearainn a bh’ air a’ phlanaid a spreadhadh ’na dhuslach—ach bha gach aon air bòrd an dòchas nach biodh feum air.
Thug an long mhór trì mìosan air a turas ach fo stiùradh nam prìosanach chaidh i gu a ceann-uidhe cho dìreach ri saighead. Chuireadh i an cearcall mu thimcheall na planaid ’s thòisicheadh a’ craobh-sgaoileadh nan cùmhnantan. Bha na Daltraich dùr gu leòr an toiseach ach nuair a leagadh bom beag air aon eilean fàs thuig iad nach robh bagraidhean an sgiobaidh thalamhaidh dìomhain. Dh’ aontaich triùir na cheathrair de ’m prìomh dhaoine tighinn air bòrd, ’s chuireadh sìos bàta beag g’ an togail—leis a’ bhagradh nan éireadh dad do ’n bhàta bheag na d’a sgiobadh gun dòirte chulaidh uabhais air a’ phlanaid uile. Ach cha robh feum air ceum cho an-iochdmhor a ghabhail.
Chuir na Daltraich, an coslas, an còmhradh, am foghlum ’s an eòlas mór, iongnadh air luchd na talamhainn. Cha robh iad idir thaobh nàduir mar rinneadh dealbh dhiubh—nimheil, fuileachdach, nàimhdeil do gach cinneadh eile. Chuir am prìomh fhear-labhairt an suidheachadh am beagan bhriathran. “Troimh na linntean dh’ atharraich sìbhse air an talamh an cruth ’s am macmeanmna o shnàg ur ceud sìnnsirean a-mach ás a’ chuan. Ach sinne, ged is sìnn na daoine as sine cha do dh’ fhàs sinn ach an tuigse a-mhàin—stad an t-atharrachadh nàdurra bha còir àite ghabhail ’nar cuirp an àiteigin air an rathad. Rinn sinn a-mach mu dheireadh gur h-i phlanaid fhéin bu choireach—cha deach an cuan sìos mar bha còir aige ’s ged tha sinn mar phearsachan a’ faotainn saoghal fada tha ar cinne dol bàs. Chan eil sinn a’ sìolachadh gu nàdurra. O chionn mìltean bliadhna bha fhios againn mu ’n phlanaid agaibhse ach cha robh dòigh air a ruigheachd ’s cha dàinig bàt-adhair faisg oirnn troimh na ginealaich gus an do ràinig iad sin sinn.” Shìn e làmh gu na prìosanaich a bha làthair. “Smuainich sinn an toiseach cuideachadh iarraidh o ’n talamh ach an inntinn an triùir so leugh sinn cho beag reusain ’s a tha ’nur measg, ’s cho beag truais ’s a gheibh an coigreach. Cha robh air ach slighe na làimhe làidir a ghabhail. Tha fhios agaibh air a’ chòrr.”
Labhair Ringean. “So ar cùmhnant-ne ’s ar tairgse, ma gheallas sibh na h-uile air a bheil an tinneas uaine a leigheas, tagraidh sinne ás ur leth ri luchd riaghlaidh na talamhainn ’s faodaidh gu lorg sibh nach eil sinne cho mì-reusanta idir. Tha móran agaibh ri theagasg dhuinne, ’s againne dhuibhse ’s on tha ur n-àireamh cho beag cha chuir e sìos na suas meud ar sluaigh-ne air an talamh. O chionn ghinealaich air ais tha sinne cuideachd a’ dol an goinne—faodaidh a’ falbh ro fhada o ’n t-seann mhàthair, An Cuan.”
Chaidh an cùmhnant a sheulachadh. Dheònaich triùir Dhaltrach tilleadh air Bànrigh nan Speur gu bhith coinneachadh ri prìomh riaghladairean rìoghachdan na talamhainn. Am beagan is mìos cha robh an Galair Uaine ach mar aisling—droch aisling an cuimhne na muinntir air an robh e. Chaidh bliadhna mhór seachad mun dàinig na riaghaltais gu aonta mu na Daltraich, ach aig deireadh na cùise chaidh an aiseag a dh’ ionnsaigh na talamhainn. Shuidhich iad iad féin gu modhail ciatach—mu chóig mìle dhiubh uile gu léir—ri cladaichean an taobh Siar ’s an taobh Sear. Theann sluagh na talamhainn ri foghluim mu ’n chuan móran a bha an duathar orra, ’s na Daltraich ioma nì mu ’n fhearann a bha folaichte orrasan. Gu dé thig ás ’se an aimsir a th’ air thoiseach a dh’ innseas, na ginealaich a tha gun bhreth.
Bha Ringean a’ fàgail slàn air Parlann ’s e rithist a’ togail air a shiubhal an t-saoghail a lorg iongnaidhean. Bha Parlann ga choiteachadh gu fuireach ’s a thàlantan a chur gu buil an Oilthigh Eamrais, ach gu dìomhain. “Feumaidh mi fhaicinn dé th’ air taobh eile na beinne—bha mi mar sin o m’ òige ’s tha coltas gum bì gu deireadh mo shaoghail—slàn leat a charaid chòir ’s co aig a bheil fhios dé chùis an-àbhaisteach a bheir sinn cuideachd a rithisd.” Dh’ fhalbh e ’s a dh’ aindeoin drip oibreach bha Parlann aonaranach.