---

[270]

Oiteagan A Albainn Nuaidh

Le CALUM IAIN MACLEOID, Antigonish, Alba Nuadh

AN uair a thàinig na Gàidheil a-mach do Albainn Nuaidh an toiseach cha robh eòlas aca idir air ciamar a dheanadh iad siùcar á sùgh na craoibhe-malpais ach cha robh iad fada air fonn nuair a fhuair iad deagh oileanachadh san ealain so o na h-Innseanaich. ’Sann an còmhnaidh mu thoiseach an earraich a bhios na daoine a’ sìneadh ris an iomairt so, mar a their iad an diugh sa’ cheàrnaidh so de ’n t-saoghal, “an uair a bhios an sùgh a’ ruith”. Nuair a bha na h-Innseanaich an sàs san obair dheanadh iad gilb-chruinn sa’ chraoibh, agus ghlacadh iad an sùgh ann an seòrsa de amar a bha air a shnaidheadh á cairt na craoibhe-beithe. Eing air eing, le tùr agus ìnnleachd mac an duine, thàinig leasachadh air an obair, agus, an diugh, an àite a bhith a’ bruich an t-sùigh anns na poitean móra, dubha, an iomall na coille, tha pìobanplastica’ giùlan an t-sùigh a h-uile ceum o ’n choille do na “tighean-siùcair” a tha faisg air na bailtean-móra, agus tha an luchd-oibre ga làimhseachadh an sin. ’Sann mar as trice, an ear air Ontario agus Quebec a thàtar a’ strì ri siùcar de ’n ghné so a dhèanamh. An uiridh, rinneadh faisg air cóig ciad mìle punnd de shiùcar na craoibhe-malpais agus b’ fhiach sin mu dhà chiad mìle dolair uile gu léir.

Nuair a bha sinn òg nach tric a chuala sinn an ràdh, “Faothachadh gille a’ ghobhann, bho na h-ùird gu na builg”. Bha ceàrdach cha mhór anns a h-uile clachan an uair sin ach chan fhaicear sin tuilleadh anns an là a th’ ann. Chan eil ach aon cheàrdach air fhàgail an tìr-mór na h-Albann Nuaidhe an diugh far a bheil iad a’ crùidheadh nan each, agus tha i sin an àite ris an abrar Allt an Dóbhrain. Tha iad a’ crùidheadh nan damh an siorramachd Lunenburg dìreach mar a bha iad o shean. Tha crùidh-daimh air a chumadh an dà leth, is tha na tàirgnean air am bogadh an saill na muice a chum ’s

---

[271] gun téid iad a-steach do ’n ladhar nas fhurasda. Bha gobha an Allt an Dóbhrain o chionn cóig bliadhna fichead, a chrùidh ciad each an dusan là, is a bharrachd air sin bha e a’ draghadh fhiaclan nan daoine nuair nach robh lighiche faisg air làimh. ’Se leth-bholla mine, iasg, no ceathramh feòla a bha e a’ faighinn mar phàidheadh airson a shaothrach. Là bha sud dh’ fhoighnich cuideigin dha dé na subhailcean a bha freagarrach an aorabh duine a bha a’ dol a ruighinn inbhe deagh ghobha. “Deagh ghobha”, ars esan, “Chan eil a dhìth air an duine sin ach druim làidir airson a chiùird, agus mur a biodh inntinn lag a bhith aige cheana cha bhiodh e ’na ghobha co-dhiù.”

* * * * *

Tha na h-urracha móra am Bòrd an Iasgaich, an Halifax, car iomagaineach a thaobh gainnead nan ròn an ceann a tuath Chanada, agus am Bàgh an Naoimh Labhrans. Tha sealg nan ròn ’na ghnìomh a tha a’ dol fada air ais an eachdraidh ceann an ear Chanada ach ged a tha so mar so chan eil dòigh sam bith ás ùr aig na sealgairean air na ròin òga a mharbhadh. ’Sann mu thoiseach mìos a’ Mhàirt a tha na soithichean-seilge a’ seòladh gu tuath, agus cho luath ’s a ruigeas iad an ceann-uidhe, ’se sin ri ràdh, an deigh-shiabaidh a tha air flod, tha na sealgairean a’ marbhadh nan iseanan le cuaille, is gam feannadh air an deigh gun leigeil leotha eadhon ragachadh. ’Se na “còtaichean-bàna” a their iad ris na ròin sin is chan eil iad ach mu thrì seachdainean a dh’ aois. Tha bian orra a tha air leth mìn, luachmhor. Nuair a dh’ fhàsas na ròin a tha air fhàgail nas motha, tha iad a’ snàmh air falbh o ’n deigh-shiabaidh agus ag atharrachadh dath. Tha e soilleir, mar sin, ma chumas na sealgairean orra a’ marbhadh nan iseanan, nach bi ach glé bheag air lorg idir am bliadhna no dhà. Ma ghabhas duine beachd air eachdraidh sealg nan ròn ré nam bliadhnaichean, tha e faicsinneach gu bheil na h-iseanan a’ dol an lughad ged a tha prìs nam bian a’ dol am mothad. Faodaidh sinn eiseimpleir a ghabhail mar a leanas: ’Sa bhliadhna naoi ciad diag ’s a deich, chaidh dà chiad mìle gu leth dhiùbh a chur gu bàs, ach sa’ bhliadhna naoi ciad diag ’s a trì fichead cha do mharbhadh ach ciad mìle ’s a sia. Tha Bòrd an Iasgaich cuideachd a’ fiachainn ri lorg fhaighinn air ìnnleachd-casgairt a tha nas luaithe is nas truacanta na cuaille, maol, slachdach.

Bheil fhios ciamar a chòrdadh staoig muice-mara agusspaghettiri luchd-leughaidh Gairm? Dh’ fhaodadh e bhith gun do bhlais cuid

---

[272] agaibh air staoig mar so cheana nuair a bha iad a’ marbhadh nam mucan-mara a-mach á Bun-Abhainn-Eadar, anns na Hearadh. Uill, ar leam nach bi e fada sam bith tuilleadh gus a faigh sinn biadh mar so mu ar coinneamh air a’ bhòrd sna tighean-bidhe an Halifax, an Albainn Nuaidh. Chan eil ach aon bhàta-iasgaich, am “Minna”, ri muir air eiriridh nam mucan-mara gu ruige so, ach, a dh’ aindeoin sin, tha an sgiobair, Lochlannach, ris an abrar KARL KARLSEN, ag ràdh gu bheil mucan-mara de gach seòrsa pailt mu chòrsaichean na h-Albann Nuaidhe, is nach bi e fada gus a faigh e cabhlach bhàtaichean a bhios uidheamaichte le gunnaichean agus morghathan. Tha Luchd-Riaghlaidh na h-Albann Nuaidhe, is Bòrd an Iasgaich a’ cumail sùla gu math giar air dèanadas is dìcheall KARLSEN, is co aig tha fios nach toir iad cuideachadh-airgid dha ma théid cùisean mar as miann. ’Na thuras-cuain mu dheireadh mharbh KARLSEN mucan-mara sròn a’ bhotuil, mar a dh’ ainmich e fhéin an treubh, is tha e coltach gu bheil ola na saille aca-san air leth prìseil an diugh.

Mu fhichead mìle an iar air Antigonish tha tuathanachas ri taobh an rathaid a tha a’ dol fo ’n ainm, Allt Bhàilidh, an siorramachd Phictou. Ma théid sibh a chéilidh air an tuathanach an sin, Lachlann Mac Gille-Eathain, gheibh sibh fàilte agus furan a bhios aoigheil, carthannach. Tha e mu lethcheud bliadhna a dh’ aois, is tha dà cheud acaire fearainn aige. Tha e ag àiteachadh trì fichead acaire; tha lethcheud aige fo fheur, is an còrr fo choille. Chan eil duine beò cuide ris, mar sin tha aige ri e fhéin a bheathachadh, ri banas-tighe a dheanamh; a’ leagail nan craobh, a’ gearradh mhaidean airson an teine, a thuilleadh air treabhadh is bleoghan a’ chruidh. Canaidh am fear-leughaidh, uill, ’se rud reusonta gu leòr a tha sin!! ’Se, a

---

[273] charaid, gun teagamh, ach tha Lachlann Mac Gille-Eathain DALL, cho dall ’s nach aithnich e là seach oidhche. Dh’ fhàs e dall nuair a bha e a’ cladhach san aon ar fhichead, is thuirt a chàirdean ris aig an àm sin nach b’ urrainn da cumail air ris an tuathanachas barrachd air sia mìosan, ach tha e ris fhathast “a dh’ aindeoin có theireadh e”. A réir sgeòil, bha Ameireaganach mór, beartach, bronnach, a’ céilidh air Lachlann an uiridh, is dh’ fhoighnich e dha co ás a fhuair e brosnachadh air buaidh a thoirt air gach cnap-starraidh a thàinig ’na lùib. “Tha sin furasda gu leòr a fhreagairt”, arsa Lachlann, “misneach agus neo-eiseamaileachd a’ Ghàidheil, buaidhean a bhuilicheadh orm o chionn iomadh linn air ais”.

O chionn còrr math agus ciad bliadhna thàinig fear Gilleasbuig Camshron á Srath Ghlais, an Albainn, is shuidhich e le theaghlach ann am Margaraidh, an Eilean Cheap Breatainn. Thog a chuid mhac fearann dhaibh p-fhéin faisg air an athair, is bha gach aon dhiùbh trang a’ leagail na coille, a’ réiteach an fhearainn, is a’ deanamh gach ullachaidh airson tighean a thogail anns an d’ rachadh iad a dh’ fhuireach. Là de na làithean bha fear de na mic d’ am b’ ainm Aonghus, gu trang a’ leagail na coille air a bhaile fhéin, nuair a mhothaich e Innseanach mór coltach ri tighinn far an robh e ri ’g obair. Le briathran làidir, is e a’ comharrachadh ’na aodann, thug e bàirlinn do ’n duine gheal a dh’ fhàgail an àite gun dàil; gur ann leis-san a bha am fearann so, agus gun robh deagh chòir aig’ air. Cha do leig am fear eile air gun cuala e e, is lean e ri obair gu bog, balbh. Thadhail an t-Innseanach fearann an duine ghil là an déidh là, ’s e daonnan a’ maoidheadh, ’s a’ cur an céill a chòir air an àite, ach cha robh dad aige air a shon. Mu dheireadh thall, nuair a thuig an t-Innseanach nach deanadh bruidhinn feum, thuirt e ris a’ Ghàidheal mar so, “Rachamaid a ghleachd matà. Mas tusa bhios an uachdar, fàgaidh mise an t-àit’ agad, ach mas e mise a bhios an uachdar ’se thusa a dh’ fheumas falbh”. Ghabh am fear eile an tairgse gu toileach, is chòrd iad mu ’n àite, ’s mu ’n àm a choinnicheadh iad. Chùm an t-Innseanach ri fhacal, is tràth an ath là bha e air làraich, is a bhean còmhla ris. Bha iad le chéile an deagh shunnd airson na còmhraige, is gun an tuilleadh dàlach thòisich a’ ghleachd. Bha iad làidir, treun le chéile. Bha gach fear a’ cur gu feum gach seòl a b’ aithne dha. Fad greis ùine bha e duilich a ràdh có a bhuannaicheadh. Bha bean

---

[274] an Innseanaich a’ leum mun cuairt mar neach air bhoile, ’s i ag éigheach ri a companach am fear eile a chur gu làr. Bha na fir a nis a’ cruaidh leadairt a chéile. Dheanadh iad creagan de ’n bhogan agus bogan de ’n chreagan; na clachan beaga dol an ìochdar ’s na clachan móra teachd an uachdar. An t-àite bu lugha rachadh iad fodha, rachadh iad fodha chun na glùine; ’s an t-àite bu mhotha rachadh iad fodha, rachadh iad fhoda chun an sgrùbain. Ach smaoinich an duine geal gun robh e fagus d’ a nàimhdean, is thug e an togail bheag, shoilleir ud air an Innseanach, is am prioba na sùla bhuail e ris an talamh e. Dh’ éirich an t-Innseanach, ghlac e làmh a’ Ghàidheil; dh’ fhàg e beannachd aige, is an ùine gun bhith fada, dh’ fhàg e Margaraidh.

Móran bhliadhnaichean an déidh so chaidh duine òg á Margaraidh air chuairt do Newfoundland. Air dha a bhith aon là a’ gabhail a shlighe troimh an àite, thàinig e gu càmp Innseanaich, is chaidh e a-steach. Bha seann duine ’na shìneadh an oisinn a’ chàimp, is nuair a thuig e gur ann á Margaraidh a thàinig an coigreach, dh’ fheòraich e am b’ aithne dha fear Aonghus Camshron an sin. Fhreagair am fear eile gum b’ aithne glé mhath. “ ’Se duine glé làidir a tha sin”, thuirt an seann duine, agus e a’ leagail a chinn sìos air a’ chluasaig. Nuair a thuit e ’na chadal is dòcha gun robh e a’ bruadair air a bhith aon uair eile air ais ann am Margaraidh a-measg a chàirdean ’s a luchd-eòlais; ’s a’ sìomanaich mu “na cnuic ’s na glinn”, mar a sgrìobh am bàrd, Calum Mac Gille-Iosa nach maireann, mu ’n “Bhràighe” :—

“Chan eil àit’ an diugh fo ’n ghréin
’S am b’ fheàrr leam fhéin bhith tàmhachd;
Na Bràigh’ na h-Aibhne measg nan sonn
O ’m faighte fuinn na Gàidhlig’ .”