ANNA

Le RUAIRIDH MACGILLEATHAIN (Lunnainn)

RUGADH Anna aig Cnoc Màiri am Baile Ghlaschu anns a’ bhliadhna 1903, ach mar a thuirt a seanfhacal“ ’S fhada a dh’ fhalbhas cas bheò.” Chunnaic agus dh’ fhalbh Anna tòrr de ’n t-saoghal bho’n uair sin. An diugh, chan aithnich duine air a’ chòmhradh aice gu faca i Alba a riamh.

Shuath i ri iomadh rubha, agus bha i ri còmhnaidh ann am móran dhachaidhean a sud ’s a so. Chuireadh i làmh ri gach seòrsa obair agus mar sin cha robh e duilich dhi a beòshlaint a dhèanamh an àite sam bith. Dh’ fhàs i suas ’na nighean eireachdail, aoidheil, thoilichte, agus bha e ri aithneachadh nach biodh i fada aig a h-athair ’s cha robh i ann a sin. Bha pailteas còmhraidh aice ri eòlaich no coigrich. ’Sann mar sin a laigh sùil Phàdraig oirre agus phòs e i ’na pàiste òg. Gu mì-fhortanach bha esan air fàs miannach air an dram mas robh ise air tighinn gu ìre, ’s dh’ fhàg sin cruadalach ’s caochlaideach an tigheadas bho phòs iad.

B’e an teaghlach ochdnar chlann-nighean agus a chionn ’s gun òladh Pàdraig a sgillinn nach fhac e bha aig Anna ri bhith ’g obair gus an latha ’n diugh. Ged a thà, chan eil creutair dha na ceudan a tha mach ’s a-steach troimh gheatachan na factoraidh cho aoibheil rithe. Thàinig i steach madainn bho chionn ghoirid ’s thug e gàire air na chuala i ag innse mar a dh’ fhiach Pàdraig an oidhche roimhe sin air fear a bha air an telebhisean. Bha an deoch air cho dona ’s gun chuir e sgàthan an tele ’na spealgan. Ged a tha Pàdraig duilich aig amannan ’se duine fialaidh a bh’ ann dheth a riamh agus is lìonmhor caraidean ri cliathaich an fhir fhialaidh san tigh-òsda.

’Se sin an fheadhainn a dh’fhàg falamh e gu tric, ach ged a bhiodh e falamh gun ghliog bhiodh rann gaoil rudeigin mar so aige ri Anna:

Do ghàire, ghaoil, do lachanaich is deàlrachadh do ghnùis,
Is d’ fhiamh cho caomh a b’aite leam ’s bu taitneach le mo shùil,
’S cha leigeadh d’fhaoilt air seachran mi ’s bharr m’ aire cha deach thù,
’S bheirinn dhut gun aithreachas na cheadaicheadh mo mhaoin,

’S bhiodh sìtheanan fo m’ achalais tighinn dhachaidh go mo ghaol
. . . . . . . . . Stadadh an t-òran gaoil oir

Chuireadh e sin a làmhan ’na phòcaid agus nuair nach fhaigheadh e bonn-a- sia unnta ’se a thigeadh air aire rann dha ’n a’ mhisg:

Chan abaich an t-òr a stòr a’ mhisgeir,
Cha chruinnich, cha reòdh, cha bhòc ’s cha phisich;
An tasdan no ’n gròt cha bhreòth no ’n gini,
’S cha mheirg an sgillinn ’nam phòcaid.

Chumadh e dol a’ seirm gu’n éigheadh an Greugach leis an robh an tigh ris “Shuddah yer mouse,” agus airson na sìth a chumail laigheadh Pàdraig air a leabaidh ’s chaidleadh e, ach cha chaidleadh Anna oir bha i uaireigin air a bhith ’g obair ann an ospadal agus bhiodh e tighinn a-steach ’na h-inntinn le eagal gum buaileadh euslaint an dram e mar a chunnaic i e bualadh feadhainn anns an ospadal, agus ’se so a seòrsa bruaillein a bhiodh ga cumail ’na dùisg, air fonn “Mar a b’ e ’n t-òl bhiodh còta math mu mo dhruim”:

’Se euslaint an dram a th’ ann do ’n ghalar D. T.,
A bhuineas ri d’ cheann, cur càm nad shealladh gach nì,
’S bidh uallach gun stàth gu bràth nach tachair ’s nach bì,
Mar bhruadar na h-oidhch’ gad chlaoidh ’s gad chumail fo chìs.

A réisde nach nàir’ seachd là thoirt do ’n an tigh-òsd,
’S gun roghnaich an Sàtan an t-Sàbaid chaitheamh ri ’g òl,
Is chithear a’ mhnaoi mar ghloichd gun àille gun leòm
Ri tràghadh nam pinnt, ’s cha bhainnd a thig e do ’n òigh.

An greiseag de là bho ’n dràsd bidh esan le tùirs’
Ag innse do ’n phàisde mar bhà nuair ghabhadh e smùid,
Ri sabaid na taibhse mar shaoidh le alla na brùid,
’S nuair chaidh iad an gréim rinn treun an tannasg a’ chùis.

Gun athadh mar chù ri mùn air oisean na sràid,
Bhiodh goirteas ’nan com ’s e teann cur thairis le làn,
’S bhiodh gòmadaich ghiar mar sgian ri gearradh an càil,
’S ri sgeith na bha shìos a nìos ’nan slugan le cràidh.

An dachaidh gun dòigh ’s cha mhór dhith ghlanadh bho thìm,
Brat-ùrlair an làir mar chlàr na muic’ anns an dìg;

Cha ruigeadh an stòr no lòn no ’m beartas air prìs
Na chaith iad ri òl, na gòraich bhiodh iad ri ’g inns’.

Bhiodh ealbhannan dearg ri falbh air mullach nan spàrr,
Ri togail an cinn ’s ri seinn mar chuthag na Màigh,
’S cho abhsant ri danns mar chlann ’s a’ cluich air an làr,
’S le siubhal an fhéidh a’ leum mar choinean no geàrr.

Bha beagan gun chonn dhiubh diùltadh cuideachd na b’ fheàrr,
’S ri glaodhaich ma leann gun bhonn, gun bhunait gun bhàrr,
’S bhiodh buidheann dhiubh dùr ’s cho dùint ri buthaid le h-àl,
’S cuid eile le sgiamhail iargalta guidhe dhut slàint.

Bhiodh anshocair ’s teinn orr’ ’s cuinge ’s anfhois gun shìth,
’S cha thuigeadh tu ’n cainnt ’s gach puing ga aithris a rìs,
’S nuair ghabhadh iad rann ’sann gann a leanadh tu lìd,
’S ged dh’ éibheadh tu cruaidh ’nan cluais cha chluinneadh iad bìog.

Gun charaid deagh-ghnìomh, gun fhial ach ainneamh bho chàch,
’S eadar-da-lionn bho bhonn as caisbheart gu sgàil;
Bhiodh deirgead an fhìon toirt tiamhachd orra ’s tiom-tàis,
Is siabhadh gu ’n cliathaich ’s dìochuimhn’ ’s tubaist gach là.

An tigh falamh is fàs, bhiodh iadsan ’n dràsd ’s a rìs
Ag éibheach riut “Buail am fuath a tha air do làimh chlì,”
’S nuair leumadh tu ’n àird le spàirn is crith ’na do chrìdh,
Far nach robh cnàmh bha iadsan faicinn ann trì.

Ma bheir mi dhut àithne ’se fàg ’s leig seachad an seòrs’,
Oir cuiridh an dram do cheann ’s do chasan bho dhòigh;
Nuair dh’ iarras tu nall, a-null a thilleas do threòir,
Mar churach nan tonn ’s a crann ri crathadh a seòl.

Nuair a bhios am port a’ fàs ro fhada fàsaidh e searbh. ’S fheàrr a réisde sgur, agus bithidh gu leòr ag ràdh gu bheil sinn a’ smaoineachadh gun d’ fhuair Anna a roghainn ged a bha e ag òl cus. Chuala mi a bhith càineadh Gairm a chionn ’s gu bheil “fictions” ga chur ann, ach mas e fiction no faoineas a tha ann do dh’ Anna tha pailteas de seòrs’ air an astar so a-measg na Cipriots.