FACAL NA DHA BHO ALBA NUADH

leis a’ Mhnaoi Uasail Flòraidh Cheanadach

THAINIG muinntir m’athar á Mòrar. So a shloinneadh—Gilleasbuig Dhòmhnuill Eóghain ’ic Dhòmhnuill ’ic Iòsaig. ’Si Nic-a- Phearsain bu mhàthair dha.

Thainig muinntir mo mhàthar á Mùideirt—so a sloinneadh—Cairstìona Aonghais Alasdair (Mór) ’ic Alasdair. ’Si Anna Ailein ’ic Ruairi a màthair. Thainig is’ ann mun cuairt air 1800. Thàinig iad a-nall á Albainn gu ruig Alba Nuadh. A’ cheud suidheachadh bha aca ’n toiseach ’se Tìr Mór. An ath àite rinn iad dachaidhean, ’sann an Ceap Breatainn—Eilean mór th’ann an Ceap Breatainn, ’nam shùilean-sa, ach tha i beag air dealbhan.

Bha cóignear againn san teaghlach, Eóghan, Aonghas, Mairi Anna, Flòraidh (mi fhéin) agus Mòrag: chaochail mo dhà bhràithrean ann a Boston USA. Phòs Màiri is Mòrag ann a New York—tha Màiri air n-ais còmhla rinn an dràsd. Tha teaghlach aca uile. Rugadh sinn air baile—dà cheud acair do mheud—abhainn bhòidhich Margaree a’ ruith troimh mhachair far am bitheadh sinn deanadh feòir. Cnocan a sud ’s a so far am biodh crodh is caoraich a’ criomadh. Tha beachd agam air ceithir eich agus searrach a bhith seasamh anns an t-sabhal—còmhla ris a sin bha dà-fhichead caora le ’n cuid uain air feadh nan cnocan.

Bha bainne, gruth, uachdar agus ìm pailte. Bha cearcan agus coileach air an ceann, aig a h-uile tuathanach. Bhiodh sùil againn air dé chiad chearc air a bhiodh guir—rachadh nead a chur air dòigh tràth samhradh—bhithear a taghadh seòrsaichean do dh’uighean bho’n tigeadh iseanan a dh’fhàsadh mór tràth, dhòigh gun deanadh iad dìnneir mu mheadhoin an t-samhraidh. Bha chlann uabhasach trang ag obair còmh ri pàrantan. Bhiodh mo bhràithrean bho aois ochd bliadhna gus na dh’fhalbh iad a chosnadh, a’ cur ’s a’ buain bunàta, neap. currain agus càl: chuireadh iad acfhuinn air na h-eich, dh’obairicheadh iad air an fheur ’s air a’ ghràinne. Dh’obairicheadh iad casruisgte gus a robh iad cóig bliadhna deug. Bha na nigheanan trang sgùradh ùrlar le gainmheach agus ’se bhiodh glan geal—leigeil (bleoghan) crodh, biathadh laoigh, deanadh a’ mhuighe, piocag ’s a’ cìreadh na clòimhe agus ceud rud eile mu’n t-sabhal agus mu’n tigh. An diugh tha saoghal air atharrachadh— tha na nigheanan agus

na gillean òg a’ dol do’n sgoil air “bus” tha tighinn ionns’ an doruis—bha sinne coiseachd trì mìle do’n sgoil—tha brògan is stocainean orra bho ’n àm a choisicheas iad. Bhitheadh sinn dol do’n sgoil casruisgte. Nuair a bha sinn a’ fàs suas mun a smaointich sinn air falbh air feadh an t-saoghail, ’se saoghal a bha laghach. Nuair a bhiodh an oidhche geamhraidh fhada car sàmhach chìthear solus lanntair a’ tighinn mun cuairt troimh rathad beag caol troimh’n t-sneachda nach robh cho àrd ris na cuithichean sneachda a bhiodh air a rathad mhór. Dh’fhuiricheadh sinn gu meadhoin oidhche a dh’éisdeadh ris an t-seanachas. An ath oidhche thigeadh feadhainn a ghabhadh òrain a thainig a-nall á Albainn an cois na daoine còir a dh’obair cho cruaidh a-measg na coille mhóir agus geamhradh gàbhaidh. Molaidh duine an diugh gu bheil dùthaich nan tuathanach math. Cha dean iad car mar eil rudan deiseil rompa.

Bha mios riamh agam air a’ Ghàidhlig. Bha bàigh agam ri Gaidheal gum b’é àite choinnichinn iad. Fhuair mi coibhneas agus eireachdas an uiridh nuair a rinn mi mo thuras go Albainn. Bha mi anns an Oban a-measg daoine chuir a-mach an cridhe gum thoirt mun cuairt do na beanntan. Chuir iad mu chóig cheud mhìle le càr a shealltainn na dùthcha nach leig mi air chall ’nam chridhe. Bidh cuimhne agam air coibhneas cloinn Fhionagain, Carmichael, MacNeil, chloinn Fàrlain. Bha mi ’m Barraidh, Uibhist-a- Deas, Mallaig—an ath bhliadhna tadhailidh mi orra rithist.