---

[155]

TOISEACH IS DEIREADH

Iasgach nan lion-mhóir air Taobh Siar Leódhais

( ’Sann bho Thormod MacLeòid, de Sliochd Iain Uallaich, a fhuair sinn na sgeulachdan seo)

Acair Cloich

Nuair a bha mi òg, mu 1900, a-mach á Port Mór Bhragair eadar iasgairean Arnoil agus iasgairean Bhragair, bha ochd bàtaichean móra, bataichean deich troigh fhichead a dh’ fhad.

Air latha grianach tioram bha a’ mol geal le sgaoilteach thruisg agus langa, saillt, a’ cruadhachadh. An urra ris an sgaoilteach bha fear coimhead nan speur, air eagal gun tigeadh uisge. Nuair a bhitheadh coltas uisge air, bha tarpalain ga sgaoileadh thairis air an iasg.

Tha na leanas air aithris le Aonghas MacPhàil Arnol, no Aonghas Maois, a tha an diugh còrr air 94 bliadhna dh’ aois. B’ aithne dhàsan ’nan seann aois cuid de na daoine air an tug e sgeul. Agus cuid na meadhon aois air an robh e glé eòlach. Bha Aonghas fhéin ’na latha trang air iasgach na lion-mhóir. Bha gus an dearbh latha air an tàinig crìoch air an obair.

Rè iasgach nan lion-mhóir: an Geamhradh, an t-Earrach, gu toiseach an t-Samhraidh, bha am bàta mór air acair. Cha ghleidheadh an acair iarainn greim anns a’ ghrunnda gainmhich. B’ e clach mhór fhada, cho trom s gur ann air éigin a thogadh sianar dhaoine treun i. Bha an acair cloiche freagarach: leis gach tulgadh mara a luasgadh am bàta agus a ghluaiseadh an acair b’ ann bu doimhne sìos sa’ ghainmhich a laigheadh a’ chlach.

Bha slabhraidh ceangailt ann an slag, grabhta ann an teis mheadhon na cloiche, air ceann eile na slabhraidh bha càbal, agus air ceann a’ chàbail, puta acaireach.

Aig cridhe na tràigh, am bial na mara, cheangaileadh an t-slabhraidh ris a’ chloich, leis an lìonadh iomairear an eathar chun a’ phuta; tharraingear an càbal agus an t-slabhraidh teann air bòrd. Leis an lìonadh, thogadh an eathar a’ chlach bhon a’ ghrùnnd agus iomairear an eathar gu ionad acarsaid a’ bhàta. Ann an sin leigear a’ chlach sìos air a’ ghrùnnda gainmhich, far am

---

[156] fanaidh i rè an iasgaich, ’na h-acair fìor-chinnteach don eathar aisig (coble) agus don bhàta mhór.

B’e Aonghas Choinnich Ghuirm MacLeòid, sgiobair cho ainmeil ’s bha am Bragair ’na linn. Cha robh a dh’ aghaidh aig sgiobair am Bragair an t-slabhraidh a cheangal ris a’ chloich-acrach. Dh’ fheumadh e feitheamh gus an tigeadh an Gobha. B’ ann fo ùghdras a’ Ghobha agus a gheur-shùil a’ coimhead thairis air a’ chùis a b’ fheudar an obair a bhi dèanta.

Cha robh iasgairean Arnoil an urra ri Gobha Bhragair. Cha robh iad umhail dha. Cheangladh iadsan iad fhéin an t-slabhraidh ris a’ chloich-acrach.

Tormod MacLeòid,
de Shliochd Iain Uallaich.

Toiseach iasgach nan Lion-mhóir ann an Nis, timeheall 1876/77

Bho aithris Aonghais MhicPhàil, Arnol. 1968.

Bha fear ann an Siabost ris an abarar Coinneach Gobha, Moireach, ciùrair throsg is langa. Thug Coinneach Gobha leis á Arnol dithis mharaichean cho foghainteach ’s bha air an Taobh Siar ’nan latha: Iain Gearan mac Iain Podge agus Dòmhnall a bhràthair, de shliochd Dhòmhnaill ic Nèill.

Thug iadsan leotha sgoth a fear, sìos a Nis, gus an sealladh iad do dheagh mharaichean Nis. an dòigh air an lion-mhór a bheartachadh, a bhiadhadh agus a chur.

Bha ag an ám sin: Càrlabhagh, Siabost, Bragar agus Arnol aig iasgach langa agus trosg, leis an lion-mhór, tre’n Gheamhradh agus tre’n Earrach. Bho thigeadh latha Bealltainn cha ghabhadh na ciùrairean an trosg. Fhads a bha an aimsir fuar tre’n Gheamhradh agus tre’n Earrach bha an trosg gu math. Ghabhte an langa tre’n t-Samhradh cho fads a gheibhte i.

Cha robh sàr-mharaiche Nis fada ’g ionnsachadh gnìomhachd na lion-mhóir. Bha iad easgaidh dàna, mar a tha iad gus an latha ’n diugh.

Thill Iain Gearan agus Dòmhnall air ais a dh’ Arnol, ach dh’fhuirich Coinneach Gobha ann an Nis. Bha Clobhs ann an Steòrnabhagh ris an abairear Clobhs Choinnich Gobha.

Tormod MacLeòid,
de Shliochd Iain Uallaich.

---

[157]

Direadh Iasgach nan lion-mhóir mach á Bragair agus á Arnol 1907-1910

Aithris Aonghais MhicPhàil, Arnol, a tha an diugh 1970 còrr air 94 bliadhna dh’aois.

Nuair a chaill sinn na streangan

Bha sinn a’ cur a-mach á Tràigh Dhalmóir, aig iarraidh easgagan airson biadhadh an lion-mhóir. Nuair a tharraing sinn na streangan bha gu leòr biadhadh againn air son dol dha ’n chuan, ach cha robh an aimsir freagarach.

Shuidh a’ chomhairle ach gu dé a b’ fheàrr dhuinn a dheanamh; dol dh’ an a’ chuan na ’n è dhol dhachaidh. Thubhairt fear den sgioba “Bheil sibh a’ faicinn an toll dearg ud os cionn Bhearnaraigh Bhig”? Fhreagair fear eile “Mur eil fionnadh air an toll dhearg; bidhidh sinn ceart gu leòr.”

Nuair a chual iad seo, thug an sgiobair . . . . An Ceannaiche, maraiche deanta faicealach: duine aig an robh ùghdarras . . . thug: an sgiobair òrdugh seòl a chur ris an eathar “Gabhaibh a nis ur sgianan agus biadhaibh ur dubhain, ach mun tig an latha marach bidhidh a’ ghaoth a’ séideadh cruaidh ás an àrd an iar-dheas” agus mar a thubhairt b’ fhìor. Nuair a thàinig an latha bha. ’ghaoth a’ séideadh agus am muir ag éirigh.

Cha b’ urrainn dhuinn dubhan a chosnadh.

Cha robh ach cùl a thabhairt. Dh’ fhàg sinn na streangan far an robh iad agus b’e a’ chiad fearann a chunnaic sinn Sgeir Dhail, a-mach á Nis.

Na linn an cuir aig 40 aitheamh.

Aig 50 aitheamh agus aig 60 aitheamh bha grunnda làthaich. Anns a ghrunnda làthaich bha gach iasg air gach dubhan air itheadh fo ite ’s bho lann leis na logais.

Thubhairt fear “Leigeadh sinn leis air a’ Bhut gus an tèid seo seachad.” “Cha leig” arsa fear eile, “saoilidh iad gur ann aig aiseag mhonach a bha sinn, gun dubhan againn air bòrd.”

Dh’obairich sinn suas bho Nis gu Bragair an aghaidh na gaoith’ Bha e sia uairean feasgair nuair a rainig sinn Bragair. Chaidh sinn dhachaidh gus an deigheadh an t-Sàbaint seachad.

Tràth air madainn Di-Luain dh’fhalbh sinn a dh’iarraidh nan streangan caillte, ach có a bha còmhla ruinn ach an seann sgiobair Aonghas Og. ’S esan a bha riaghladh leis a’ chomhairle a fhuair e bhon a’ Cheannaiche nach b’ urrainn a bhi còmhla ruinn: bha an t-each aige tinn.

Agus ma thog e ceart a nì a dh’ innseadh dha, bha e deich mìle mara clì. Nuair a dh’ fhàs sinn sgìth sgrìobadh air son dubhain

---

[158] far nach do chuir sinn iad thubhairt mise ris an sgiobair, Tormod Aonghais, “Gu dé math dhut a bhi sgrìobadh air son dubhain far nach do chuir thu iad.” Fhreagair e “Dé a ni mise dheth, nach eil an duine sin a’ riaghladh ann an seo,” “Ni thu dheth a chur gu Nic Gil’ Léigh a bhean, ann an Arnol. “Seòlaibh i” ars an sgiobair, agus chuir sinn Aonghas Oig air tìr ann am port Bhragair gu a shlighe féin a dheanamh a dh’ Arnol. Thill sinn air ais a’ cheum chois chiannta agus chaidh sinn chun na streangan cho còmhnard agus gun do thog sinn iad air a’ chiad sgrìob.

Nise fhuair sinn a h-uile dubhan agus bha dusan cwt thurabaid air an dubhain: iad air a bhi trì latha an cuir. Bha dùil againn gu robh fiach ar saothair againn. Bha dùil againn ri deich tasdain a cwt co-dhiù. Nuair a ràinig sinn am port bha na ciùrair Muraic’an Beag air ar coinneamh.

Dh’fhaighnich e dhinn an d’fhuair sinn na dubhanan. Thubhairt sinn ris gun d’fhuair sinn a h-uile dubhan agus gu robh iasg againn cuideachd, timcheall air deich no dusan cwt turabaid, agus dé a bheireadh e orra. Chrath e a cheann agus thubhairt e nach b’ urrainn dha an ceannach idir. Ghabh e suas am mol agus shuidh e ri fasgadh eathair a bha sa’ bhruthaich.

Chaidh a’ cheist a chur ris a rithist agus thubhairt e “Bho’ll nach bi sibh air ur beiteadh bheir mi lethchrun a cwt orra.” Cha robh ciùrair eile ann gun deigheadh sinn. Cha robh feum air bith anns tairgse a thug Muraic’an Beag dhuinn. Roinn sinn an t-iasg oirnn fhìn agus thug sinn an t-iasg dhachaidh.

Cha do chuir mise dubhan tuille a-mach á Bragair

Mar seo, eadar 1907 agus 1910, sguir muinntir Arnoil agus Muinntir Bhragair de dh’ iasgach na Lion-mhóir. Lean seann daoine ann an Nis ri iasgach na Lion-mhóir greis an deidh seo.

Tormod MacLeòid,
de Shliochd Iain Uallaich.