An Aghaidh Choimheach. Le Iain Moireach. Gairm, 1973.
£0 .90, paipear; £1 .25, cruaidh.

Man tha làn fhios aig a h-uile balach-sgoile anns an latha a th’ann an diugh tha tòrr a bharrachd air sgeulachd a tha goirid ann an sgeulachd-ghoirid. Bho dh’obraich Poe is Chekhov is Maupassant is D. H. Lawrence is O. Henry is Salinger is na ceudan eile oirre, tha a’ ghnè sgrìobhaidh seo air a thighinn gu ìre le riaghailtean fhéin, riaghailtean a tha cheart cho mìnichte is a tha laghan annovelno an dràma no a’ bhàrdachd.

Gheibh thu sgeulachdan-goirid le beag no mór de stòraidh unnta ach chan e na tha unnta de stòraidh tha cunntadh. Chan eil anns a’ stòraidh ach tarraing air an croch an ùghdar beachdan is faireachdainnean air dhòigh ’s gum buail iad an leughadair le ’n uile chumhachd. ’Se tha thu lorg staid-inntinn an ùghdair, an dòigh air a bheil e faicinn an t-saoghail. Man eil thu ag iarraidh ach stòraidh no iàrna, faigh a’ “Hotspur” no mas boireann thu am“People’s Friend. ”Agus na bi a’ smaoineachadh a bharrachd gu bheil càil agam-sa an aghaidh iàrnaichean. ’S iomadh stòraidh

A-nis gu leabhar Iain Mhoirich. A cheart cho luath ’s a leughas tu a cheud sgeulachd, tha fios agad gur e a tha agad an seo fear a tha air a cheàird a thoirt a-mach. ’S aithne dha a ghnothaich. Tha e anns a’ cheud sgeulachd, “An Aghaidh Choimheach,” a’ buntainn air nithean a tha a’ cur dragh air gu leòr de mhuinntir an fhicheadamh linn—aonranachd, cho beag ’s a dh’aithnicheas sinn fiù ’s an fheadhainn ’s fhaisg oirnn, cho eadar-dhealaichte ’s a tha an fhìor dhuine bho’n ìomhaigh a tha e a’ leigeadh ris ris an t-saoghal, ’s cho duilich ’s a tha e briseadh troimhe gu co-fhulangas no coinneachadh-inntinn ri duine eile air bith ’s cho càirdeach.

Tha cus dhan a bhitear a’ sgrìobhadh anns a’ chànan againne air a sgrìobhadh mu dheidhinn rudan an latha an dé. Cha ghabh sin a ràdh mu’n sgeulachd seo. Tha i air a cur ri chéile gu innleachdach, seòlta. Is ann a shaoileas tu uaireannan, man a tha thu gluasad bho fhear gu fhear ’s bho ám gu ám leflashback, gur e a th’agad film.

Agus tha i air a sgrìobhadh an Gàidhlig thlachdmhor, chàilmhor cuideachd. Tha seòrsa de Ghàidhlig ann a tha a’ cur eagal mo bheatha orm-sa — polysyllablesmhóra phurpaidh a’ leantainn a chéile man sreath cháraichean air an A9 air latha samhraidh, Gàidhlig nach cualas á beul duine —ach ’s dòcha bho fhear ann an cùbaid—bho chionn ceud bliadhna. ’S fhada bho thuirt Wordsworth nach biodh litreachas fallain fada an uair a dh’fhàgadh cainnt còmhraidh cainnt sgrìobhaidh cus air chùl. ’S iomadh rud ciallach a thuirt Uilleam còir anns na lathaichean mus do dh’fhàg e sinn airson làn a dhùirn dhan airgead.

Tha Gàidhlig eile aig Iain Moireach, Gàidhlig an latha an diugh– –air a h-àrdachadh ’s a glanadh ’s a deanamh beagan spaideil gun teagamh—Gàidhlig nàdurrach man a chluinneas tu an diugh air an t-sràid i, le cnapan Beurla ’na measg. Tha e ga toirt dhuinn man a tha i, warts an’ all. ’Se Gàidhlig Leódhais a th’ann cuideachd– –cainnt nan ceàrd, a réir a’ bhodaich Sgitheanaich—ach, dé ’n deifir, tha i leum ’s a’ breabail ’s a’ danns’ an làmhan a’ bhalaich-sa cho aighearach ri cànan air an t-saoghal.

Bu chaomh leam na b’fhaide thoirt air a’ sgeulachd seo oir tha tòrr innte a tha mi airson a mholadh, ach ma tha mi dol a ràdh dad idir mu dheidhinn chàich feumaidh mi a fàgail.

Tionndaidh gu d. 96

Tha an dara sgeulachd a’ falbh á Leódhas a dh’ionnsaigh a’ bhaile-mhóir a-measg Gàidheil òga an diaspora. Is e sgeulachd seo an té bu lugha chòrd rium aca. ’S dòcha gu bheil mi fàs ro aosda, ach shaoil leam gu robh i rudeigin amh an taca ri càch — nach eil a’ chòmhstrì an inntinn a’ ghille buileach creideasach. Ach aig amannan tha i a’ dol ’na sgeulachd mhìorbhuileach—Ailean ’s athair anns a’ restaurantgu h-àraidh.

Air ais a Leódhas anns “A’ Ghamhainn,” gnè sgeulachd eile. Tha a h-uile aon de na sgeulachdan seo tur eadar-dhealaichte bho chéile, a’ deanamh follaiseach dhuinn cho iomadh-thaobhach ’s a tha tàlann an ùghdair. An uair a bha mi leughadh na té-sa bha a’ chailleach a’ faighneachd dhomh gu dé bha ceàrr ’s mi air lachan mór a thoirt asam ’s mi leughadh man bha an dàir a’ tighinn cho tric air crodh a’ bhaile nuair a bha na boireannaich airson faighinn a-mach man a bha bodach an tairbh a’ faighinn air adhart leis a’ bhean òg. Agus leis a’ choltas a bha air Cailean ’s e coimhead air oir suas sliasaidean Mhàiri chan fhada gum bi Lord Longford as deidh an ùghdair.

Faic Iain MacAesop Moireach ann an “Ignig Dannsair,” fable grinn air a cur ri chéile gu ciatach. An deidh sin tha dà sgeulachd chumhachdach mu dheidhinnmisfitsGhaidhealach anns a’ bhaile mhór, an dara fear letheach ás a chiall leis an deoch ’s an aithreachas agus am fear eile rud beagsimpleairson daoine cruaidh a’ bhaile mhóir. ’S air ais gu dibhearsain na cruaich mhònaich ann am “Mòine Dhòmhnaill is Ordag An Bhàin,” làraidh mhònach cho éibhinn aighearach ’s a chaidh a riamh a lìonadh.

Chan eil na sgeulachdan a’ fàs càil nas laige man a tha thu a’ tighinn gu deireadh an leabhair. ’Se a’ sgeul mu dheireadh a chuir m’inntinn fhéin buileach air bhoil agus is fhaide dh’fhuireas ’nam chuimhne. Man eil sinnsirean aig Isteam an Ghomb (ainm do-labhairt!) anns a’ Ghàidhlig tha gu leòr ann an cànanan eile. Man a bhios iad ag ràdh mu na steud-eich tha e le Gargantua a-mach á Titus Groan ged nach canainn nach robh làmh aig Gog ’s aig seud no dhà eile a tha air a dhol ás mo chuimhne anns a’ ghnothaich. Ach leugh a’ sgeula dhuit fhéin.

Tuigidh sibh, fhearaibh, gun chòrd a’ leabhar anabarrach rium. Le leabhraichean dhan t-seòrsa seo tillidh gu leòr a sguir a leughadh na Gàidhlig thuice rithist is iad a’ faicinn gu bheil i a cheart cho comasach air làimhseachadh cùisean a’ latha an diugh ri cainnt sam bith eile. Tha tàlann is grinneas cainnte an ùghdair seo a’ deanamh sin follaiseach.

Siuthad ma tha, a laoichean, tog do pheann ’s dean leabhar eile cho luath ’s a chuir Dia piullag ort!

UILLEAM MOIREASDAN.