---

[283]

Alexander Solzhenitsyn, August 1914. Air eadar-th. le Michael Glenny. Lunnaìnn 1973

Nuair a tha sinn ro mhath air ar dòigh leis na tha an luchd-sgrìobhaidh againn fhìn a’ deanamh—agus tha greis bho nach robh a leithid a dh’aobhar toileachais againn ann an Gàidhlig ’s a th’againn na bliadhnachan seo— ’se rud math a th’ann tionndadh gu dùthaich eile, no cànain eile. ’Se rud math tha sin co-dhiù, oir chan eil aobhar aig an

---

[284] fhear-sgrìobhaidh a bhi air a chuingealachadh ri a dhùthaich fhéin: tha mion-fhaireachdainn an fhir-ealain an diugh air leudachadh mar a tha an saoghal air fàs beag agus cruinn fo bhuaidh an itealain ’s an réidio agus fo bhuaidh ealdhain. Ach leudaichte ’s ga bheil e, agus fann ’s ga bheil cuid de na crìochan air fàs, tha feum aig an fhear-ealain fhathast air cànan, agus is dòcha dùthaich, ris a bheil e ceangailte, no co-dhiù far a lorg e bonn-stéidh.

’Se bhi leughadh an leabhair aig Solzhenitsyn a thug orm smaoineachadh air na rudan sin, oir tha an t-ùghdar ainmeil Ruiseanach seo air gréim làidir fhaighinn air ùidh luchd-leughaidh ann an iomadh dùthaich, ach cha bhi duine leth-uair a thìde ga leughadh mus fhairich e cho ceangailte ’s a tha e do’n Ruis, gu bheil deagh phàirt de’n chumhachd aige a’ tighinn á ùir na dùthcha sin. Tha e furasda dhuinn fhaicinn ged a tha luchd-riaghlaidh na Ruis ga chuingealachadh, nach eil e ag iarraidh air falbh. Mar a chunnaic sinn, thainig air falbh ás an Ruis mu dheireadh.

Tha an leabhar seo, August 1914, mar a’ chiad earrainn de sgeulachd fhada, as bith cuin a chì sinn a’ chrìoch aice. Ged a tha còrr is sia ceud duilleag ann, chan eil ach mu cheithir-la-deug a’ dol seachad bho thùs gu éis. Ach leis an dòigh a th’aige air sgeulachd innse, tha sinn gar toirt a dh’iomadach àite anns a’ cheithir-la-deug ud, agus am broinn iomadach inntinn, sean is òg, aotrom is domhainn, agus tha na tha sinn a’ togail ás na h-inntinnean sin gar toirt air ais ann an eachdraidh, agus gar sméideadh air adhart. Tha sinn a’ faicinn, chan e mhàin mar a chaill Ruisia a’ chiad bhatal anns a’ chogadh (Tannenberg), ach mar a dhubh an call sin cliù nan seann cheannardan agus cliù a’ chlas d’am buineadh iad. Agus aig an aon àm tha sinn a’ faicinn an t-saoghail ùir ga bhreith. Duine sam bith a leughCancer Ward, leis an ùghdar seo, bidh fhios aige gu robh rudan dorch anns a n t-saoghal ùr cuideachd. Chan epropagandatha aig an ùghdar seo, ach gleac gu math cruaidh ris an fhìrinn a leughadh.

Coltach ri Cogadh is Sith, le Tolstoy, tha an leabhar seo a’ toirt sgrìob fhada, is tha e a’ cur thairis le luchd-compàirt de iomadach seòrsa. Tha pàirt de’n tuairisgeul anabarrach mionaideach, air dhòigh ’s gu saoil thu gun aithnicheadh tu na craobhan is na trainnsichean nam faiceadh tu iad. Agus mus bi an leabhar mu dheireadh anns an t-sreath againn, saoilidh sinn, is dòcha, gun do thachair sinn ri sluagh Ruisia

---

[285] air fad. ’Se sin, air dòigh, a tha Solzhenitsyn a’ fiachainn ri dheanamh: ri cràdh, is uaill, is teagamh, is buaireadh, is aoibhneas a dhaoine a ghlacadh anns an lìon as caraiche a chaidh a dheanamh fhathast leis a’ chinne-daonna—lìon fhaclan. Tha e ’na aobhar smuain agus ’na thogail inntinn is cridhe a leithid seo a dh’oidhirp a leantainn.

R.M.T.