BANNAN

le Eilidh Watt

Cha robh neach a bheireadh aon sùil nach toireadh an dàrna sùil air an triùir a bha ’nan suidhe mun bhòrd. Dh’fhaodadh gum b’ann air a’ bhalachan, nach robh fhathast ach aon cheithir bliadhna a dh’ aois, air am b’fhaide a dh’ fhanadh an t-sùil no air an dithis a bha air tighinn gu inbhe, ach chan fhuasgladh sin a’ cheist a bhitheadh anns an inntinn.

An ceartuair, air latha grianach earraich, bha Aitean ’na shuidhe eadar Seonag, a mhàthair, is Iain a bha an ceann a’ bhùird, is iad air am biadh a ghabhail, ach gun chabhaig ’nan suidhe gus an rachadh Iain a-mach a chàradh rathad a bha air a dhol ’na chlaisean le casan spréidh is rothan nan innealan obrach. Bha Iain is a shùilean air Seonag, Seonag a bha cho caoingheal is air an robh an còmhnuidh fiamh a’ ghàire mur robh i a’ dearbh ghàireachdaich, is a bha an ceartuair ag éisdeachd ri Aitean ag innseadh mar a chuir reithe na h-adhairce chaim an teicheadh air a’ chuilean is mar a chuir e fhéin an ruag air an reithe. Cha robh Aitean a’ coimhead air aon seach aon aca fads a bha e ris an aithris ged a thionndaicheadh e na sùilean móra donna an taobh ud is an taobh ud eile, ach gun a cheann a ghluasad, a’ tomhas meud an ath ghluasaid acasan. Os cionn mala leathann, gheal, gathan na gréine a’ deanamh falach-fead a measg caisgreagan òrdhearg fhuilt.

“Siud thu fhéin, Aitean!” arsa Seonag, Nach tu fhéin an ceathairneach nach toir géill.”

“Carson a tha thu fhéin a’ tarraing ás?” ars Iain gu fuar, “Cha dean thu dhe ach spaglionnach beag.”

“Dé th’ann fhathast ach an leanabh?” arsa Seonag gu ciùin. “Ach,” ars ise, “cha bhi falt faobairnich sìos gu ghuailne. Feumar am falt seo, a ghearradh.”

Chuir i a meòirean gu socair a-null is a-nall troimh na caisreaganan cìreanach gan slìobadh gu réidh. Cha bu tàrr a làmh a bhi ri taobh gus an do chuir Aitean a mheòirean fhéin ’na fhalt is dh’fhàg e e cho gucagach, guanach is a bha e roimhe.

Cha d’rinn Seonag ach gàire ach cha robh fiamh gàire air aodann Iain nuair a thuirt e, “Fàg thusa, ’ille, d’fhalt mar a chuir do mhàthair e,” is e toirt pluiteag fhaoin air làimh a’ bhalaich.

Ged a shnàmh na deòir ’na shùilean is a thainig crith ’na smeigid cha dainig ràn bho Aitean is e coimhead bho dhuine gu duine de ’n dithis eile is iad air an glacadh ann an lasan dearg feirge a ghlac iad le chéile gun robhadh, gun fhaireachadh, gus nach robh aire aca airsan.

B’e Seonag a bhruidhinn an toiseach is mar b’e gum fac e a bilean a’ gluasad is gann gun creideadh Iain gur i gu dearbh a bhruidhinn.

“Na tog do làmh ris, fads tu beò,” ars ise.

Cha do fhreagair Iain an aon fhacal ach bha sgread aig an t-séidhir aige is e ’ga phutadh bhuaidhe is e a’ togail a chep is ga tharraing air leis an dà làimh gus nach robh ròinean de’n fhalt, a bha cho dubh ri oidhche gheamhraidh gun rionnag, ri fhaicinn os cionn na meal-shuilean dubha a bha tighinn gu chéile os cionn na sròine. Sheas e mionaid taobh a-muigh an doruis mun do ghabh e ceuman fada far an robh na claisean a bha e am beachd a chàradh. Le bus a bhròige bhris e pìos de chrèadh chruaidh bho oir an t-sluic dhomhain ach an ceartuair cha robh a chridhe aige mol fhaotainn ás a’ chladach is an sloc a lìonadh. Ach cridhe ann no ás bhitheadh na claisean a’ cur bacadh air na rothan. Mar sin fhuair e planca trom fiodha, aon naoidh troighean a dh’fhaid, is chàirich e e anns a’ chlais a bu doimhne. Chaidh e an uairsin far an robh an tractair is rinn e car no dhà le eagnaidheachd a dh’fheumadh a thur aire gus an do thraoigh fhearg. Aon uair is gun robh fhearg fo chìs thog e e féin gu subailte do ’n t-suidheachan is dh’fhalbh e. An uairsin dh’oibricheadh a làmhan gu inbhe bhig leo fhéin is dh’ fhaodadh inntinn a bhi air nithean eile.

B’ann air a’ chòmhradh a bha uair eadar e fhéin is Alasdair, athair cèile, bu mhotha a bha a smuaintean ged bheachdaich e gu goirid air a’ chiad fheasgar a dh’iarr e air Seonag a phòsadh. Bha e ’na sheasamh le ghàirdeanan air mullach a’ gheata mhóir fhiodha a bha a’ dùnadh na bàthaichean is an tighe bho na raointean is ise ’na seasamh air taobh an tighe dhe.

Shlug Iain a sheile is thuirt e, “Am pòs thu mi?”

Sheall Seonag air san dà shùil airson mionaidean agus an uair sin, gun nàire gun athadh, thuirt i, “Tha mi dà mhìos trom.”

“Bhuill, mas ann mar sin a tha—” thuirt Iain a’ tionndadh air a shàil is a’ falbh gun facal an còrr.

Ach thill e. Thill e oidhche eile is ged nach robh móran bruidhne eadorra shuidh e fhéin is a h-athair fada còmhla. Dh’fhaodadh gum bitheadh samhchair eadar ceist is a freagairt—ach shuidh an dithis fhear le meas air a chéile.

“Tha mi airson Seonag a phòsadh,” thuirt Iain an uair a bha e soilleir nach b’e a bhi còmhradh mu sìde is spréidh a bu cheann gnothaich dha.

Thug Alasdair sùil ghoirid gheur air mun duirt e, “Tha fios agad— ?”

“Tha. —Dh’innis i fhéin dhomh.”

“Cuin a bha thu am beachd pòsadh?”

“Mun tig an leanabh. Mar as luaithe ’sann as fheàrr. Cha bhi leanabh gun athair aig Seonag.”

“ —Nach fheàrr dhuibh fuireach gus an tig an leanabh. Fàgaidh againne e. Togaidh mi fhéin is Mòr am pàisde.”

“Gabhaidh mi i mar a tha i.”

“Tha thu a’ dol a ghabhail uallach nas truime na tha thu am beachd.”

“Nam b’e bantrach a b’innte—”

“Chan e bantrach a th’innte, ged tha. Is mór an t-eadar-dhealachadh. Aig an aon àm chan fhios dhomh an dealaicheadh Seonag ris a leanabh.”

“Chan iarrainn oirre.”

“Ghabhadh tu am moll leis a’ ghràn, rinn thu suas t’inntinn?”

“Rinn.”

“Chionn is gum bheil thu dol air t-adhart le do shùilean fosgailte ’se mo bheachd nach gabh thu aithreachas. Their mi seo—Tha bean is teaghlach agamsa, gillean is nigheanan beusach, ach chuirinn fhathast Seonag an toiseach air a h-aon dhiu.”

“Tha sibh air mo thaobh ma tha?”

“ —Bhuill—Cha tig mi eadaraibh.”

Phòs Iain is Seonag is chan fhaca is cha chualas ma bha aithreachas ann taobh air thaobh. Nuair a rugadh an leanabh is a ghiùlan Iain a’ naoidhean, air an robh falt cho lasrach ri falaisg an earraich, sìos far an robh Alasdair, ghabh an seanair bhuaidhe e is shuidh e ga amharc. “Balach sgoinneil!” ars esan. “Dé’n t-ainm a tha gu bhi air? M’ainm fhìn, tha mi ’n dòchas?”

“Tha mise glé dheònach,” ars Iain. Thug iad ainm Alasdair air a’ bhalachan.

Bha amannan ann a bhitheadh eud air Iain, ach cha robh iad ach ainneamh is e am beachd nach gonadh eud idir e nuair a thigeadh an leanabh aige fhéin. Ach a nis ged bha am balachan aige fhéin sia mìosan a dh’aois cha robh e ga thuigsinn fhéin, no dé bha a’ cur ris. Nuair a bha Aitean air glùin no air cìch aig Seonag bha e am beachd gun robh e a’ tuigsinn dé an t-eud a bha ga ghaorradh. Ach a nis, is an dara leanabh air glùin Sheonaig b’eudar dha aideachadh ris fhéin nach robh reusan dha a bhi faireachadh mar a bha e. Nuair a gheibheadh e gnè soluis air inntinn cha ghabhadh e ris. Ach cha b’ann air Iain a-mhàin a bha Seonag a’ cur seòrsa de dhragh, no neo-thèarainteachd, aig na h-amannan a shuidheadh i leis a naoidhean seo cho sàmhach, sèimh, ach cho fad ás, is gum faodte gun robh an deò air a ghoid aiste. Aig na h-amannan sin stadadh Aitean de a chluich air an làr is shuidheadh e gu sàmhach ga h-amharc gus an sreapadh e suas air glùin Iain is an cuireadh e làmh mu amhaich is a cheann an tacsa ri bhrollach. An dràsda is a rithist bheireadh e sùil gun fhacal air Iain mar gum b’e an aon cheist a bha gam buaireadh le chéile. Bha Seonag is an naoidhean air saoghal dhaibh fhéin anns nach robh àite dhaibhsan. A réir coltais cha robh amharas aig Seonaig gun do dh’fhàg i iad aonarach air taobh eile doruis gun ghlas no iuchair.

Suas is sìos chaidh e leis an tractair, làmh is cas is sùil ag obair gu teòma ach inntinn a’ mion rannsachadh an dragh a bha Seonag a’ deanamh dha. Aig an dearbh àm a thuig e dé da-rìreadh a bha cur dragh air thainig e stigh air gum bitheadh amannan ann fhathast aig am bitheadh Aitean na bu dlùithe dha na bhitheadh Seonag. Thuig e cuideach nach b’ann ri Aitean idir a bha fhearg. Leis an tuigse bha mar gun tuiteadh uallach goirt dhe. Gu dé dha sin ged nach b’esan a rinn deàlrach a sùilean?

Stad e an tractair is chual e an clacharan a’ trod ás tom conuisg. Ann an saoghal a’ deàlradh le solus ùr shuidh e a’ beachdachadh air Seonaig, mar a leigeadh i dhi a h-obair a’ bruidheann ris fhéin, no mar bu trice ag éisdeach ris, mar shuidheadh i air an làr còmhla ri Aitean, a’ deanamh chleasan dha, mar gum b’ann airson sin a chaidh a tìde a chruthachadh. A dh’aindeoin sin cha do leig i nì a dholaidh is bha an tigh gu cuanna aice.

An diugh, aig an dearbh mhionaid, ged bha i ’na suidhe a’ deanamh muileann ghaoithe airson Aitean a thoilicheadh, is ged a shuidh i cho sèimh, foighidneach, mar nach beucadh is nach briseadh tonn

Air latha air bith eile ach an diugh bhitheadh i air ràdh, “Feumaidh tu fuireach gus an tig e dhachaidh.” Bha an diugh eadardhealaichte bho a h-uile latha eile.

Ann am mionaid bha e deas, a mhuileann anns an dara làimh is an làmh eile air cnap dùnaidh an doruis, nuair a chuir nì stad air.

“Cha bhi Papaidh rium?” ars esan.

Ghàir Seonag. “Cha bhì e fhéin. Nach tu fhéin an gille mór aig Papaidh. Air falbh leat. —Is an aire nach tuit thu.”

Chunnaic Iain e ’na ruith thuige is lìon a chridhe le meadhail de dh’aoibhneas a theab a dhalladh, is thionndaich e an tractair is rinn e ’na choinneamh. Bha an saoghal gu léir air a chòmhdach dha mar gum bitheadh le sgàile tana geal, mar gum bitheadh fathunn air ceò deàlrach madainn shamhraidh a’ còmhdach na raointean, ach deàlrach, deàlrach. ’Na bhòtunnan buidhe, ’na dheise uaine, is le a chròic fhuilt ’na lasan mar theine geamhraidh, thainig Aitean troimh ’n sgàile dheàlrach ’na ruith leis a’ mhuileann ghaoithe’ na làimh.

Coma có a chluinneadh e, ghàir Iain le meadhail aoibhneis.

Aig an dearbh àm a chaidh roth na cuibhle air oir a’ phlanca chuir Aitean a chas air oir a’ chinn eile. Dh’éirich an ceann air an robh Aitean anns an adhar is sheòl Aitean mar chlach ás bogha. Cha dainig ràn no éigh bhuaidhe, chaidh crith bheag troimhe, ach cha do ghluais e tuilleadh.

Chrom Iain e fhéin air uachdar na cuibhle airson tiotan, is an uairsin le uilt a bha an oillt air ragachadh, theàrnaich e far an tractair is thog e an t-ultach beag. Shnàmh na sùilean móra donna ’na cheann is thuit na ruisg orra mar le sgìos cadal: thuit a’ mhuileann-ghaoithe do’n dus.

Gun mhaille gun chabhaig rinn Iain air an tigh. Mun d’ràinig e bha Seonag ’na seasamh aig an dorus a’ feitheamh. Gun ghuth eadorra ghabh i bhuaidhe an leanabh is thionndaich i stigh. Gu balbh shuidh i leis an leanabh ’na h-uchd, mar nach robh e ach air ùr thàladh aice gu cadal suaimhneach. Cha robh de dh’uabhas air Iain ach gun deanadh i crònan de dh’òran tàlaidh. Sheas esan fada ga coimhead, a làmhan an crochadh gun lùths, ach mu dheireadh chrom e is chuir e

Gun ach gann a ceann a thogail ris choimhid i air le sùilean tioram anns nach robh dìteadh no truas dhàsan is thuirt i le ciùineas a bha an aghaidh nàdur, “Tha. Nach b’e mi fhìn a bu mheadhon cur ás da. Cha tig e eadorra sinn tuilleadh.”

Mar gum bu mhór leatha a bhi cosg tìde bhuaidhe chrom i a ceann is chaidrich i thuice an corp beag, a meòirean am falach anns na cais reaganan òr-dhearg.

Bha iad air chùlaibh dorus dùinte ann an rùm far nach do ghluais ach meòirean falamh a’ chloc.