Una Nic An Oig

AM MEASG NAN EIREANNACH

THA mi ’ga shaoilsinn gu math ladarna dhiom fhéin a dhol an clò mu àite ’s nach do chuir mi seachad ach cóig latha! Ach saoileam nach eil mi dad nas miosa na an t-Eireannach sin a chuir seachad seachdain aig Mòd an Obain an uiridh agus a sgrìobh earrann anns an Irish Times a h-uile Di-ciadaoin rè a’ gheamhraidh fo ’n cheann “Am faigh a’ Ghàidhlig Bàs?” “Chan fhaigh a’ Ghàidhlig Bàs,” agus mar sin. Cha robh aon eagal air Mairtín O Cadhain bruidhinn air an iomadh rud do ’n do mhothaich e agus thubhairt e rudan mu ar deighinn nach bu mhisde an ràdha, agus, is dòcha, corra rud nach bu chòir a ràdha. Ach eadar gach rud a sgrìobh e tha fios gun tug e dealbh gu math cuimseach do na h-Eireannaich air gnothaichean an Alba aig an ám so.

Tha Mairtín air fear de na sgrìobhaichean as comasaiche ann an Eirinn an diugh, agus tha e air duais an Oireachtais a chosnadh barrachd is aon uair le sgeul ghoirid. Is math is fhiach an duais so—ceud not—cosnadh, ach a thuilleadh air sin chan eil dòigh air nach e urram a th’ ann, oir tha sgrìobhaichean Gàidhlig cho pailt an Eirinn is a tha iad tearc an Albainn.

A thuilleadh air sgrìobhadh tha Mairtín ag obair ann an Earrann an Eadar-theangachaidh de ’n Dàil( ’se sin Pàrlamaid na h-Eireann). Is e duine a th’ ann a dh’ fhuiling móran air sgath na h-Eireann agus a chreidimhean, agus dh’ fhàg sin a bhlàth fhéin air. Bha mi duilich nach robh e aig baile an uair a bha mi air mo chuairt. Bha e anns an Spàint agus bheir mi mo làmh nach robh a shùilean dùinte an sin nas mòth.

Chuir mi seachad greis de fheasgar aig coinneamh de ’n Dàil agus labhair aon duine fhad’s a bha mise an làthair—bha sin uair a thìde agus fichead mionaid! Chan eil fios ’am gu dé cho fada is a labhair e an deidh dhòmhsa falbh. Ach bha a’ choltas air gum biodh e a’ cur as an sin gus am fannaicheadh e leis an acras. Is ann agam a bha an truas ris an fheadhainn a bha a’ cur sìos le peann is

Mairtín O Cadhain.

Mhothaich mi gu robh a’ mhór-chuid de na buill a bha làthair ’nam bodaich. Bha feadhainn dhiùbh ’nan cadal agus feadhainn a’ leughadh phaipeirean naidheachd agus feadhainn eile a mach ’s a stigh mar na fir chlis. Cha robh aon bhoireannach ann, an là ud co-dhiùbh. Ghnog fear air mo ghualainn agus bhac e mi bho bhith coimhead sìos tuilleadh is dìon. Chan eil fios agam carson, mur an robh eagal air gun cuirinn fo gheasaibh iad! Chan eil mi a’ smaoineachadh gu robh ’na bheachd gun cuirinn far an cainnte iad; ghabhadh e barrachd air mo ghnùis-sa gus sin a dheanamh. Tha meas mór aig na h-Eireannaich air a bhith a’ cainnt agus tha an deagh alt aig a’ mhór-chuid aca air an dearbh nì sin.

Tha meas aca mar an ceudna air sgrìobhadh ’nan cainnt fhéin agus tha e gu math soirbh leabhraichean a chur an clò oir tha an riaghaltas a’ toirt móran cuideachaidh do ’n t-seòrsa obrach so. Chunnaic mi ann am bùth, leabhraichean de gach seòrsa ach ’se thog m’ aire gu sònraichte na bha air na sgeilpichean de leabhraichean cloinne anns a’ Ghàidhlig. Bha leabhraichean beaga ann le dealbhannan airson phàisdean, leabhraichean airson chnapach; eadar-theangachadh de leabhraichean a tha aithnichte ann an iomadh cànain, agus leabhraichean sgoile air gach cuspair.

Chunnaic mi aon leabhar làimhe airEthics, fo ’n cheann Eitici. Bha e gu h-iomlan an Gàidhlig. Ann an cuid de sgoiltean tha gach cuspair air a theagasg troimh ’n Ghàidhlig agus mar sin tha féill air leabhraichean làimhe de ’n t-seòrsa so. Ach is dòcha gur e am foclair an obair as motha agus as cudthromaiche a tha dol air adhart ann an saoghal na Gàidhlige am Baile Atha Cliath an ceartuair. Tha sianar dhaoine agus aon chléireach ag obair air an dràsda fhéin agus tha mi an dùil gu bheil triùir no cheathrar dhiùbh so ’nan sgrìobhaichean air an làimh fhéin. Dhiùbh sin tha an Dotair Tomás de Bhaldraithe. Tha Tomás ag obair gu cruaidh agus gu treibhdhireach as leth na Gàidhlige agus tha e a’ tòiseachadh a stigh. Tha sianar chloinne aige agus tha a’ Ghàidhlige aca uile ach aig Ciarán, am fear as òige. Chan

[Dealbh]
Tomás de Bhaldraithe.

eil mi a’ smaoineachadh gu bheil cainnt de sheòrsa sam bith aig Ciarán fhathast. Tha balach beag eile aige, air ùr-thòiseachadh anns an sgoil is tha e a’ cumail a h-uile duine air ghogaireachd mu co-dhiùbh tha Beurla aige gus nach eil, ach ma tha i aige chan eil e ’ga bruidhinn agus tha e glé cheart. Cha robh a’ Ghàidhlig o thùs aig Tomás no aig a bhean ged is ì a tha an teaghlach a’ cleachdadh an còmhnaidh ’nan dachaidh.

A thuilleadh air a bhith ag obair air an fhoclair tha Tomás a’ teagasg Gàidhlig Eireannach agus Gàidhlig Albannach anns an Oilthigh agus tha e a’ cur ùidh ann an obair“phonetics, ”cuspair air an d’ thàinig leabhar bho a làimh aig deireadh na bliadhna so chaidh. Ma thachras gun can thu facal a tha ùr dha, mar a rinn e mise a thaobh an fhocail “faoin,” dh’ fhaoidte gum bi thu ’ga ath-aithris dha gus an dubh d’ fhiaclan. Chan eil fada bho bha e air chuairt an Cinn-tìre a’ deanamh rannsachaidh air a’ chuspair so agus bha e air fear de ’n fheadhainn a fhritheil an co-chruinneachadh de luchd beul-aithris a bha an Steòrnabhagh an uiridh. Bha Daithi O h-Uaithne (Professor David Greene) an Steòrnabhagh cuideachd, agus bithidh cuimhne aig feadhainn air bho ’n bha e a’ teagasg an Oil-thigh Ghlaschu roimh ’n chogadh mu dheireadh. Tha cuimhne agam fhéin air fhaicinn aig cleasan Phortrìgh bho chionn beagan bhliadhnachan air ais agus chan eil air ach fhaicinn gus a chumail air chuimhne. Ach is dòcha gum bu chòir dhomh a ràdha gun cuala mi e an toiseach oir ge b’ e àite sam bì e cluinnear e mum faicear e ged nach eil e beag ’na cholainn. Tha lasgan mór gàire aige a chluinnear thar sheachd bealaichean agus sin

[Dealbh]
An t-Ollamh Daithi O h-Uaithne.

[Dealbh]
Proinsías O Conluain.

a’ tighinn a mach á feusag mholach ruadh. Tha e air a ràdh mu Dhaithi gum bruidhinn e gu fiosrach air cuspair sam bith co-dhiùbh tha fios aige air dad mu dheighinn gus nach eil! An uair a chunnaic mise Daithi bha dotair Suaineach còmhla ris. Bha an dotair so air a bhuaireadh cho mór le Eirinn is gun tàinig e ann a dh’ aona sgrìob a chur seachad an latha air am biodh e ochd bliadhna deug thar fhichead. Nach math do fheadhainn a tha deanamh cuirm de dh’ fhàs sean! Còmhla riutha, a’ cumail ciùil riutha, bha Seumas O Horáin. Tha Seumas air leth math air seinn. Thog e m’ aigne fhéin leis an òran bhrèagha thiamhaidh sin, “Sliabh nam ban,” agus is ann bhuaithe-san a chuala mi (airson na ceud uaire, feumaidh mi aideachadh) an t-òran ainmeil sinOver the Sea to Skyeanns a’ Ghàidhlig againn fhéin.

Aon fheasgar bha céilidh aig Muinntir na Gaeltachta. Is ann airson feadhainn as fìor Ghaidhealtacht na h-Eireann—feadhainn aig an robh a’ Ghàidhlig mar an cainnt mhàtharail—a bha a’ chuirm so, ach bha e ceadaichte dhòmhsa dhol ann. Bha mi an car de bhrionglaid an toiseach oir cha robh ri bhith ann ach Gàidhlig na h-Eireann air fad, agus chan eil agamsa dhith na bheireadh a’ phoit bhuntàta bhàrr an teine. Bha mi deasbaireachd ’nam inntinn fhéin mu gu dé dheanainn nam bruidhneadh duine rium (rud a bha mi cinnteach a dheanadh cuideigin) an uair a chuimhnich mi air na laoich a thug iad fhein á prìosan na Gearmailt leis a’ Ghàidhlig Albannaich! Ma bha e comasach dhoibhsan sin a dheanamh tha fios gun toirinn-sa mi fhein á cuirm Eireannaich leatha. Tha fios nach d’ rinn mi cho fìor dhona co-dhiùbh oir rinneadh mi ’nam Bhall Onorach de Mhuinntir na Gaeltachta agus fhuair mi cairt a’ dearbhadh sin. Bha seinn is ceòl fìdhle ann, dannsa is dealbh-chluich agus chòrd an oidhche glan rium. Bha mi air chéilidh anns an tigh aig Mairtín Sheridan oidhche eile. Is e duine air leth grinn a th ann am Mairtín. Tha e cho càirdeil, gasda, spòrsail ’s gun do bhlàthaich mo chridhe ris mun d’ fhuair mi aithne cheart idir air. Is ann san tigh aige a dh’ fhiach mi dé am blas a th’ air am poitín. Thainig an t-uisge beatha so a Connamara agus dh’ òl sinn e ann an tea dhuibh le siùcar air. Dh’ fhoighnich mi de ’n fhear a bha ri mo thaobh an robh esan ’ga òl idir agus fhreagair

Bhiodh e air leth dearmadach dhiom mur ainmichinn an so mo dheagh charaid, Proinsías O Conluain. Is ann a Armagh an taobh tuath na h-Eireann a tha Proinsías agus mar a dh’ éirich do iomadh Eireannach eile ’se h-ionnsachadh a rinn e air a’ Ghàidhlig, ach dh’ ionnsaich e cho math i ’s gu bheil dà leabhar air tighinn bho a làimh bho chionn ghoirid— “Sceal na Scannán” agus “Ar Scannán Fhein.” Cha robh e soirbh na leabhraichean so a chur an altan a chéile oir is e as cuspair dhoibh na “films” agus an eachdraidh an Eirinn. Tha Proinsías ’na bhall de Radio na h-Eireann agus chuir e pàirt de ar ceòl-ne an aithne do na h-Eireannaich an uiridh an deidh dha bhith aig a’ Mhòd. Tha e ag ràdh gun do chord na cuirmean so gu math ris na h-Eireannaich agus tha sinn an dòchas gun tig e gu Mòd na bliadhna so. Gu cinnteach bithidh fàilte roimhe, agus tha sinn an dòchas nach tig air a bhith dol a stigh air uinneig an tigh-òsda mar a dh’ éirich dha tràth air madainn àraidh san Oban.

Cha do dh’ fhiach mi ri chur an céill gu dé seòrsa baile a tha an Ath Cliath—chan eil clachan is crèadh ach an aon rud ceithir thimcheall an saoghal. Is ann an cridhe an t-sluaigh a tha an t-eadar-dhealachadh. Is sluagh blàthchridheach, coibhneil, càirdeil na h-Ath-Cliathaich is anns a’ cho-dhunadh cha chan mi ach “Barrachd eòlais.”