CRANNCHUR AN DUINE —

smuaintean air beagan de a bheath fhéin

le Pàdraig Moireasdan, Griomasaidh

Is e chòrdadh rium fhìn beachdan dhaoin’ eile chluinntinn air a’ cheist seo — Am bheil sinn a’ deanamh ‘crannchur’ dhuinn fhìn? Seadh, mar bu mhiann leinn, air neo bheil iomadh tionndadh a’ tachairt nar beatha nach robh dùil againn ris? Innsidh mi air ball gur e mo bheachd fhìn — gu bheil ar ‘crannchur’ romhainn ceum air cheum mas tig sinn dhan t-saoghal. Tha am beachd seo dham thaobh fhìn gu sònraichte, ri sealltainn air ais an diugh seachad air ceithir fichead bliadhna ’s a cóig.

Chaidh m’ àrach dlùth do chois na mara. Mar sin bha mi cleachdte ri obair bhàtaichean o m’òige. Cha robh mi bheag air dheireadh air mo chompanaich airson ionnsachadh anns an sgoil. Bha m’inntinn beò, gu ro bheò gu siubhal agus pàirt de ìoghnaidhean an t-saoghail mhóir fhaicinn. Fhuair mi cothrom. Thog mi gu muir. Bha cuimhne mhath agam air comhairlean mo phàrantan — fuireach air falbh o chompanaich na misg. Ach ’sann a bha mi ’g amharc na b’àirde na seo. Cha robh mi idir a’ ciallachadh mo latha aig muir a chur seachad a’ nighe clàr a’ bhàta agus a’ peantadh. ’Se bha bha mi cur romham sgoil-mhara. Lean mi gu dlùth ri mo leabhraichean airson an aobhar seo. Bha dol leam gu réidh — aon bhòidse eile ’s bha mi dol airson tacan dhan sgoil-mhara. Ged a bha

Ach ’s tric a chuala mi — “Nì tha an dàn tachraidh e”. Facal eile a bha aig na seann daoine — “ ’S iomadh rud a thig air a’ laogh nach saoil a mhàthair”. Mar sin thachair dhòmhsa cuideachd. Chan fheumadh neach am bàta fhàgail gus am bitheadh i sa’ cheart phort air an rathad dhachaigh: cha shealladh iad air a shon an uair sin. Dé thachair ach gun d’fhuair am Maighstir againn òrdugh ann am ‘Phili’ gabhail seachad air Halifax is tadhal anSt John’s Newfoundland, air eagal gun dùineadh beinn-dheighe beul na h-acarsaid mar a thachair uair roimhe seo — bha móran dhiubh a’ seòladh faisg air an tìr seo. Bha seo ’na mhì-mhisneachd dhòmhsa — faighneachd dhomh fhìn — dé bu sgialt dha na thachair, am bu mhath no olc?

Bha mi cur coire orm fhìn — carson nach do phàigh mi m’fharadh anns a’ chiad àite. Ach, mar thuirt mi cheana, an nì a tha san dàn tachraidh e. Sin mo bheachd-sa co-dhiù. Bi meòran a’ bristeadh a-mach ás an t-slighe bhios sinn, ’nar sealladh fhìn, a’ faicinn cho brèagha, réidh gus an toir nì-eigin air falbh dhi sinn nach robh sealladh no smaointinn againn a b’urrainn tachairt.

’Se mìos mu dheireadh na bliadhna a bh’ann, agus, airson aon uair ’nam sheirbheis mara, bha mi air faire sa’ chrann aig meadhon oidhche toirt a-staigh na Bliadhn’ Uir 1914. Bhuail mi “16 Bells” — cleachdadh mara. Cha b’ann idir, idir air dé bha mi deanamh a bha m’inntinn aig an uair sin ach air an dachaigh — mo phàrantan is peathraichean is bràithrean, agus companaich m’òige a bhiodh a’ togail a-mach le rud ’nam pòca chuireadh sogan air òg is sean. Sin an dealbh a bha ’nam inntinn sa’ chrann. Tha mi creidsinn gur iomadh aon a leughas an earrainn seo a dh’fhaodadh aideachadh gun do thachair a leithid seo ’nam beatha fhéin.

Dh’fhan mi ag obair air tìr gus an tigeadh an t-sìde na b’fheàrr gun m’ aghaidh a thoirt air a’ chuan fharsaing a rithisd. Cha deanainn seo gun a dhol tacan còmhla ri mo phàrantan is bràithrean is peathraichean.

Ràinig mi dhachaigh san earrach. B’e deagh dhùrachd na bh’aig an tigh gu fuirichinn gun falbh gu muir idir. ’Se thachair, fhuair mi bàta mar a bha aig teaghlaichean eile — ag iasgach ghiomach, m’ athair is fear càirdeach còmhla rium. Bha soirbheachadh leinn. Ach bha meòir fhathast ’na mo cheuman-sa nach robh follaiseach dhomh no do neach eile.

Bha tigh-soluis ri’r taobh. Chuir sinn eòlas gasda air a’ Phrincipal agus a chompanach. Bhataich iad orm airson cead a thoirt dhaibh m’ ainm a thoirt seachad airson seirbheis nan tighean-soluis. Cha robh mi deònach ach mu dheireadh thug mi cead dhaibh. Bha bàta a’ tighinn san t-samhradh agus Lt. Paxton air bòrd.

Thainig i cuideachd ach bha iasgairean an eilein ri port le droch shìde. Rainig sinn a-mach a’ latha nach fhaiceamaid ach an smùid aice mìltean air falbh bhuainn.

Bha mi sa’ Ghàidhealtachd nuair a bhrist Cogadh a’ Cheusair, 4th of August. Bha móran chàirdean, eòlaich is companaich sgoile bha ’nam buill anns naTerritorialsair an togail gun smaoin dé bha romhainn. Thug mi mi fhìn, gu saor, do réisimeid na ‘Lovat Scouts’. Chan eil aithreachas sam bith orm. Chunnaic mi móran ioghnaidhean, ann an Salonika agus gu h-àraidh san Eipheit — o Alexandria gu ruige fàsach Libya, a bhàrr air dà raon catha eile.