AN LEABHAR UR
Le Iain MacLeòid
(Anns a’ bhliadhna 1567 chuireadh an clò le Maighstir Seon Carsuel, easbuig Innse-Gall, Foirm na nUrrnuidheadh, etc., air eadar-theangachadh o’n Bheurla mar a tha i ann anLiturgyIain Knox. B’e seo an ceud leabhar a chuireadh an clò anns a’ Ghàidhlig Albannaich . . . .
Chuireadh leabhar Mhaighstir Carsuel a-mach a rithis anns a’ bhlidhna 1873, fo làimh an Ollaimh Urramaich Tómas MacLachlainn an Dun-éideann . . . .
Rugadh Eòin Carsuel an sgìre Chill Màrtainn an Earra-Ghàidheal mu’n bhliadhna 1520, agus chaochail e anns a’ bhliadhna 1572. Uilleam I. MacBhatair, Rosg Gaidhlig.
Tha cuid mhath dhe nas aithne mu dhéidhinn Carsuel, agus cha mhór sin, ri faighinn anns an eachdraidh-beatha a sgrìobh am Profeasar Aonghas MacMhathain nach maireann airson Comunn Gàidhlig Inbhirnis agus a chaidh a chur a-mach anns an leabhar bhliadhnail aca. Tha e cuideachd ri fhaighinn anns an leabhar aig Carsuel a chuireadh ann an clò a rithis anns a’ bhliadhna 1970, air a dheasachadh le R.L. MacThómais a chuir crìoch air agus leasachadh ri saothair a’ Phrofeasair MhicMhathain.
B’iad Clann Eóghainn bàird teaghlach Mhic Cailein.)
Chuir Eòin Carsuel sìos am peann agus thòisich e air a chorragan a stadadh. Bha tuainealaich ’na cheann. Chaidh e air a ghlùinean ann an oisinn an t-seòmair bhig a thoirt taing do Dhia gun robh a shaothair crìochnaichte.
An uair a dh’éirich e b’fheudar dha a cheann a chromadh neo bha e air bualadh anns na sparran.
Bha an leabhar deiseil, ach dé nam bitheadh e beò, shaoileadh
Dh’éirich ìomhaigh a’ bhàird ’na inntinn — an druim air fàs crom leis an aois, ach na sùilean beothail anns an aghaidh thuigsich. Chunnaic e am bodach ag éisdeachd gu foighidneach ris agus e cur ás mu cho feumail ’s a bha an eaglais air ath-leasachadh.
“Agus dé am feum a ni an ùpraid sin aig a’ cheann thall?” dh’fhoighnichd am bodach mu dheireadh. “Nach d’thuirt Solamh fhéin nach robh nì ùr fo’n ghréin? Nach dèanadh e an gnothach an t-seann eaglais a ghlanadh? An uair a bhitheas a h-uile othail seachad cha bhi sinn ach mar a bha sinn roimhe ’s cheana.”
Bha fios aige an uair sin gun robh MacEóghainn ro shean agus ro mhór fo bhuaidh nan seann dòighean agus cuideachd, cha chuala e fir mhóra an teagaisg ùir mar a chuala esan iad ann an Cill Rìmhinn.
Bhitheadh e air chrith le aoibhneas ag éisdeachd riutha — a’ faicinn na h-eaglais, a h-uile truaillidheachd air a glanadh aiste a’ dol an sàs anns an obair mhóir a bha an urra rithe a’ dèanamh beatha nan naomh air thalamh ’na sgàthan air beatha nan naomh air nèamh.
Bhitheadh e leughadh briathran nam fàidhean Eabhrach anns a’ Bhìobull Shasannach, feadhainn mar a bha Isàiah agus Iremiah, Ezekiel agus Amos. B’iad na gaisgich — gaisgich nas motha na Cù-chulainn is Fionn is Oscar. Cha robh na ceatharnaich sin ach a’ strì airson an glòir fhéin a mheudachadh ach seall an obair a rinn càch.
Chùm iad clann Israel glan agus air an t-slighe cheart an aghaidh gach buairidh leis an do dh’fhiach cumhachd an dorchadais an toirt a thaobh — a dh’aindeoin sagairt Bhàail, a dh’aindeoin neart Dhàgoin sheall iad do dhaoine gur ann le ionracas a-mhàin a tha cinneach air fhìreanachadh, le bhi creidsinn anns an aon Dia bheò agus a’ dèanamh adhradh dha-san. Agus ged a dh’fhàiling iad aig a’ cheann thall bha creideamh Dhé beò a-measg nan Iùdhach an uair a thàinig Crìosd.
Nam b’urrainn dha-san a bhith coltach riutha, neo ri gaisgich mhóra a latha fhéin mar a bha Cailbhin agus Knox.
Chan e an t-aon seòrsa bàrdachd a bha e sgrìobhadh a nis, ged a bha e fhathast a’ gabhail tlachd ann a bhi dealbhadh rannan agus a’ fighe fhaclan ri chéile mar a dh’ionnsaich MacEóghainn dha anns an sgoil bhàrdachd. Chan fhóghnadh na faclan dha a nis. Dh’fheumadh e bhith faireachadh gu robh e sgrìobhadh rud-eigin a bheireadh cuideachadh do
Chaidh na bliadhnachan seachad agus chaidh e an sàs an obair mhóir an ath-leasachaidh. Thàinig e gu bhith tuigsinn cho doirbh ’s a bha e dòigh-beatha sluaigh atharrachadh agus dealbh na h-inntinn agus miann a’ chridhe a thoirt gu buil.
Bha na h-urrachan móra làidir agus a-mach air an son fhéin. Cha robh aig duine ach e fhéin a dheanamh cho làidir agus a gheibheadh e an cothrom a chum ’s gum b’urrainn dha obair Dhé a choimhlionadh.
Agus rinn e sin. Beag air bheag chuir e ris an fhearann aige gus an robh e ’na uachdaran air oighreachd fharsaing. Cha robh teagamh ann nach robh seo a’ còrdadh ris. Bhitheadh e uaireannan a’ tighinn a-stigh air nach bu chòir dha a bhi stòradh suas uimhir a dh’ionmhas air thalamh, “Ciod as tairbhe do dhuine . . .” Ach nach fhaodadh gun robh an dòigh anns an robh gnothaichean a’ soirbheachadh leis ’na chomharradh gun robh an Tighearna a’ coimhead air le fàbhar? Bitheadh na madaidhean a’ comhartaich mar a thogradh iad.
Ghabh e dreuchd easbuig bho’n chrùn a bharrachd air an urras a fhuair e bho Ard-Sheanadh na h-Eaglais. Bha e dìleas dha cheann-cinnidh, MacCailein Mór agus dha’n Bhàn-righinn. Nach b’e sin a bu dualach do Ghàidheal. Ach bha tòrr dhe cho-aoghairean nach robh toilichte leis an seo.
Chuimhnich e air a’ Bhàn-righinn. An uair a chunnaic e an toiseach i cha mhór nach tàinig stad air anail. ’S gann gun creideadh e gur e creutair talmhaidh a bha innte. ’Sann a chuimhnich i dha Deirdre nan sgialachdan. Bha i fada na bu bhrèagha na Ealasaid Shasainn. ’Se
A dh’aindeoin gach doirbheadas a dh’fhiosraich e, droch-thìde agus sgìos air a chuairtean troimh ’n Ghàidhealtachd, cunnart stoirm aig muir agus cunnart reubairean air tìr, neo-sheasmhachd agus bith a bhràithrean anns a’ chléir, chùm e air adhart leis an obair agus aon latha thàinig e stigh air gun eadar-theangaicheadh e leabhar-ùrnaigh Knox gu Gàidhlig.
Bha eagal air iomadach uair an deaghaidh dha tòiseachadh nach cuireadh e crìoch air gu bràth, ach chùm e air. Oidhche an deaghaidh oidhche an uair a bhitheadh obair an latha seachad shuidheadh e sìos a sgrìobhadh an uair a bhitheadh a chnàmhan cha mhór ag éigheach a-mach leis an sgìos. Uaireannan bhitheadh e cho sgìth ’s gum bitheadh
Ach ’se bha toirt an toileachais a bu mhotha dha bhith smaointeachadh gun robh e a’ dèanamh obair a bheireadh cuideachadh dha cho-Ghàidheil, Gàidheil Eireann is Albann, airson an rathad a dheanamh air slighe na slàinte. Bha fhios aig gun robh gu leòr dhe cho-aoghairean a bha gu math coma dhe seo. Dhaibh-san cha robh anns na Gàidheil ach sluagh borb, coirbte, olc, airidh air an gearradh ás mar shluagh Chanàain, a’ bruidheann cànain coimheach anns nach robh torradh sam bith. Dé fios a bha aca-san mu na Gàidheil? Cha b’aithne dhaibh-san sgoilearan móra mar a bha MacEóghainn agus na bàird ’s na filidhean eile. Cha robh fhios aca-san cho foghlumaichte ’s a bha iad agus cho sgaiteach ’s dh’fhaodadh iad a bhi ri fear a bhitheadh gugalach ’na dhreuchd mar bhàrd.
Cha robh dìon aig na Gàidheil ach Dia ’s MacCailein.
Ach bha an leabhar deiseil a nis, a’ cheud leabhar Gàidhlig a chaidh riamh ann an clò.
Shuidh Carsuel aig an teine agus chrath e glag beag. An uair a thàinig an seirbhiseach dh’iarr e air fìon a thoirt thuige. Dòcha gun cuireadh sin cadal air. Thog e fàd mònadh agus shad e air an teine e. ’Sann a bha e an-fhoiseil agus duilich air dòigh gun robh an leabhar deiseil, dòcha gun robh e ro sgìth airson cadal, ach nach coma ciamar a bha esan a’ faireachadh. Bhitheadh a’ Ghaidhealtachd fhathast mar Shion a’ glòrachadh Dhé cho math ri Sasainn ’s a’ chuid eile de dh’Alba.
Chan fhaca e an dorchadas a bha dùmlachadh air Gàidhealtachd Eireann is Albann. Cha robh fhios aige-san gur e an leabhar aige-san an leabhar Gàidhlig mu dheireadh a rachadh ann an clò airson iomadach bliadhna. Chan fhaca e nas mòtha ainmean nam pearsachan eaglais is feadhainn eile a dheanadh obair mhór airson na Gàidhlig anns an ath linn ach aon: na Stiùbhartaich, MacCuinn, MacNeacail, MacIlleathain, na Dòmhnallaich, MacLeòid, MacLagain is Caimbeul; ach chunnaic e aodann Mhic Eóghainn anns an teine agus shaoil e gun robh am bodach a’ nochdadh bàigh dha.
| title | An Leabhar Ur |
| internal date | 1975.0 |
| display date | 1975 |
| publication date | 1975 |
| level | |
| reference template | Iain MacLeòid in Gairm 93 %p |
| parent text | Gairm 93 |