DAORADH AN FHEARAINN

le Eilidh Watt

B’ann le bhi a’ gealladh Dha cumhachd air uile rìoghachdan an domhain a rinn an Diabhul ionnsaigh air Crìosd a bhriabadh. B’iomadh duine a chaidh a thoirt a thaobh leis an dearbh ghealladh seo, oir, chionns gur th’ann ás an talamh a thig ar teachd-an-tìr thathas a’ cur luach air fearann, is bha bho’n chiad eachdraidh.

Is cuimhne leam mar thubhairt m’athair rium, is mi air bad de Ghleanndail abairt ceàrr. “Chan e lethbheinn idir a th’ann, ach an Lephin. Leth-pheighinn. B’e seo àite air an robh màl de leth a’ pheighinn air a thogail uaireigin.”

“Dé an talamh,” arsa mi fhìn, “a gheibheadh fear sam bi air leth a’ pheighinn?”

“Theagamh,” ars esan gu tioram, “gum faigheadh e dhà uiread is a gheibheadh am fear aig an robh Feòrlig. Thoir thusa an aire gun robh ceithir feòrlinn ann am peighinn.”

Nis, bha mise glé eòlach air an dà àite, Lephin agus Feòrlig, is bha e do-thuigseach ciamar a bha màl cho suarach air leithid a bhailtean. Gus an t-àm ud cha robh fios agam gun robh dàimh aig na facalan ri ainmean buinn airgid, is gu ás-creideach, lean mi orm. “Is an e feòrlinn an aon luach ri fàirdean, ma tha?”

“An aon suim,” dh’aontaich e leam. “Dh’fhaodadh gum bitheadh aon cheithir acairean airson leth-pheighinn. Ach theagamh gun robh eadardhealachaidh dòigh a rèir fiùghantachd an uachdrain is agartas an tuathanaich. Ach chan fhios’am.”

Cheasnaich mi e ged nach robh e a’ toirt ach a bharail. A rèir a bharail cha bu mhath le uachdaran riamh a bhi ri toirt talamh “saor a grunnd”. Aig an aon àm, nuair a bha uachdaran airson ath-dhìoladh a dheanamh airson gnìomh gasda, dh’fhaodadh gun toireadh e pìos talaimh ion ’s an asgaidh. Ach riamh dh’fheumadh ceangal beag a bhi ann, ge be cho neònach, a bhi aig an uachdaran ris an fhearann air eagal gum fàsadh fear-gabhail-an-fhearainn uabharach, is nach cumte fo chìs e ás aonais eagal gun toirte bhuaidhe taigh is talamh.

Bho chionn fada bha airgead-làimhe na bu ghainne na tha e ’n diugh, is bha seann airgead air a thomhas air sligean. B’fhiach unnsa de mhèin airgid mu fhichead peighinn. Ann an Leódhas, mar sin, dòcha gun do dh’iarr an t-Aba ùnnsa airgid air son an àite ris an abrar an diugh Unganaba. Cha robh an t-ùnnsa, no an tomhas, air a chleachdadh cho tric is a bha buinn airgid, is gu h-àraidh a’ marg is am peighinn. Chìtear na h-ainmean fhathast ann an Glaschu, “Merkland” is “Pennilee”. Anns an Eilean-dubh gheibhear Druim-na-marg. Anns an dà àite sin bha daoine is talamh beartach seach anns an Eilean Sgitheanach. Ach fiù’s anns an Eilean bha cuid a’ pàidheadh peighinn slàn mar a chìtear le Peinafìlear is Peinmór. Dòcha gun robh daoine na bu bheartaiche mar bu dlùithe iad air baile mór (Portruigh!) Chan eil sin an còmhnuidh a’ leantainn ma tha cuimhne againn air naFivepennylands, Borbh agus Nis.

Agus am facal “baile” e fhéin? An do thog sinn e bho na Frangaich? Ann a Frangais tha’m facal a’ ciallachadh àite a tha air a dheagh dhìon, ged is dòcha nach e sin a thig nar n-inntinn an diugh nuair a chluinneas sinn iomradh air “Old Bailey” ann an Lunnainn, ged be àite air a dhìon a bh’ann air tùs.

Seach daoine is aithne dhomh, bheirinn bàrr-urram do mhuinntir Tairbeairt na Hearadh: ach ri’n sàil bhitheadh na manaich. Gus an latha an diugh tha an talamh a bha na manaich ag àiteach, torach seach talamh eile ris nach do ghabhar leithid a shaothair. Mar sin, ghabh mi iongantas mór nuair a chunnaic mi, is mi a sgrùdadh map de Dunfàrlainn, map a bha a’ dealbh an t-seann bhaile is a chuid talaimh, bad a bha air ainmeachadh, “Clootie ’s Croft”. Chan e mhàin gun robh e an teas meadhoin a’ bhaile, ach bha e dlùth ri fearann na h-Abaid far am bitheadh na manaich a’ saothrachadh gu dìcheallach. Bha am pìos talaimh seo banbh troimh na linntean.

Le m’fhios, chan eil an t-ainm seo ri fhaotainn anns a’ Ghaidhealtachd ged gheibhear e air Ghalltachd is àitean eile dòcha mar “Halyman ’s Rig”, no “The Gi’en Rig”, no mar “Devil ’s Croft”. Dòcha gum faod iad a bhi air an eadartheangachadh mar Ferann Dhòmhnail Dhuibh, no Croit Moisean.

Nis ged b’e cho daor, gann, is a bha fearann, bha an seo aon cheithir acairean de thalamh math air fhàgail fàs, banbh, gun chridhe aig neach spaid no cas chrom a chur air, ged bu ghoirt bochdainn an t-sluaigh. Aig an àm-ad bhathas am beachd gum fóghnadh ochd acairean do neach gus e fhéin is a theaghlach a chumail gun ghainne. Mar sin chionns gum bheil an t-ainm ri fhaicinn gu bitheanta air

Is eudar gun robh eagal buaidh an Diabhuil air a dhol an lughad, no bha an éigin na bu mhiosa an déidh iomadh foghar truagh, oir, beag air bheag, ghabh daoine fearail na pìosan seo dhaibh péin.

Chionns nach robh eòlas agam air na beachdan a ghin is a dh’àraich an cleachda anns a’ chiad àite chuir mi a’ cheist air Gall aig am bheil foghlum. Dòcha gun do chuir mi a’ cheist car speacanta oir thuirt mi ris nach b’aithne dhomh gun robh an cleachda a’ dol anns a’ Ghaidhealtachd. Dh’àrdaich esan mealshuil dhorcha rium is choimhid e sìos faid a shròine orm mun duirt e, “Carson a bhitheadh? Nach ann leis i uile?”