28. Gruagach an Eilein

Bha ann uair an siod rìgh air an do chaochail a bhean, agus, mar a tha tric a’ tachairt, phòs e a rithist. Bha nighean anabarrach bhrèagha aige le chiad mhnaoi, agus leis an dàrna tè nighean mhaol, charrach. Bha naimhdeas uamhasach aig an dàrna mnaoi ri nighinn na ciad tè, agus cha b’aon uair no dà uair a dh’fheuch i cur às di, ach bha an rìgh daonnan a’ cur bacail oirre.

Bha eilean beag bòidheach mach anns a’ chuan mu choinneamh taigh-còmhnaidh an rìgh, agus is ann a smaointich a’ bhan-righ gun cuireadh i an nighean bhrèagha gu ruig an t-eilean seo. Dh’fhalbh i far an robh an rìgh.

“Ma tà,” ars ise, “is culaidh-nàire mhòr a leithid de sgonn mòr caileig ri nighinn do chiad mhnà a bhith aig an taigh dìomhanach. Nam bithinn-sa nad àite, chuirinn air falbh i fad trì bliadhna gu ruig an eilean beag ud thall.”

Cha robh an rìgh glè dheònach, ach cha robh comas air ach an rud a bha a bhean ag iarraidh a dheanamh. Fhuair e bàta, agus chuir e innte, gun fhios da mhnaoi, badan de dh’eòrna goirt, caora, gobhar, agus mart. Chuir e an sin a nighean innte agus dh’fhalbh e leatha gu ruig an t-eilean. An uair a ràinig iad, thog an rìgh agus a chuid daoine taigh dan nighinn, agus an sin thill iad dhachaigh.

Am beul na h-oidhche cò thàinig a choimhead air an nighinn ach triùir fhleasgach!

“Fàilte ort, a ghruagach an eilein,” ars iadsan.

“Ma tà, fàilte oirbh fhèin; tha e coltach gu bheil aithne agaibhse ormsa nach eil agamsa oirbhse.”

“O tha; ach a bheil dad agad a bheir thu duinn ri itheadh?”

“O, gu dearbh, chan eil mòran sam bith agamsa a bheir mi duibh, ach am beagan a tha agam tha sibh di-beathte ga ionnsaigh.”

Dh’fhalbh i agus thug i mach am badan de dh’eòrna goirt agus thug i siod daibh. Dh’fhan iad còmhla rithe gus an robh e anmoch, agus an sin dh’èirich iad gu falbh. An uair a bha iad a’ fàgail beannachd aice, thuirt iad rithe nach leigeadh i leas èirigh an làrna-mhàireach gus an èireadh a’ ghrian, agus gum faigheadh i na beathaichean ’nan sìneadh ri taobh an taighe, dìreach mar a dh’fhàg i iad.

Cha d’èirich ise an làrna-mhàireach gus an d’èirich a’ ghrian, agus fhuair i na beathaichean cruinn, còmhla, ’nan sìneadh ri taobh an taighe, dìreach mar gum biodh cuid-eigin gam buachailleachd rè na h-oidhche. Bha de bhainne aca rud nach fhac ise riamh roimhe, agus neo-ar-thaing nach d’rinn ise gu leòr de dh’ìm, de chàise, agus de ghruth.

Am beul na h-oidhche thàinig an triùir fhleasgach air chèilidh oirre.

“Fàilte ort, a ghruagach an eilein! A bheil dad agad duinn an nochd?”

“Ma tà, tha rud nas fheàrr agam an nochd,” agus dh’fhalbh i agus thug i mach na bha aice de dh’ìm, de chàise, de ghruth, agus de dh’uachdar. Bha iad a’ caitheadh na cuirme agus na cuideachd le sòlas agus le toil-inntinn gus an robh e anmoch anns an oidhche. An sin thog na fleasgaich orra gu falbh. An uair a bha iad a’ fàgail beannachd aig an nighinn, thuirt iad rithe nach ruigeadh i leas èirigh an làrna-mhàireach gus an èireadh a’ ghrian, agus gum biodh na beathaichean cruinn, còmhla, ’nan sìneadh ri taobh an taighe, dìreach mar a dh’fhàg i iad.

Cha do dh’èirich ise an làrna-mhàireach gus an do dh’èirich a’ ghrian, agus fhuair i na beathaichean cruinn, còmhla, ’nan sìneadh ri taobh an taighe, dìreach mar a dh’fhàg i iad. Bha de bhainne aca rud nach fhaca ise riamh roimhe — barrachd eadhon na bha aca an oidhche roimhe sin.

Bha na fleasgaich a’ tighinn a choimhead oirre h-uile oidhche fad nan trì bliadhna a bha i anns an eilean. Dh’fhanadh iad còmhla rithe gus am biodh e anmoch anns an oidhche, agus mus falbhadh iad dh’iarradh iad oirre gun i dh’èirigh an làrna-mhàireach gus an èireadh a’ ghrian, agus gum faigheadh i na

beathaichean cruinn, còmhla, ’nan sìneadh ri taobh an taighe, dìreach mar a dh’fhàg i iad. Bha ise a’ deanamh h-uile sìon mar a dh’iarradh iad oirre, air chor agus, mus do ruith na trì bliadhna a mach gu robh uidhir de chrodh agus de chaoraich agus de ghobhair aice agus na b’urrainn di iarraidh.

An uair a bha na trì bliadhna air ruith a-mach, ars an rìgh ris a’ bhan-righ: “Ma tà, feumaidh mi an diugh bàta a chur a-nunn dan eilean a dh’iarraidh mo nighinn, oir tha na trì bliadhna air ruith a-mach.”

“O, ma tà,” ars ise “is tusa nach leig a leas bhith aig an t-saothair. Tha mise glè chinnteach nach eil mòran de do nighinn a làthair an diugh.”

“Thèid mi nunn a choimhead, co-dhiù,” ars esan, agus dh’fhalbh e.

An uair a ràinig e nunn, thachair an nighean ris aig a’ chladach, agus is e chuir an fhàilte oirre! Bha e air a dhòigh gu h-uamhasach an uair a chunnaic e cho maith agus a thàinig i air a h-adhart anns an eilean. Thill iad an sin uile dachaigh, agus thòisich an rìgh air moladh a nighinn ris a’ bhan-righ, cho maith agus a thàinig i air a h-adhart anns an eilean.

“O,” ars a’ bhan-righ, “dheanadh an nighean agamsa pailt cho maith, nan d’rachadh a cur a-nunn dan eilean.”

“Ma tà,” ars an rìgh, “is e a cur a nunn a nì sinn.”

Fhuaireas bàta, agus lìon a’ bhan-righ i le h-uile seòrsa bìdh — gu leòr de dh’ìm agus de chàise agus de ghruth agus de dh’aran cruithneachd. Chuir iad an uair sin an nighean mhaol charrach a-staigh dan bhàta, agus rachar leatha nunn gus an t-eilean. Thog iad taigh brèagha di an sin, agus thill iad dhachaigh.

Am beul na h-oidhche cò thàinig a choimhead air an nighinn mhaoil charraich ach an triùir fhleasgach!

“Fàilte ort, a ghruagach an eilein! Dè tha agad duinn an nochd?”

“Mach às a seo sibh,” ars ise, gu maith greannach; “tha gu leòr dòmhsa biadh a ghleidheil rium fhèin, gun bhith ga thoirt duibhse.”

Dh’fhalbh an triùir fhleasgach gun ghuth gun ghabadh, agus cha tàinig iad ’na còir tuilleadh.

An uair a dh’èirich an nighean mhaol charrach anns a’

mhadainn, cha robh sgeul ri fhaotainn air a’ chrodh. Thug i fad an latha gan sireadh, agus, an uair a fhuair i iad cha robh deur bainne aig a h-aon aca. Mus tàinig ceann nan trì bliadhna, bhàsaich a h-uile beathach a bha aice, agus theab i fhèin bàsachadh le cion bìdh.

An uair a bha na trì bliadhna air ruith a-mach, thuirt a’ bhan-righ ris an rìgh gu feumadh e bàta a chur a-nunn dan eilean a dh’iarraidh a nighinn. Rinneadh seo, agus chaidh an nighean mhaol charrach a thoirt dhachaigh eadar a bhith marbh agus beò, gun sìon de na chaidh a chur a-nunn còmhla rithe.

Bha a’ bhan-righ air a dorranachadh a chionn agus mar a dh’èirich da h-inghinn, agus chuir i fios gus an nighinn bhrèagha gu feumadh i dol a chruinneachadh làn soithich de smeuran anns an Fhaoilteach. Thug i di mias, crioman aodaich leis an còmhdaicheadh i a’ mhias, agus badan de dh’eòrna goirt, agus chuir i air falbh i.

Ghabh an nighean roimpe, a’ coiseachd, fad an latha. Am beul na h-oidhche thàinig i gu craoibh; ghabh i tàmh aig a bun, agus thòisich i air ithe a’ bhadain eòrna. Cha d’rinn i ach teannadh ri ithe an uair a thàinig trì madaidhean-allaidh far an robh i. Cha robh iad a’ coimhead ach gu maith caol, acrach, agus dh’fhalbh an nighean agus thug i an roinn bu mhò den bhadan eòrna daibh. An uair a thàinig àm dol a laighe, chaidh aonan de na madaidhean-allaidh ’na chluasaig fo ceann, agus an dithis eile air gach taobh dith ga gleidheil blàth.

An uair a dh’èirich an nighean an làrna-mhàireach agus a chuir i i fhèin air dòigh, dè chunnaic i air bruthach os a cionn ach taigh mòr brèagha! Chaidh i nunn ga ionnsaigh, agus rachar a-staigh. Cha robh a-staigh ach triùir fhleasgach agus am màthair. An uair a chunnaic iad an nighean a’ tighinn a-staigh, thug an triùir ghillean òga sùil air a chèile, agus thàinig fiamh gàire orra.

“Tha e coltach,” ars am màthair, “gu robh aithne agaibh oirre seo roimhe.”

“O, bha” ars iadsan, “is iomadh uair, an uair a bha sinn anns an eilean, agus an uair a bha sinn fo gheasa ’nar madaidhean-allaidh, a thug i biadh agus deoch duinn, an uair a bha sinn an impis fannachadh a chion bìdh.”

“Feuchaibh, ma tà, gun dean sibhse coibhneas rithese a-nis.”

Dh’fhalbh iad, agus chuir iad biadh air a beulaibh, agus thug iad bhuaipe mias-nan-smeuran airson ga lìonadh. Cha robh iad tiota air falbh an uair a thill iad leis a’ mhèis làn de smeuran nach robh an leithid idir rim faotainn anns an t-saoghal. An uair a thàinig an t-àm gu feumadh an nighean falbh, ars a’ mhàthair ri mac bu shine, “Dè tha thusa nis dol a thoirt dan nighinn seo?”

“O, ma tà, bheir mise dhi cruit-chiùil òir a chluinneas duine ann an còig còigean na tìre.”

Dh’fhaighnich i an uair sin den dàrna mac bu shine dè bha esan dol a thoirt dan nighinn.

“O, ma tà,” ars esan, “bheir mise di cìr, agus an uair a chìreas i a ceann le aon cheann dith, fàsaidh falt òir oirre, agus leis a’ cheann eile fàsaidh a falt mar a bha e roimhe.”

Dh’fhaighnich i an uair sin de mac a b’òige dè bha esan dol a thoirt dan nighinn.

“O, ma tà,” ars esan, “bheir mise di seo; h-uile uair a thogas i a meur, silidh fìon aisde.”

Dh’fhàg an nighean an sin beannachd aca, agus thog i oirre gu dol dhachaigh. An uair a thàinig i dlùth dan taigh, sheinn i a’ chruit-chiùil.

“O,” ars an rìgh, agus e toirt togail às fhèin, “tha mo nighean-sa a’ tighinn.”

Thàinig ise an uair sin a-staigh, dhòirt i na smeuran ann an sgùirt a màthar, agus dh’iarr i air na seirbhisich h-uile soitheach a bha anns an taigh a thoirt ga h-ionnsaigh. Rinneadh seo, agus lìon i uile iad le fìon. Chaith iad oidhche shòlasach thoil-inntinneach shoganach, agus bheireadh an rìgh tacan air òl an fhìon agus air moladh cho maith agus a rinn a nighean.

“O, gu dearbh fhèin,” ars a’ bhan-righ, an uair a bha i seachd sgìth den bhruidhinn seo, “dheanadh an nighean agamsa cheart cho maith rithese, nan d’rachadh i air falbh.”

“O, ma tà,” ars an rìgh, “is e a cur air falbh a dh’iarraidh smeuran a nì sinn.”

Is ann mar seo a bha. Thug a’ bhan-righ da h-inghinn gu leòr de h-uile seòrsa bìdh, agus mias airson nan smeuran. Dh’fhalbh an nighean mhaol charrach an uair sin, agus ghabh i air a h-aghaidh gus an tàinig i aig beul na h-oidhche gu craoibh mhòir. Laigh i sìos aig a bun agus thòisich i air a’ bhiadh ithe. Cha d’rinn i ach gann tòiseachadh an uair a thàinig trì madaidhean-

allaidh far an robh i. Dh’iarr iad cuid den bhiadh oirre.

“A bheathaichean grànda tha sibh ann” ars ise, “tha gu leòr dòmhsa biadh a ghleidheil rium fhèin, gun bhith ga thoirt duibhse, agus dìreach thoiribh ur casan leibh.”

Dh’fhalbh iad, agus cha tàinig iad far an robh i tuilleadh. Bha an oidhche anabarrach fuar, agus cha robh dad aig an nighinn a chumadh blàth i. An uair a thàinig a’ mhadainn agus a chuir an nighean mhaol charrach i fhèin air dòigh, ciod a chunnaic i air bruthach os a cionn ach taigh mòr brèagha! Rachar suas. Cha robh a-staigh ach triùir fhleasgach agus am màthair. An uair a chunnaic an triùir ghillean i tighinn a-staigh, chuir iad drèin orra.

“Tha e coltach,” ars am màthair, “gu robh aithne agaibhse oirre seo roimhe.”

“O, bha,” ars iadsan.

Dh’fhalbh iad agus chuir iad biadh air a beulaibh, agus thug iad soitheach nan smeuran bhuaipe. Rachar an uair sin a-mach, agus lìonar an soitheach le màganan, dearcan-luachrach, seilcheagan, luchagan, agus le h-uile seòrsa salachair a smaointicheadh duine air. Chuir iad brèid air a’ mhèis mus faiceadh an nighean mhaol charrach na bha ’na broinn.

An uair a thàinig an t-àm gu feumadh ise falbh, thug iad an soitheach di. Is ise a bha air a dòigh, agus dùil aice gur e smeuran a bha aice. Ràinig i mu dheireadh an taigh agus dh’iarr i air a màthair a sgùirt a ghleidheil agus gun dòirteadh i na smeuran ann. Rinn a’ bhan-righ seo, agus dhòirt an nighean mhaol charrach na bha anns a’ mhias ’na sgùirt. Cha bu luaithe a dhòirt na leum h-uile beathach feadh an taighe. Cha b’urrainn do na seirbhisich an taigh a ghlanadh, agus b’fheudar fhàgail.

An ceann ùine às dèidh seo thàinig prionnsa mòr a dh’iarraidh an nighinn bhrèagha ri pòsadh. An uair a chual a’ bhan-righ seo, thug i air a cuid daoine breith air an nighinn bhrèagha agus a tilgeil mach air a’ mhuir ann am baraille. Rinn iadsan seo, agus thug a’ bhan-righ an nighean mhaol charrach aice fhèin dan phrionnsa ri pòsadh. Chan fhac am prionnsa an tè a bha e ag iarraidh a phòsadh riamh, agus leis a sin cha robh fhios aige gun tug a’ bhan-righ an car às. Ach, co-dhiù, chaidh a’ bhanais a dheanamh, agus dh’fhalbh am prionnsa agus an nighean mhaol charrach dan taigh aca fhèin. An uair a bha iad faisg air an taigh

dh’iarr am prionnsa air a mhnaoi a’ chruit-chiùil a sheinn agus gum biodh fhios aig a chuid daoine gu robh iad a’ tighinn.

“O”, ars ise, “tha e tràth gu leòr.”

“Cuir falt òir ort fhèin co-dhiù, agus gum faic na seirbhisich cho brèagha agus a tha thu.”

Ach bha h-uile rud tràth gu leòr aicese gus mu dheireadh an d’ràinig iad an taigh.

“Tog nis do mheur,” ars esan, “agus sil fìon, agus nì sinn oidhche shunndach aighearach a chur seachad.”

Ach bha e tràth gu leòr leatha-se sin a dheanamh gus mu dheireadh am b’fheudar don phrionnsa sgur de dh’iarraidh oirre dad sam bith a dheanamh.

An ceann ùine rugadh mac daibh, agus mac cho grànda mì-shlàn agus a rugadh riamh. Bha gille beag aig a’ phrionnsa ’na sheirbhiseach, agus bhiodh e daonnan dol sìos rathad a’ chladaich. Bhiodh e faicinn baraille mach air a’ mhuir — aon uair air druim a’ chuain, agus uair eile ri taobh a’ chladaich. Anns a’ bharaille bha an t-aon bhoireannach bu bhrèagha a chunnaic e riamh.

Thigeadh i uairean air tìr, bheireadh i fìon às a meur dan ghille ri òl, agus dh’fhaighnicheadh i deth:

“An do sheinn i an ceòl,
No an do shil a meur,
No bheil mac òg a’ phrionnsa slàn?”

Agus fhreagradh esan:

“Cha do sheinn i an ceòl,
Agus cha do shil a meur
Agus chan eil mac òg a’ phrionnsa slàn.”

Aon latha bha sin, an uair a bha an gille agus gruagach na mara cuideachd, cò thàinig orra ach am prionnsa fhèin! Theich gruagach na mara, agus dh’fhaighnich am prionnsa den ghille cò i.

“Ma tà, chan eil fhios agamsa,” ars an gille; “tha i daonnan tighinn air tìr an uair a tha mise seo. Silidh i fìon às a meur ’na mo bheul, agus faighnichidh i diom:

“An do sheinn i an ceòl,
No an do shil a meur,
No bheil mac òg a’ phrionnsa slàn?”

Agus abairidh mise:

“Cha do sheinn i an ceòl,
Agus cha do shil a meur
Agus chan eil mac òg a’ phrionnsa slàn.”

“Is math a thuirt thusa, ghille ghasda. Tha mi nis a’ tuigsinn gun deach an car a thoirt asam gu tur, ach coma leatsa, cha tèid a thoirt asam a rithist. Thig thusa sìos an seo am màireach cuideachd, agus thèid mise am falach air cùl creige, agus an uair a thig gruagach na mara far a bheil thu, beiridh mise oirre, agus thèid mise an urras nach leig mi às di tuilleadh.”

Is ann mar seo a bha. An làrna-mhàireach thàinig an gille sìos dan chladach mar a b’àbhaist, agus thàinig gruagach na mara air tìr a shileadh fìon às a meur ’na bheul. Agus cha bu luaithe a thàinig na leum am prionnsa bho chùl na creige a bhreith oirre. Dh’fhiach ise ri teicheadh, ach bha esan tuilleadh agus luath air a son.

“Tha thu agam a-nis co-dhiù,” ars esan, “agus feumaidh tu mo phòsadh gun dàil.”

Thog iad an uair sin orra gu dol dhachaigh, agus an uair a bha iad faisg air an taigh sheinn ise a’ chruit-chiùil, chuir i falt òir oirre fhèin, agus an uair a ràinig iad an taigh lìon i h-uile soitheach a bha anns an taigh le fìon.

Rinn iad banais mhòr shunndach aighearach, agus chaidh an nighean mhaol charrach agus a mac a chur dhachaigh gus a’ bhan-righ.

Dh’fhàg mise an sin iad.