---

[5]

FACAL BHON UGHDAR

Tha a’ chuid as motha dhe na daoine a tha a’ feuchainn ri prògraman telebhisean Gàidhlig a dhèanamh is a chraoladh gu math ao-coltach ris na caractaran a tha a’ nochdadh anns an nobhail seo. Chan eil brath aig duine air thalamh air sin nas fheàrr na agam fhìn. An dèidh sin, fad nan còig bliadhna a bha mi an lùib a’ ghnìomhachais craolaidh, feumaidh mi aideachadh gun do chuir mi eòlas air feadhainn aig an robh caitheamh-beatha a chuireadh eagal air an dearg mhèirleach. Mar sin, ’s dòcha gum faod mi ràdh gu bheil an sgeulachd a leanas, uill, leth fìor.
Far am faighear an iomairt, gabhaidh na damaich innte. Seanfhacal

[6]

---

[7]

A H-AON

CHA robh ach botalBudweiseris glainneCokeair cunntair a’ bhàr. Na sheasamh air chùl a’ chunntair, thog am fear beag reamhar leis an robh an t-àite am botal leanna agus smèid e leis chun an àrd-ùrlair a bha teann ris a’ bhalla mu dhà fhichead troigh air falbh bhuaithe air a làimh cheàrr. Chuir am fear liath, na ghurraban air stòl, leth-char, gu ’m faiceadh e na b’ fheàrr anns an dorchadas.
“Innsidh mi seo dhut gu math cliobhar,” thuirt am fear beag. “Peavey 600 amp-head, Carlsboro combo amp – faodaidh tu an giotàr agad a chur troimhe ma tha thu dol ga chluich – agus micreafon Shure.”
Thionndaidh an duine liath air an stòl gus an robh am fear beag dìreach air a bheulaibh. Ghabh e balgam dhenChoke. “Orra shocair, ’ille,” ars esan. “Bheil rùm agad far am faod mi an t-èileadh a chur orm?”
“Faodaidh tu cur dhiot anns a’ chidsin,” ars am fear beag. “Gabh straight a-steach tron doras ud shuas aig a’ cheann thall. Tha an t-àite na mhess, tha eagal orm. Dh’fhalbh na peantairean, chan eil uair a thìde bhuaithe.”
“Cuin a tha dùil agaibh tòiseachadh?” thuirt an duine liath.
Thug am fear beag sùil air uaireadair Patek Philippe. “Leth-uair an dèidh ceithir an dràsda,” thuirt e. “Tha a’ chlann-nighean a’ tighinn uair sam bith tuilleadh. Ma tha thu fhèin ann mu leth-uair an dèidh ochd, faodaidh tu tòiseachadh. .. chan eil fhios a’m. .. timcheall air a naoi.”
A’ tòiseachadh aig naoi uairean,” thuirt an duine liath. “Agus cuin a bhios sinn a’ sgaoileadh?”
Choimhead am fear beag air an uaireadair a-rithist. “Trobhad,” thuirt e, “cha bhi agad ach a’ chùis a chumail a’ dol gu dà-reug.”
Las am fear liath toitean, chuir e car air an stòl gus an robh a chùl ris an fhear bheag agus dh’obraich e le cheann mar gum biodh e a’ dèanamh

---

[8] cunntais air na cathraichean agus na bùird bhon cheann thall far an robh an t-àrd-ùrlar sìos gu doras an taigh-sheinnse. Dh’èirich e, agus nuair a thionndadh e a bhruidhinn ris an fhear bheag, bha snodha-gàire air aodann. “Dhèanainn seo,” thuirt e, “ged a bhithinn na mo chadal.”
“Fhad ’s a nì thu e nad dhùisg,” thuirt am fear beag, is thug e sùil air an uaireadair.
“Chan eagal dhut,” thuirt an duine liath, “tha mi air a bhith ris an obair seo bho linn na Banrigh Anna. A-màireach bidh croit ort a’ giùlan an airgid dhan bhanca, is bidh an fheadhainn nach do thionndaidh a-mach gan ithe fhèin le aithreachas.
“Uh-huh,” thuirt am fear beag, “ach sin a-màireach. Feumaidh tu fhaighinn tron oidhche a-nochd an toiseach. ’S e a-nochd a dhèanadh dragh dhòmhsa nam bithinn nad àite.”
Ge-ta, chan eil thu nam àite,” thuirt an duine liath. “Chan eil de thàlann agad a leigeadh leat a bhith nam àite.”
“An do chuir thu d’ ainm ris a’ chontract?” thuirt am fear beag.
“Chan eil sìon agam mu dheidhinn‘contracts’,” thuirt an duine liath.
“Oidhche bheag shuarach mar seo, chan eil feum againn orra. Nam b’ e concert ann an theatre a bhiodh ann ’s deagh mhogan na chois, ’s dòcha gun cuirinn m’ ainm ri cùmhnant. Ach oidhche bheag ann an àite mar seo – cia mheud a ghleidheas e? Ceud? Chan fhiach e. Cha chreid mi gum bodraig mi."
"Sin a chuala mi," thuirt am fear beag. “Chuala mi sin gun teagamh. ‘Cha chaomh leis a’ Chaimbeulachcontractidir. Cha bhi Don Campbell ag obair lecontract.’ Tha latha eile agad a-nis, a Dhòmhnaill.” Thug am fear beag duilleag phàipeir a-mach às pòcaid taobh a-staigh na seacaid aige. “Cuir d’ ainm seo.”
Ghabh Dòmhnall Caimbeul an cùmhnant eadar òrdag is sgealbag. “Mar a thoilicheas tu fhèin, ’ille,” thuirt e. “ ’S tusa an gafair.” Chuir e am pàipear na phòcaid-thòine.
“Soighnig e,” thuirt am fear beag. “Tha mi ga mhinigeadh, a Dhòmhnaill. Ma tha thusa deònach do ghnothaich a dhèanamh le crathadh làmhan ’sbullshitmar sin, biodh agad. Ach nuair a tha thu ’g obair dhòmhsa, na mophubfhìn, cuiridh tu d’ ainm ricontract . Okay?
“Trobhad, a Mhurchaidh,” thuirt Caimbeul, “nam biodh fhios agad air an trioblaid a tha air a bhith agam bhon turas mu dheireadh a chuir mi

---

[9] m’ ainm ri cùmhnant, thuigeadh tu carson nach eil mi cho titheach orra.”
“Chuala mi beagan mu dheidhinn sin,” thuirt am fear beag. “Rudeigin mu dheidhinn sgrìob a Venezuela, an e?”
“Na bi faighneachd,” thuirt Caimbeul. “Gheall mi gun dèanainn angig. Nì mi e. An uair sin, bheir thusa dhomh an t-airgead a chruinnicheas tu aig an doras. Deireadh an sgeòil.”
“Toiseach an sgeòil, a bhalaich,” thuirt fear an taigh-sheinnse. “ ’S mòr an diofar a nìcontract. An-diugh, nuair a bhioscontracteadar dithis, is ann a tha thu air do dhìon. Tha am fear eile air a dhìon cuideachd. Can g’eil thusa ’g iarraidhjobann an telebhisean. Agus on a thàinig an deich millean not gu telebhisean Gàidhlig, bhiodh tu às do chiall mura do smaoinich thu air sin. Thig amBeeb, can, thugad is iad deònachdeala dhèanamh leat – tha iad airson gun sgrìobh thu comadaidh mu dheidhinn duine, duine a tha. .. tha. .. a’ ruith bàta-aiseig beag eadar dà eilean. Bheir iad dhut beagan airgid ’s iarraidh iad ort sgriobt a sgrìobhadh dhaibh. Cuiridh sibh ur n-ainm ricontract. An dithis agaibh. Sgrìobhaidh tusa an sgriobt, ach dh’atharraich iad an inntinn. Chan eil iad airson am prògram a chur a-mach. Bha thu salach, no rudeigin – chan eil fhios agamsa. Faodaidh tusa do chuid airgid a ghleidheil, ge-ta.”
Thug an Caimbeulach dà cheum chun an dorais is stad e. “A Mhurchaidh,” thuirt e, “bha fhios a’m air sin bho chionn fhada.”
“Chan eil mi ullamh fhathast,” thuirt am fear beag. “Mathaid gun do ghabh thu an t-airgead aig an fhìor thoiseach. Can gun do chaith thu e – air deoch no air boireannaich, chan eil e gu diofar – is nach do rinn thu an sgriobt. An uair sin faodaidh iadsan do thoirt gu lagh, is bheir iad na fiaclan asad. Air m’ onair, ’s e gnothaich cudromach a tha sachontract.”
“ ’S e,” thuirt Caimbeul. Choisich e air ais chun a’ chunntair. Shlaod e an cùmhnant a-mach às a phocaid-thòine, chuir e ainm ris agus shìn e dhan fhear bheag e.
“Do bheatha a shaoghal ùr nan Gàidheal,” thuirt am fear beag. “Thòisich mise le taigh-òsda air taobh siar Leòdhais còig bliadhna air ais. An ceann trì bliadhna bha diosgo agam an Steòrnabhadh is trì taighean-seinnse air an tuath. Tha fhios agad fhèin gur e ’n fhìrinn a th’ agam, a Dhòmhnaill. Nach tu a dh’fhosgail iad dhuinn, a Thighearna. An uair sin, a’ bhòn-uiridh, chuir mi Coinneach mo bhràthair a-steach dhanIslanderanns an Oban. Dh’fhosgail thu am fear sin cuideachd. A-nochd,

---

[10] fosglaidh tuThe Islander Twoan Glaschu. Bheir dhaibh oidhche a chòrdas riutha, is an ath bhliadhna bidh thu a’ fosgladhThe Islander Threean Dùn Eideann.”
“Bheil thu airson ’s gun dèan mi na caractaran a-nochd?” thuirt Caimbeul.
“Chan eil,” thuirt fear an taigh-sheinnse. “Bidh e gu mathrougha staigh an seo a-nochd ’s cha chreid mi gu bheil napuntersan seo ann an Govan uabhasach dèidheil air a’ chomadaidh againne. Nam bithinn nad àite chumainn orm leis an t-seinn fad na h-oidhche.”
“Seadh,” thuirt Caimbeul, “a’ seinn fad na h-oidhche.”
“Orain Ghàidhlig gu leòr,” thuirt fear an taigh-sheinnse. “Tha tòrr de nursaichean is de dh’oileanaich às na h-Eileanan a’ tighinn. ’N Diabhal ort, carson nach tug thu leat am fear sin às Na Hearadh a bhios a’ cluich a’ bhucais. Dè chanas iad ris? Calum Iain? Dh’fhaodadh esan cluich airson dannsa ’s bheireadh ebreakdhut fhèin.”
“Cha robh an t-airgead ann air a shon,” thuirt Caimbeil. “Is gann gu bheil airgead gu leòr ann dhomh fhìn.”
“Tha mi tabhainn ceud gu leth dhut,” thuirt fear an taighe-seinnse. “Bha uair ann cha bhiodh tu gearain leis a sin.”
“Mar a thubhairt thu,” thuirt Caimbeul, “tha latha eile agam a-nis.”
“Mhothaich mi dhan sin,” thuirt fear an taigh-sheinnse. “Nach brèagha an deise a th’ ort. Cà’n d’fhuair thu siud? Ann a Venezuela, an ann?”
“Coma leat,” thuirt Caimbeul, “agus na ainmich an t-àite sin tuilleadh.”
“Feumaidh gun do chosg thu cus thall an sin,” thuirt fear an taigh-sheinnse. “Mathaid gun toir mi dhutbonusbeag aig deireadh na h-oidhche.”
“Dè cho beag?” thuirt Caimbeul.
“Bidh sin a-rèir dè cho math ’s a nì thu a-nochd,” thuirt fear an taigh-sheinnse.
“Bidh e a-rèir dè cho math ’s a tha do chuimhne cuideachd,” thuirt Caimbeul. “Bheil cuimhn’ agad idir air an liuthad fàbhar a rinn mi dhut mu thràth?”
“Tha,” thuirt fear an taigh-sheinnse. “Bheir mi dhut fichead nota eile.”
“Fichead?” thuirt Caimbeul. “Dhia seall orm, an ann à Tel Aviv no

---

[11] Tolstadh a tha thu? Tha thu fada ro ìseal. Ciamar a thèid agam air na fiachan – seadh, ciamar as urrainn dhomh beòshlaint a dhèanamh le airgead mar sin? Cha chumadh sin ann an dramannan mi, gun luaidh air tuarasdal.”
“Cha chumadh,” thuirt fear an taigh-sheinnse, “oir chan fhaigh thu gin a dhramaichean a-staigh an seo a-nochd. Thug mi rabhadh dhanstaff. Ma bheir duine aca deoch laidir dhut, gheibh iad an leabhraichean. Tha fhios a’m g’eil thu far deoch an dràsda, ach an e gun do bhris thu a-mach nuair a bha thu ann a – nuair a bha thu thall thairis?”
“Cha tusa an aon fhear Gàidhealach aig a bheil taigh-seinnse an an Glaschu,” thuirt Caimbeul.
“Ach ’s mise an aon fhear aig a bheil cùmhnant is d’ ainm air,” thuirt fear an taigh-sheinnse. “A-nochd, a Dhòmhnaill. Naoi gu dà-reug. Ceud ’s trì fhichead ’s a deich nota.”
“Cha deach mi na bu lugha na dà cheud roimhe,” thuirt Caimbeul. “Agus cha tèid mi nas lugha an turas seo nas motha.”
“Tha thu làn dheth, a Dhòmhnaill,” thuirt fear an taigh-sheinnse. “ ’S iomadh triop a ghabh thu ceud ’s fichead bhuamsa aig an taigh, ged a bhiodh tu tighinn thugam ro dheireadh na h-oidhche a dh’iarraidhsubmus rachadh tu gu pàrtaidh còmhla ri òinseach de nighean òg a dhèanadh tu athair dhi. ’S aithne dhòmhsa thu o shean.”
“Innsidh mi dhut dè nì mi,” thuirt Caimbeul. “A chionn ’s gu bheil mi ann an staing an dràsda a thaobh airgid, gabhaidh mi ceud, ceithir fichead ’s a deich.”
“Do thòin,” thuirt fear an taigh-sheinnse. “Cha leig mi leas ach ceud gu leth a thoirt dhut. Thabhainn mi ceud, trì fichead ’s a deich.”
“Nach feuch thu ceud ’s ceithir fichead, ma-thà?” thuirt Caimbeul.
“Leth mu leth,” thuirt fear an taigh-sheinnse. “Bheir mi dhut ceud, trì fichead ’s a còig deug.”
“Thoir dhomh còig air fhichead an dràsda, ma-tha,” thuirt Caimbeul.
“No problem, ”thuirt am fear beag.
Thog Caimbeul na notaichean a chuir fear an taigh-sheinnse air a’ chunntair, chuir e suas gu bhilean iad agus thàinig atharrachadh air aodann: rinn e gàire.