---

[76]

A H-AON DEUG

GOIRID an dèidh deich uairean air madainn Dìmairt ràinig Iain Ailig MacIlleathain oifis IomhaighProductions. Bha Donnchadh Mac na Ceàrdaich a’ bruidhinn air an telefon. Nuair a chunnaic e MacIlleathain a’ coiseachd a-steach thuirt e: “Gabh mo leisgeul – feumaidh mi falbh.” Chuir e sìos an telefon.
Thug MacIlleathain dheth a bhrògan agus a sheacaid is chaidh e a shìneadh air an t-sèise. Sgioblaich Mac na Ceàrdaich na pàipearan a bha air an deasg. “Tha thu gu toirt thairis?” thuirt e. Rinn MacIlleathain omhail. “ ’N robh thu ’n Eirinn thuige seo?”
“Thill sinn,” thuirt MacIlleathain, “Dihaoine seo chaidh. Tha mi air a bhith san loidseadh aig Donna. Tha mi gus a bhith marbh aice.”
“Obair shalach,” thuirt Mac na Ceàrdaich, “ach feumaidh cuideigin a dèanamh – nach e sin e?”
“Thighearna,” thuirt MacIlleathain, “chan eil nàire idir san tè ud. Fhuair mi nàdar de rabhadh air a’ phlèana a’ dol a-null. Cha bu luaithe bha sinn air ar ceangal leis nastrapaichean na thoiseach i air faighneachd dhiom am b’ urrainn dhomh a cuideachadh gu ’m faigheadh i obair ann an telebhisean. Dh’fheuch mi ri comhairleachadh. ‘Uill, Donna, tha thu òg fhathast, ’s bhiodh barrachd seans agad nan deigheadh tu a-steach dhan oilthigh an toiseach,’ arsa mise.
“ ‘Carson’ ars ise,” thuirt MacIlleathain, ‘a dhèanainn sin?’ Uill, tha i òg gun teagamh, ach chan eil an dearbh thè gun chiall. Bha de chiall aice gun do dh’fhàg i a’ chuid trì putain dhen bhlobhs aice fosgailte, agus is mathaid gur e sin a chuir ceàrr mi. ‘Ionnsaichidh tu rudan, coinnichidh tu ri daoine,’ arsa mise.
“Chuir i nam thuaineal mi,” thuirt MacIlleathain, “nuair a chuir i làmh air a’ chlibean agam agus a rinn i pluchadh air le corragan. Theab mi

---

[77] fanntaigeadh nuair a thuirt i: ‘Choinnich mi ri gu leòr a dhaoine. Chan eil e duilich dhòmhsa coinneachadh ri fir. Agus chan eil càil agam ri ionnsachadh nuair a choinnicheas mi ri feadhainn a tha mi airson a thoileachadh.’ Agus ’s e an fhìrinn a bh’ aice.”
Rinn Mac na Ceàrdaich lachan gàire. “Chan fhaca sibh mòran dhen Fhèis mar sin?” thuirt e.
“Chunna sinn gu leòr,” thuirt MacIlleathain. “Ach cha b’ ann air an adhbhar sin a chaidh mi ann. Bha mise airsoncontactsa dhèanamh am measg nan Eireannach ’s nan Cuimreach ’s nam Frangach. Bha mi deònach loidhnichean comhluadair a stèidheachadh eadar sinn ’s na còigrich. Gu h-àraidh eadar sinn fhìn ’s na Spàinnich. Sin an fheadhainn a tha adhartach. Cha do chòrd na Cuimrich rium idir, idir. Chan ionnan iad ’s sinne ann. Tha iad cho cruaidh. Bha fhios aig mo sheanmhair air sin. Bha mo sheanair ‘air an tràigh’, mar a chanadh iad, turas, is e aig muir. ’S bha a’ bhean-loidsidh far an robh e fuireach ann an Cardiff cho spìocach ’s nach robh ia ga bhiathadh ceart ann. B’ fheudar dha mo sheanmhair parsailean bìdh a chur thuige a h-uile seachdain à Cnoc an t-Solais gu ruige Cardiff a chum ’s nach bàsaicheadh e leis a’ ghort fhad ’s a bha e feitheamh air soitheach shìos an sin. Dh’innis mi sin dhaibh cuideachd. Tha mi creidsinn gun do rinn mi nàmhaid no dhà nam measg nuair a bha mi thall.”
“Tha thu,” thuirt Mac na Ceàrdaich, air nàmhaid a dhèanamh an seo cuideachd.”
“Cò?” thuirt MacIlleathain.
“Kerr,” thuirt Mac na Ceàrdaich.
“Tud,” thuirt MacIlleathain, is e a’ bruidhinn mar gum biodh smug às a shròin, “ ’s mi tha coma.”
“Bha e,” thuirt Mac na Ceàrdaich, “a-staigh an seo Diardaoin seo chaidh a’ bòsdadh gun d’fhuair e mìle not a-mach às a’ Chaimbeulach. ’S tha e air a bhith fònadh an seo a h-uile latha ’g iarraidh bruidhinn leat.”
“Mo bheannachd,” thuirt MacIlleathain, “air a’ Chaimbeaulach. Feumaidh gun d’fhuair e lorg air bancair air choreigin. An seòrsa duine th’ ann an Dòmhnall, chan fhac’ e mìle nota ann an aon àite aig an aon àm riamh na bheatha. Agus a thaobh Kerr: dìochuimhnich ma dheidhinn. Cuiridh mise na àite e.”
“Ach, Iain Ailig,” thuirt Mac na Ceàrdaich, “ ’s fheàrr dhuinn cumail

---

[78] a-staigh air Kerr. Fear dhe na h-uaislean ann anNortha th’ ann, nach e?”
“Chan e,” thuirt MacIlleathain. “Trobhad ort, a bheil a leithid dè rud maraspirinagad a-staigh an seo? Tha mi nam èiginn leis a’ chràdh. Cràdh mòr a tha bualadh orm gun sgur.”
“Càite,” thuirt Mac na Ceàrdaich, “a bheil an cràdh?”
“Tha,” thuirt MacIlleathain, “ann anNorth Television. Cha chreid mi nach e galar ùr a tha a thighinn orm. Galar Sheòrais – sin an t-ainm a th’ air.”
“Uill,” thuirt Mac na Ceàrdaich, “tha beagan dheth air a bhith orm fhìn fhad ’s a bha thu fhèin ’s Donna air falbh.”
“Tha mi creidsinn,” thuirt MacIlleathain. “Tha thusa deich bliadhna nas òige agus, mar a thubhairt mi, tha seasmhachd nas motha aig an fheadhainn òg. Mar a sheall Donna dhòmhsa.”
“Leig às d’ inntinn Donna,” thuirt Mac na Ceàrdaich, “mas urrainn dhut, Iain Ailig. Tha ’n rathad a tha romhainn gu math sleamhainn. Feumaidh sinn cumail air an taobh cheart aig Kerr. Tha cumhachd aige ann anNorthfhathast. Nach fheuch thu, a dhuine, faighinn air adhart còmhla ris? Cha bhi e an seo fad an t-siubhail. Chaidh e dhachaigh a Pheairt aig ceann na seachdain seo chaidh. Thuirt e nach biodh e shìos an Glaschu gu toiseach na h-ath sheachdain.”
“Carson,” thuirt MacIlleathain, “a tha e a’ tighinn an seo an ath sheachdain?”
“Chanainn-sa,” thuirt Mac na Ceàrdaich, “gum bi e airson, bheil fhios agad, sùil a chumail air gnothaichean. ’S esan Ard-riochdaire a’ phrògram, chuimhnich. Air neo tha e ’g ionndrain bòidhchead an àite seo.” Sheall e timcheall air an oifis, is leig e osna. “Bheil fhios agad air a seo, Iain Ailig? ’S e fìor shitig a tha san àite seo.”
“Tha fhios a’m, ” thuirt MacIlleathain. “Tha an t-àite seo feumach air beag stoidhle a chur air, ’s gum bi e coimhead nas uaisle. Bheir mi Donna a-steach a chur fàilte air daoíne bhios a’ tadhal oirnn. Cha dèan i steama dhen choimpiutair, ach faodaidh i an telefon a fhreagairt agus tha, uill, deagh bheusan eile aice. Cuiridh sinn an àird pioctaran air a’ bhalla.” Choisich e timcheall air an rùm air a cheann stocainn is e air a thogail. “Innsidh mi dhut an rud a nì thu, Dhonnchaidh. Thoir leat peann is pàipear is theirg dhan oifis aig anITR, shuas aig Park Circus. Can le Linda – sin an tè-chuideachaidh aig Bob Traynor shuas an sin – can rithe gu

---

[79] bheil thu ’g obair dhòmhsa aig Iomhaigh ’s gu bheil sinn a’ dol a chur an àite seo air dòigh ’s gu bheil thu airsonideasa ghoid bhuapa airson àirneis is eile a chuireadh sinn a-steach dhan àit’ againn fhìn. Bidh iad‘make-up’leis a sin, ’s faodaidh tu sgrìobhadh sìos dè an seòrsa phioctaran a th’ aca air na ballachan, dè an seòrsahi - fia th’ aca. Rudan mar sin, bheil thu tuigsinn?”
“Tha,” thuirt Mac na Ceàrdaich. “Cha bhi agam ach coiseachd a-staigh mar Dillinger agus a ràdh: ‘Hi, le Iomhaigh tha mise. Thuit ambossagam ann an gaol leis an oifis agaibh, agus a bheil sibh coma ged a bhios mi dèanamh cunntais air a h-uile pìos àirneis a tha fo chabar an taighe?’ Nach leig thu leam. Nì thu glogaidh-homh dhiom, a dhuine.”
“Cha do chuir thu,” thuirt MacIlleathain, “luach air an eòlas a th’ agamsa riamh, a Dhonnchaidh. ’S aithe dhomh Bob Traynor aig anITR, agus ’s iomadh fear is tè eile. Mun do chuir mi romham mo dhreuchd a leigeil dhiom anns an oilthigh – ’s e sin ri ràdh, nuair a chuala mi mun deich millean an toiseach – rinn mi mo dhìcheall gu ’m faighinn càirdeas air a h-uile duine a bha tighinn beò air craoladh ann an Gàidhlig. Thuig mi gu math tràth, ma bha mi gu bhith soirbheachail anns a’ ghnìomhachas, gum feumainn eòlas fhaighinn air a h-uile duine bha ’g obair ann. Oir tha telebhisean coltach ris a h-uile ciùird eile, a bhròinein. ’S fheàrr càirdeas na comas. Ma tha neach comasach a dhìth orm, cuiridh mi air fhasdadh e, mar a rinn mi leat fhèin. Tha mi an dlùth-dhàimh ris a h-uile duine aca. Bob Traynor aig anIndependant Television Registry, Gòrdan MacAnndrais aigNorth Television, Aonghas MacCoinnich agus Flòraidh NicDhòmhnaill aigSgioba Telebhisean Gàidhlig. ’S aithne dhomh iad air fad, agus sin as cudromaiche.”
“ ’S aithne dhut,” thuirt Mac na Ceàrdaich, “Kerr. An canadh tu gu robh thu an dlùth-dhàimh ris-san?”
“Kerr?” thuirt MacIlleathain. “ ’S e mearachd a bha sin – cha robh còir aig sin tachairt. Cha robh mi ga iarraidh on fhìor thoiseach. Thuirt mi sin uair is uair ri MacAnndrais. Bheil thu faicinn, nuair a chuir mi Iomhaigh air bhonn, ’s ann guNortha chaidh mi leis na planaichean a bh’ agam. ’S bha iad math dhomh. Is ias a bha sin.. .”
“Am faod mi,” thuirt Mac na Ceàrdaich, “iarraidh ort dè mar?”
“Faodaidh,” thuirt MacIlleathain, “ach chan innis mi dhut a h-uile càil. Nuair a chaidh mi shuas a’ bhèan-uiridh, bha ’n dèideadh orra gu

---

[80] ’m biodh ceangal aca ris an roinn neo-eisimeileach – tha fhios agad nach eil ann ach dòrlach de chompanaidhean neo-eisimeileach as fhiach an t-ainm, ’s tha iad uile co-cheangailte ri Albion – agus abair gun do rinn iad suirghe orm. ’S iad a thug dhomh an t-airgead airson am bothan-chearc seo fhaighinn air màl, airson na tha seo de dh’uidheam agus airson gum faighinn cuideigin a b’ aithne dha a ghnothaich a thaobh telebhisean. Sin thusa, Dhonnchaidh. A bharrachd air sin, thug iad dhomh cùmhnant airson prògraman a dhèanamh a chuireadh iadsan a-mach. Cùmhnant a b’ fhiach cairteal a’ mhillein not trì bliadhna. Ach chuir iad bacadh orm.”
“Seòras Kerr?” thuirt Mac na Ceàrdaich.
“ ’S e,” thuirt MacIlleathain. “A dhèanamh sgeòil ghoirid dheth, chan eil obair aig muinntirNorthdha Seòras. Esan na riochdaire? Mura b’ e a’ phiseag ghrànda tha pòsda aige, bhiodh e ’g ùisneachadh leabhar-latha an-uiridh. Tha e dìomhain shuas an sin, is smaoinich MacAnndrais gum faigheadh iad cuidhteas e le bhith ga shadail sìos an seo, gum biodh e gam shàrachadh ’s a’ faighinn fo mo chasan. Feumaidh mi rudeigin a dhèanamh.”
“Ma tha mi gad thuigsinn,” thuirt Mac na Ceàrdaich, “ ’s e tha thusa ’g ràdh: chan eil cumhachd idir aige shuas aigNorth. Ceart?”
“Chan eil,” thuirt MacIlleathain. “Agus gu dearbh fhèin, an dèidh na rinn mi de dh’obair timcheall air a’ chompanaidh seo, cha leig mi le duine beag bragail casg a chur oirre no ormsa.”
“Chan eil mi faicinn,” thuirt Mac na Ceàrdaich, “dè ghabhas dèanamh.”
“Sgioba Telebhisean Gàidhlig,” thuirt MacIlleathain.
“Dè mu dheidhinn?” thuirt Mac na Ceàrdaich.
“ ’S e anSTGa dh’fhuasgaileas a’ cheist,” thuirt MacIlleathain. “Cuiridh mi air dòigh coinneamh còmhla riutha – can Diluain no Dimàirt an ath sheachdain – agus nuair a chì mi iad, nì mi casaid air Kerr.”
“Uill,” thuirt Mac na Ceàrdaich, “mar a tha fhios agad, chan aithne dhòmhsa mòran mu obair poileataics. Rud as fheàrr leamsa, ’s e bhith dèanamh phrògraman. Tha mi dìreach taingeil gun tug thu ’n cothrom dhomh.”
“Thug, a bhalaich,” thuirt MacIlleathain, “ ’s na dìochuimhnich e. Ach

---

[81] mathaid gu robh mi fortanach nuair a smaoinicheas mi air. Tha mi cinnteach gu robh tòrr dhaoine air a bhith ’g ràdh mus tig mi ’n obair dhut: ‘An aire, Iain Ailig. Balach òg a rinn lagh san oilthigh, ’s a fhuair obair aig a’ Bheeb ’s an uair sin a fhuair a leabhraichean? Fear a tha ’g aideachadh gu bheil trioblaidean air a bhith aige a thaobh na dibhe, agus chan eil e ach seachd bliadhna fichead a dh’aois? Chan eil anns an fhear seo ach cuilean le trì chasan, ’s cha bhi e math air ruith a chaoidh. Bheil thu dol a chur duine mar sin air fhasdadh, eil thu dol a leigeil leis do ghnìomhachas a ruith?’ Nan robh mi air a bhith smaoineachadh mar sin mus do ghabh mi thu, cha robh mi air an obair a thoirt dhut gu brath.”
“Dh’innis mi dhut,” thuirt Mac na Ceàrdaich, “gu robh mo dheagh thaing agad.”
“Tha mi an dòchas gu bheil, thuirt MacIlleathain. “ ’S e fìor Dhòmhnaill Gruamach a th’ ann an Kerr is chan urrainn dhomh an fhoighidinn agam a ghlèidheil nas fhaide. Feumaidh mi cuideigin eile fhaighinn na àite.”
“Cà’il a’ bruidhinn seo,” thuirt Mac na Ceàrdaich, “a’ dol gar fàgail?”
“Tha,” thuirt MacIlleathain, “ann an oifis anITR. Air do shon-sa. Air mo shon-sa, cha chreid mi nach b’ fheàirrde mi beaganR& Ran taigh Dhonna mus tòisich an t-sabaid eadar mise – eadar sinne, a Dhonnchaidh – agus Seòras Kerr.”
“Dè tha thu ciallachadh – ‘sinne’ ?” thuirt Mac na Ceàrdaich. “Tha thusa ro bheag airson sabaid a dhèanamh ri Kerr.”
“Tha mi dol a chur às dha,” thuirt MacIlleathain. “Mar as tràithe, ’s ann as fheàrr.” Chuir e a bhrògan agus a sheacaid air. “Is miosa an t-eagal na ’n cogadh.”