---

[41]

A SIA

AIG aon uair deug air madainn Disathairne anns an t-seòmar-feitheimh aig Gus Miller, an Ceannard Riochdachaidh aigAlbion Television, air an treas làr ann an togalach mòr brèagha letheach slighe shìos air Sràid Lìte an Dùn Eideann, dh’èirich fonn air Dòmhnall Caimbeul gu robh e feumach air toitean. Dh’èirich e bhon t-sèise leathair agus dh’fhosgail e pacaid de Winston agus e a’ sìor choimhead fad an t-siubhail air na trì bogsaichean telebhisean a bha suidhichte ris a’ bhalla air a bheulaibh.
Bhruidhinn am boireannach ris gu modhail. “I’ m sorry, Mr Campbell, ”thuirt i. “If you’re really desperate for a smoke, you could go to the Men’s Room just across the corridor. I’ll give you a knock when Gus’s ready for you. ”
Thuirt an Caimbeulach gu robh sin ceart gu leòr, agus chaidh e a-steach do rùm mòr anns an robh ceathrar chlòsaidean ’s na dorsan aca sraonte fosgailte. Ann an oidean an rùim os cionn sgàthain mhòir bha dà bhogsa telebhisean eile air sgeilp iarainn. Choimhead an Caimbeulach air falbh bhon dealbh èibhinn, agus nuair a las e an toitean sheall e air fhèin sa sgàthan.
Bha deise ghorm Hugo Boss air le lèine gheal de chotan Eilbheiseach. Cha robh crabhat air. Gu h-ìseal bha brogan dà-dhathach Moreschi – dubh is glas. Air caol a dhùirn chlì bha uaireadair oir Longines le bann leathair. Ruith e cìr tro ghruag, dhùin e a sheacaid agus dh’fhosgail e i a-rithist.
Shuidh e air cathair phlastaig air beulaibh an telebhisean. Fad an ath dheich mionaidean chaill e e fhèin ann an cuinseachan a’ chait agus na luchaig. Bha na corran de dhà thoitean a’ ruadhachadh anns an t-sinc nuair a chuala e gnogadh air an doras.

---

[42]

Thuirt an Caimbeulach: “Yes? ”
Thuirt guth boireann: “Mr Miller will see you now, Mr Campbell.”
Dhùin an Caimbeulach a sheacaid agus lean e am boireannach a-steach dhan oifis aig Miller. Rug e air làimh air Miller. Bha Ceannard Riochdachaidh Albion TV sgeadaichte ann an seacaid anairt de dhath uaine le Valentino, lèine bhuidhe is briogais chino le Ralph Lauren agus paidhir bhrògan gun bharallan le Timberland. Shaoileadh duine a’ coimhead air aodann gu robh Miller an dàrna cuid a’ feuchainn ri leigeil ris an fheusag aige fàs, air neo gu robh e dìreach ag ionnsachadh mar a lomadh e a ghiall le ràsar. “Do bheath ’n dùthaich, a Dhòmhnaill,” thuirt e. “Nach i a’ ghrian a fhuair ad ort. Tha thu coimhead math, a dhuine.”
“Cha do rinn mi,” thuirt an Caimbeulach, “ach tilleadh à Venezuela bho chionn ochd latha.”
“Ciamar,” thuirt Miller, “a chòrd sin riut?”
“Chòrd,” thuirt an Caimbeulach, “sgràthail fhèin math. Bha mi dèanamh rannsachaidh air fear Albannach às siorrachd Pheairt – Griogair MacGriogair a chanadh iad ris – a chuidich gu mòr le Simon Bolivar ann an cogadh an aghaidh na Spàinne anns an naoidheamh linn deug.”
“Seadh,” thuirt Miller. “Agus tha agamsa ri coinneachadh ri Julia Roberts ann an Haymarket a-nochd. Bha thu a’ ruith nam boireannach is a’ gabhail smoidseagan mar as àbhaist, a Dhòmhnaill.”
“Math dh’fhaodte,” thuirt an Caimbeulach, “nach robh mi buileach falamh fad na h-ùine, agus gun teagamh tha na h-igheanan thall an sin air leth brèagha.”
“Uh-humh,” thuirt Miller. “Sin a chuala mi. Ach coma leat dhen sin. Bheil thu smaoineachadh gum faigh thu adhbhar prògram às?”
“Dhèanadh an sgeulachd aig Griogair,” thuirt an Caimbeulach, “deagh phògram aithriseachd. ’S dòcha gun dèanadh i dràma fhèin.”
“Carson,” thuirt Miller, “nach sgrìobh thu tairgse dhan STG? Timcheall air deich mìle facal – dhèanadh sin a’ chùis. Ma tha thu air rannsachadh a dhèanamh mu thràth, cha toireadh tu ach dhà no trì lathaichean ga sgrìobhadh a-mach. Dè do bharail?”
“Uill,” thuirt an Caimbeulach, “chòrdadh e rium rudeigin mar sin fheuchainn gun teagamh. Ach, ach cuin a thuirt thu – cuin a bhiodh tu a’ feumachdainn na tairgse?”
“Diluain,” thuirt Miller. “Diluain, a’ chiad char sa mhadainn. Bheir mi

---

[43] sùil oirre is ma bhios mi a’ smaoineachadh gum biod i freagarrach do dh’TTV – seadh, nach biodh prògram sam bith a thigeadh a-mach aiste ro thioram, no ro choltach ri rud a dhèanamh amBeeb – bheir mi dhut mìle nota.”
“Mìle not,” thuirt an Caimbeulach. “Chanainn-sa gu bheil sin, tha sin, tha mìle not mìorbhaileach.” Sguir e a bhruidhinn is tharraing e anail. “Tha sin math gu leòr. Cuin a gheibhinn an t-airgead, Aonghais?”
“Gheibh,” thuirt Miller, “an dràsda fhèin, ma tha thu ag iarraidh. Uill, an dàrna leth co-dhiù an-diugh, agus còig cheud eile air madainn Diluain.”
Thog Miller làmhag na fòna agus bhruidhinn e gu socair ris a’ bheulag: “Elaine,” thuirt e, “would you prepare a standard first look contract in favour of a Mr Donald Campbell, please? ”Dh’èisd e. “For research on, oh put down ‘For research on Venezuelan project’. ”Dh’èisd e a-rithist. “Oh, that’s right, ”thuirt e. “I forgot. Accounts are closed today. ”Dh’èisd e a-rithist. “No, that’s okay, Elaine, I’ll make out a personal cheque to Mr Campbell. ”Sguir e a bhruidhinn is thug e sùil air a’ Chaimbeulach. “Tha sin ceart gu leòr, a bheil?” thuirt e ris. Chuir e òrdag san adhar is rinn e gàire nuair a chrom an Caimbeulach a cheann is e ag aontachadh gu robh e toilichte leis a sin. Bhruidhinn e ris a’ bheulag a-rithist: “In five minutes or so, Elaine. Thank you. ”
Chuir Miller an làmhag sìos is thionndaidh e ris a’ Chaimbeulach le pliònas. “Bidh i a-staigh le seic dhut an ceartuair,” thuirt e. “Nis, a Dhòmhnaill, ged a tha e daonnan gam fhàgail toilichte cunnradh a dhèanamh le duine dhe do leithid, cha b’e sgrìobhadh a bha fa-near dhomh nuair a dh’fhòn thu thugam an-dè. An aithne dhut Carol NicLeòid, Ban-cheannard Roinn na Gàidhlig againn?”
“ ’S aithne,” thuirt an Caimbeulach.
“Uill,” thuirt Miller, “tha i ann an Ile air an t-seachdain seo a’ filmeadh – prògram air uisge-beatha a bhios a’ dol a-mach as t-samhradh uaireigin. Tha dùil agam rithe – tha i tilleadh a-nochd, agus bidh i a-staigh san oifis Diluain. Bha mi dìreach a’ smaoineachadh gum bu chòir dhuinn a dhol a-mach a ghabhail grèim bìdh am badeigin còmhla.”
“An robh?” thuirt an Caimbeulach.
“Bha,” thuirt Miller. “ ’S ann a bha i ’g innse dhomh a-raoir – tha Carol, tha fhios a’m gu bheil i ann an staing am bliadhna a thaobh

---

[44] phrògraman Gàidhlig a dh’fheumas sinn a riochdachadh le ar maoineachas fhìn is chan ann le taic bhon Ionmhas Ghàidhlig.”
“Gu dè,” thuirt an Caimbeulach, “a tha thu ciallachadh, ‘ann an staing’ ?”
“Innsidh i fhèin dhut,” thuirt Miller, “nuair a thèid sinn gu dinnear Diluain. Ach tha mi glè chinnteach gum bi thu air do dheagh phàigheadh ma nì thu mar a dh’iarras i ort. Chuireadh tu feum air beagan airgid, nach cuireadh, a Dhòmhnail?”
“Innis thusa dhòmhsa,” thuirt an Caimbeulach, “far a bheil am bodach a tha toirt a-mach an airgid a’ fuireach, agus bidh na sàiltean agamsa a’ bualadh nam thòin a’ dèanamh air an taigh aige.”
Thàinig snodha-gàire air aodann Aonghais. “Am bi thu a’ dèanamh chèilidhean fhathast, a Dhòmhnaill?” thuirt e.
“Corra oidhche,” thuirt an Caimbeulach. “Carson?”
Cha do leig Miller air gun cual’ e e. “Agu dè,” thuirt e, “mar a tha an t-sabaid a’ dol eadar thu fhèin agus an deoch làidir?”
“Tha sinn aig sìth an dràsda,” thuirt an Caimbeulach.
“Is math leam sin a chluinntinn,” thuirt Miller. “Oir ma gheallas tu gun dèan thu an obair seo do Charol, ’s ma thèid thu air an drudhaig, thig mi às do dhèidh. Creid e, Dhòmhnaill. Ged a bhiodh tu seasgair, blàth ann an Uibhist a Deas no eadhon ann an Lunnainn, gheibh sinn lorg ort. ’S dè tha thu dol a dhèanamh ma tha thu gabhail cuairt shìos mun Iochdar ’s gum faic thu dithis choigreach a’ tighinn thugad le bataichean nan làmhan? Tha thu dol a dhèanamh d’ ùrnaigh, sin a tha thu dol a dhèanamh, oir duine sam bith a nì cron orm no air na bhuineas dhomh – neach sam bith a bhrathas mi, tha mi a’ ciallachadh – bidh rud thuige.”
Thog an Caimbeulach a làmh. “Hoigh, Aonghais,” thuirt e. “Cha leig thu leas a bhith cho làn de dh’fhearas mhòr. Cha tàini’ sinn gu còrdadh fhathast a thaobh na h-obrach a th’ aig Carol ri thoirt dhomh. Nuair a thig mi gu còrdadh rithese Diluain – ma thig sinn gu còrdadh – faodaidh tu bhith gam shearmonachadh an uair sin.”
“O, tha fhios a’m, ” thuirt Miller, “gun tig sibh gu còrdadh. Tha airgead mòr co-cheangailte ri seo. Agus is toigh leatsa airgead, a Dhòmhnaill. Tha de dh’airgead anns a’ phròiseach seo a chumas an neach-cunntais agad toilichte airson greis. Thug mi an rabhadh dhut airson nach eil mi deònach gum bi duine agaibh, thu fhèin no Carol, no ur maslachadh aig an diathad Diluain. Bheil thu tuigsinn?”

---

[45]

“Tha,” thuirt an Caimbeulach. “O, ’s thug thu dìreach nam chuimhne an dràsda – cha dèan mi ’n gnothach air ur coinneachadh Diluain.”
“Carson?” thuirt Miller.
“Tha, a chionn,” thuirt an Caimbeulach, is e a’ toirt a-mach a phacaid Winston, “a chionn ’s – trobhad, ’n fhìrinn a th’ agam – a chionn ’s gu bheil coinneamh agam an Glaschu Diluain. Leis an fhear-cunntais agam.”
“Cuin?” thuirt Miller.
“Sa mhadainn,” thuirt an Caimbeulach.
“Trobhad,” thuirt Miller, “is e an fhìrinn a th’ agadsa. Tha taghadh agad, a Dhòmhnaill. Theirg dhan choinneamh ann an Glaschu is èisd ri droch naidheachd. Thig an seo madainn Diluain le pasgan beag is gheibh thu còig cheud nota, deagh dhinnear agus, ’s dòcha, cùmhnant airson ceithir uimhir sin bho Charol. Nach cuir thu fòn thuige ’s nach coinnich thu ris an fheasgar?” Phut e an telefon a-null thuige.
“Tha thu ceart,” thuirt an Caimbeulach, “cuiridh sinn air dòigh latha air choreigin eile. Fònaidh mi thuige feasgar. Bidh e a-staigh an uair sin.”
“Chì sinn thu,” thuirt Miller, “madainn Diluain, ma-thà?”
“Chì, a leabhra,” thuirt an Caimbeulach. “Mu leth-uair an dèidh naoi?”
“Naoi uairean,” thuirt Miller. “Nach eil agam ri sùil a thoirt air stòraidh MhicGriogair mus tèid an triùir againn a-mach?”
“Tha,” thuirt an Caimbeulach. “Agus nach eil agam ri seic bheag fhaighinn bhuatsa mum falbh mi a Ghlaschu?”
“Gabh mo leisgeul,” thuirt Miller. “Bidh mi leat ann am mionaid.” Dh’èirich e agus dh’fhàg e an oifis.
Chum an Caimbeulach a shùil air uinneag a’ bhogsa, far an robh an cat agus an luchag anns an dealbh-èibhinn ag ithe bìdh às an aon bhobhla. Bha an cat a’ toirt air an luchag criomag de bhiadh ithe. Thug an luchag taing dha, agus ma thug, ann am priobadh na sùla rug an cat air a nàmhaid agus thug e suas gu bheil i mar gum biodh e dol ga h-ithe. Cha chluinneadh an Caimbeulach an còmhradh a bha eatarra leis cho ìseal agus a bha am fuaim, ach bha e soilleir dha nach faigheadh an cat mòr a thoil fhèin leis ro fhada is gum biodh cleas eile aig an luch is nach biodh i na h-èiginn ro fhada.
Thill Miller le seic is cùmhnant na làimh. “Siuthad, a Dhòmhnaill,” thuirt e. “Cuir d’ ainm ris a’ chùmhnant seo, is cuiridh mi fhìn m’ fhear sa ris an t-seic.”

---

[46]

Bha leth-mhionaid de shàmhchair ann fhad ’s a bha an dithis aca a’ sgrìobhadh.
Shìn Miller an t-seic dhan Chaimbeulach agus ghabh e an cùmhnant bhuaithe. “Cha b’ e turas gun bhuannachd a bh’ agad,” thuirt Miller.
“Aig deireadh na cluiche,” thuirt an Caimbeulach, “chithear cò bhuinnigeas.”
“Dè,” thuirt Miller, “tha sin a’ ciallachadh?”
“Dìreach,” thuirt an Caimbeulach, “nach do ghabh sinn ach a’ chiad cheum an-diugh.”
“Nach tu th’ air a dhol bodachail, a Dhòmhnaill,” thuirt Miller. “Dè tha cur ort? Chan eil ann ach telebhisean.”
“Tha fhios a’m, ” thuirt an Caimbeulach. “Agus b’ fhìor thoigh leam pàirt a ghabhail ann.”
“Feuch am faigh thu,” thuirt Miller, “air do chorra-biod leis an sgriobht seo, a Dhòmhnaill, agus cò aige tha fios? ’S dòcha gum bi obair bheag air choreigin againn dhut an seo an dràsda ’s a-rithist. An còrdadh leat a bhith a-staigh an seo?”
“Cha chòrdadh, gu dearbh,” thuirt an Caimbeulach. “Rachainn às mo chiall nam biodh agam ri bhith an seo a h-uile latha dhem bheatha.”
“Ciamar?” thuirt Miller, is chuir e na mailghean aige sìos.
“Na bogsaichean telebhisean,” thuirt an Caimbeulach, is fiamh gàire air. “Chan fhaca mi riamh eadar mo dhà shùil uimhir de bhogsaichean telebhisean ann an aon àite. Dhia, tha fear agaibh san taigh-bheag.”
“Tha,” thuirt Miller. “Dè tha ceàrr air sin? Sin an gnìomhachas anns a bheil sinn.”
“Tha fhios a’m, ” thuirt an Caimbeulach. “Ach chuir iad nam phuins mi an-diugh. Siud mise anns an taigh-bheag, a’ gabhail toit fhad ’s a bhios mi feitheamh riutsa, agus mi a’ sìor choimhead airTom and Jerry. An uair sin, thàinig na sanasan-reic air. Chaidh mi a-steach dhan oifis agaibhse ’s bha mi cho troimh-chèile, theab mi mo dhileag a dhèanamh air an deasg agad.”
Rinn Miller gàire mar gum b’ e a dhleastanas. “Leigidh mi leat teicheadh le do chreich,” thuirt e, is e a’ cur a-mach a làimhe. Cha do dh’èirich e bhon chathair idir. “Chòrd do chèilidh rium.”
“Seadh,” thuirt an Caimbeulach, “tapadh leat airson tarraing a thoirt dhomh air an obair ùr seo.”

---

[47]

Chùm Miller sùil gheur air a’ Chaimbeulach nuair a bha e a’ fàgail na h-oifis. Mu dheireadh thog e làmhag na fòna is bhrùth e àireamh ann an Glaschu gun a bhith a’ coimhead air na figearan.