---

[174]

MOD STEORNABHAIGH—III.

A CHARAID CHOIR,

Thuirt mi an toiseach mo chunntais air iomairt a’ Chomuinn Ghaidhealaich gur h-e a’ chiad ni bu chòir a bhi aig gach ball de’n Chomunn anns an amharc, a bhi fiachainn ri spiorad muirn agus tlachd a thaobh na Gaidhlig a ghintinn anns na Gaidheil. Chan’eil mi smaoineachadh gu bheil moran feuma ann a bhi slachdadaich ris na seann daoine. ’S fhada bho rinn moran aca-san suas an inntinn nach robh ann ach diomhanas agus mealladh a bhi gabhail tlachd ann am bardachd agus ceol ar teanga. Na broin bhochda, ’s mise nach’eil a’ cur coire air an talamh orra. De th’ ann ach rud a chaidh a theagasg dhoibh anns na cubaidean Gaidhealach bho chionn leth-chiad bliadhna na corr, agus cha robh barrachd muinighin riamh aig Caitliceach ann am Pàp na Roimhe na bha aca-san anns na daoine theagaisg sin dhoibh—ach nach’eil a bhuil. ’S ann mar sin ri oigridh ar Gaidhealtachd a dh’ fheumas ar suil a bhi anns a’ chuis so. Cha chuala iad-san na teagasgan groda sin riamh, agus taing do’n fhreasdal nach cuala, agus do bhrigh sin, ma theid an stiuireadh gu ceart am feadh agus a tha iad og, agus ma sheallar dhoibh gu bheil luach agus brigh an canain an athraichean, chan’eil eagal sam bith nach eirich iad sin suas le spiorad agus cridhe nam

---

[175] fior Ghaidheal, agus nach dean iad mar sin an uile dhichioll airson greim daingean fhaighinn air litreachas, bardachd, agus ceol an canain.

Tha greis bhliadhnachan bho’n fhuaradh a mach a nise nach’eil meadhon idir ann a tha cho eifeachdach airson leas na Gaidhlig, ris na Moid bheaga sgireachdail, agus gu h-araidh Moid na Cloinne, agus gu dearbh ’s math a’ bheairt a tha Comunn Gaidhealach Steornabhaigh a’ deanamh an uair a tha iad a’ cur Moid mar so air luim ’s an fhoghar so tighinn, agus tha Steornabhagh freagarrach deiseil anns gach doigh airson gu’n cruinnicheadh clann as gach sgoil an Leodhas, agus as an h-Earadh cuideachd, ann aig an am ud. Tha mi-fhein a’ smaoineachadh gu’m bu chòir do gach sgoil ’s an eilean cothrom air a’ chothrom a ghabhail airson cuid de’n chloinn co dhiu ullachadh airson pairt a ghabhail ann an co-fharpaisean a’ Mhoid ud. Gun teagamh bi beagan saoithreach, a’ bharrachd ri ghabhail riu ach ’s fhiach an t-aobhar sin, agus cuiridh a’ chlann luach air gach oilean mar sin an uair a dh’ fhasas iad suas, agus a chi iad cho feumail agus a tha e dhoibh gu bheil eolas litreachail aca araon air Gaidhlig agus Beurla. Agus nach’eil moran de’n ullachadh fheumail aig a’ mhor-chuid de’n chloinn mar tha. Tha rogha na Gaidhlig ’n an ceann; tha moran aca comasach air Gaidhlig a leughadh cheana agus beagan diubh comasach air a sgriobhadh, agus creididh mi nach’eil sgoil ann an Leodhas anns nach’eil beagan

---

[176] de orain Ghaidhlig air an teagasg bho am gu am, agus nach e na nithean sin bunait nan co-fharpaisean a bhios aig Mod na Cloinne an Steornabhagh ’s an fhoghar so tighinn.

Mar is trice tha co-fharpaisean Moid na Cloinne ’n an da earrainn, ’s e sin co-fharpaisean litreachail airson na cloinne aig a bheil beagan eolais air litreachadh agus sgriobhadh na Gaidhlig, agus ’n a mo bheachd fhein ’s iad is luachmhoire a thaobh leas na Gaidhlig na na co-fharpaisean ciuil. Chan’eil taobh a theid thu, tuath no deas, ’s an Roinn-Eorpa agus an duthchannan cein, nach fhaigh thu gu leor a sheinneas oran Gaidhlig, ged a b’ ann coltach ri pitheid a bhiodh an oidhirp. Tha leithid de thaladh ann an ceol na Gaidhlig ’s nach’eil eagal idir orm gu’n teid e gu cul gu brath fhad ’s a bhios daoine ann aig a bheil cluas-chiuil, ach ’s e ar cuid-ne ar n-aghaidh a chur air cobhair agus misneach a thoirt dhoibh san a tha comasach air ar canain a sgriobhadh; sin an fheadhainn a chuireas airde agus maise oirre agus a chumas a ceann air uachdar an uair nach bi sgiala oirnn-ne ’s an t-saoghal so. Tha iomadh seorsa co-fharpais litreachail a bhithear a’ suidheachadh airson Moid na Cloinne, mar a tha sgriobhadh litreach air cuspair Gaidhealach, mar a tha “feasgar ag iasgach no a’ creagach”; “buain na mònadh”; “an airigh”; “buachailleachd a’ chruidh”; “cleasan a bhios clann Leodhais a’ cluich”; ‘mo chiad chuairt do Steornabhagh,’ agus

---

[177] mar sin. Bhiodh e gle fhreagarrach gu’m biodh co-fharpais litreachail ann mu sheann nosan no seann chleachdaidhean a tha nise dol a cuimhne. Bheireadh sin tlachd do’n chloinn ann a bhi ’g amharc air ais air na seann laithean le bhi ceasnachadh na seann daoine ann an coimh-cheangal ri nithean a tha nise air dol a fasan. Tha ris moran de sheann aitean an Leodhas aig a bheil eachdraidh is d’ fhiach do’n oigridh suim a ghabhail dhiubh, agus nach bu ghasda gu’m biodh a’ chlann comasach air cunntas an Gaidhlig a thoirt air “Tursachan Challanis,” “Tigh nan Cailleachan Dubha”; “Eaglais Eoropie”; ‘Clach an Truiseal’; “Dun Charlobhagh,” agus moran de sheann aitean-adhlaic Leodhais aig a bheil eachdraidh cho sean ri linn Oisein. ’S e mo bheachd fhein gu’m biodh e cheart cho buannachdach do chloinn Leodhais a bhi ’g ionnsachadh mu na h-aitean so air a bheil iad fhein eolach, ’s a bhios e bhi stalladh orra ’s an sgoil eachdraidh thioram mhi-nadurra mu aiteachan an tirean cein air nach buail suil a’ mhor-chuid aca feasda. Ach sin mar a tha, cha d’ fhiach dad mur h-eil gnothuch aige ri Sasuinn, no America, no iomall na talmhainn, seadh direach aite sam bith a theagaisgeas do ’n chloinn an aire thogail bho’n aite dh’ àirich iad. A thaobh co-fharpaisean a’ chiuil cha ruig mi leas moran a radh. Tha leabhraichen-oran Gaidhlig gu math pailt an diugh agus tha annta uile taghadh nan oran a tha uile gle fhreagarrach airson Moid Chloinne. Ma nithear taghadh sam

---

[178] bith air orain seach a cheile, bhiodh e iomchuidh gu’m biodh clann Leodhais a’ gabhail tlachd de orain a rinneadh leis na baird a thogadh nam measg. Chan’eil sgire de’n eilean anns nach robh bard, no ’s docha bana bhard, air an arach uair na uair-eigin, agus tha moran de na h-orain aca an clo am “Bardachd Leodhais,” “Bard Bharabhais” agus “Fear-siubhal nan Gleann” —leabhar bardachd ur a chuireadh ri cheile le Murchadh Mac Gille Mhoire an Siadar, agus a bhios ri fhaotainn bho’n chlo ann an seachduin no dha. A chionn agus gur h-e so a’ chiad bhliadhna de Mhod na Cloinne an Steornabhagh, bhiodh e iomchuidh gu’m biodh a’ chlann a bhios a’ fiachainn nan co-fharpaisean seinn, a’ faighinn an roghainn fhein de oran airson a sheinn. Bheireadh sin comas do chloinn as gach sgoil de ’n eilean na h-orain sin a sheinn air a bheil iad fhein eolach cheana. Ri tide dh’ fhaoidte orain araidh a shuidheachadh airson gach co-fharpais. Cha bu chòir di-chuimhne dheanamh air seann fhonn nan Salm mar a tha iad air an seinn an Leodhas fhathast. Cha bhiodh ni cho eireachdail ri chluinntinn ri coisir de’n chloinn a’ seinn “Coleshill,” no “Walsal” no “Torwood” no “Steornabhagh” anns an t-seann doigh, le neach dhiubh fhein a’ cur a mach gach streath gu fonnmhor. Tha mi creidsinn nach’eil mir de ’n Ghaidhealtachd an diugh anns a faighear luchd-togail nan Salm a sheinneas cho fonnmhor binn agus a gheibhear an Leodhas, agus bu mhor am beud gu’n rachadh an cleachdadh

---

[179] am mugha. Bha bruidheann uair-eigin aig Comhairle a’ Mhoid mhoir bhliadhnail gu’m bu chòir co-fharpais de ’n t-seorsa so a bhi aig gach Mod, ach shaoil cuid gu’m biodh e toirt nan eaglaisean air lom, agus nach biodh na Caitlicich a dh’ fhaodadh a bhi aig a’ Mhod toilichte bhi ’g eisdeachd ris na Sailm air an seinn mar sud, ach ’s e mearachd mhor a bha sin. Nach ann air ceol Eaglais na Roimhe a tha na seann fhuinn, mar a tha “Coleshill,” “Walsall” agus “Old Hundredth” air an suidheachadh, agus ’s math tha fhios aca-san air a sin.

Mise agaibh,

ALASDAIR MOR.