---

[195]

CALUM CILLE—III.

A CHARAID,

Tha seann aithrisean a’ toirt dhuinn beagan cunntais air na h-aobharan a thug air an Naomh Calum Cille Eireann fhagail agus aghaidh a chur air Albainn. Tha e coltach gu robh easaonachd eadar e fhein agus Diarmad mu dhluth charaid do ’n Naomh Calum do’m ainm am Prionnsa Curnan. Dh’iarr am prionnsa so fasgadh air Diarmad agus e ruith bho’n luchd-torachd an deidh dha companach araidh a mharbhadh le aimlisg aig gleachd-chluich a bha an Teamhair, agus an aite cobhair agus tearnadh fhaighinn bho’n righ ud ’s ann a chaidh a mharbhadh. Tha

---

[196] cuid againn na ’s eolaiche air an aobhar eile. Uair a bha sud bha an Naomh Calum air chuairt am mainistir Chluanard far an d’ fhuair e sealladh air leabhar lamh-sgriobhte ro bhoidheach anns an robh Sailm Dhaibhidh. Bha an leabhar ro luachmhor ud air a thasgadh suas gu gleidhteach ’s an eaglais leis an Abba Fionnan. Thoisich an Naomh Calum ri leth-bhreac de’n leabhar Shalm a sgriobhadh gun fhios, agus leis cho deidheil agus a bha e air a’ chuis a chriochnachadh bhiodh e ’g eirigh am marbh a’ mheadhon-oidhche, agus a’ caitheamh uairean a thim ’s an eaglais a’ sgriobhadh an leabhair. Fhuair an t-Abba fios air a’ ni air dhoigh air chor-eigin, agus dh’ iarr e air an Naomh Calum an leth-bhreac a rinn e aiseag dha air ais ach sin cha deanadh Calum Cille.

An uair nach do chord iad mu’n chuis, thugadh an ni air bialamh an righ airson an ceartas a sgoltadh. So a’ bhreith a thug Diarmad a mach, “Mar is le bó a laogh is leis an leabhar a leabhran,” agus chaill an Naomh Calum na claran luachmhor ris an do ghabh e a leithid de shaothair “Is breith ana-ceart so, a Dhiarmid, ach togaidh mise an torachd,” arsa Calum. Tha iad deanamh a mach gu’m b’ e sud an leabhar Shalm ris an canadh iad an “Cathach,” leabhar a bha ro luachmhor aig Clann Domhnuill corr agus mile bliadhna. Bhiodh iad ’g a ghiulan air thoiseach gach catha mar shuaicheantas

---

[197] air buaidh fhaotainn air an naimhdean. Tha an “Cathach” a nise ri fhaicinn ann an leabhar-lann Colaiste na Trianaid am Baile-Cliath. Tha sgiala’g innse gu’n do chuir righ Diarmad an Naomh Calum am priosan, ach gu’n do theich e a braighdeanas agus gu’n do chuir e aghaidh air a chuideachd fhein an Tir-Connail an Ulaidh. Ghabh a chairdean ris an sin gu cairdeil, agus an deidh dha a chàsan gu leir innse dhoibh, dh’ eirich iad uile gu cath air a thaobh. Chuireadh blar fuileachdach aig Cul-drumain faisg air Sligidh, agus chaidh an ruaig a chur air Diarmad agus air fheachd gu leir. Ghairm Diarmad cuirt airm an sin agus chaidh binn fògraidh a thoirt a mach leis an aghaidh an Naoimh Caluim, ach tha e coltach gu’n d’ thugadh a’ bhinn sin air ais a ris. Chaidh Calum Cille far an robh an Naomh Lasran gu eisdeachd, agus b’e an fhaoisead a chuir e air gu feumadh e Eireann fhagail air ball, agus uibhir de anaman iompachadh gu Criosd agus a bha e’n a mheadhon air a mharbhadh aig blar Chul-drumain, agus gun a chul no aghaidh thoirt air duthaich a bhreith gu bràth. Sin, ma tha, mar a thuirt an seann sgiala, agus co aig a bheil fhios nach e an fhirinn a tha ann, ach co dhiu tha aon ni firinneach mu’n chuis—bha lamh dhiomhair Dhe timchioll air an iomairt uile, agus bhuineadh e dhuinne an diugh a tha beo an linn adhmhor shoillseach an t-soisgeil, ar beannachd mor a thoirt air cuimhne an Naoimh so a dh’ fhuiling diachainnean

---

[198] agus cruadalan a bha mor airson gu’m biodh buaidh a’ chroinn-cheusaidh air fhoillseachadh am measg Ghaidheal na h-Albann.

’S ann an 563 A.D. a sheol an Naomh Calum Cille agus a dhusan companach bho Dhoire Chalgaich gu Albainn. Chaidh na curraichean craicinn a chur an ordugh airson ràcadh nan tonn gu duthaich an ain-eol. Thainig na manaich dhiadhaidh ’n an lan thrusgan gu cladach airson am faicinn air falbh air an aiseag, agus air do’n Naomh Calum agus a chompanaich soraidh a leigeil leotha, thug an Naomh am bachull aige do Chormac a bha gabhail aite mar Abba Dhoire. Am measg urnuighean durachdach agus deoir a’ chianalais, sheol na manaich a mach an loch agus an uine ghoirid chaidh na curraichean astarach a fianuis, agus bheireadh an sealladh tiamhaidh ud an cuimhne neach an grunnan muladach a bha air cladach Ephesus a’ faicinn an abstoil Phoil do’n luing agus iad uile fo ghruaim agus fios aca nach fhaiceadh iad aghaidh tuilleadh. Tha caochladh chunntasan againn air aiseag nam manach ud gu Albhainn. Tha cuid ag radh gu’n deachaidh iad air tir aig Maoil Chinntire, ach an uair a thog an Naomh Calum a shuilean gu deas gu fac’ e Eireann air taobh thall a’ chuain, agus gu’n do bhuail an cianalas air ball e, agus gu’m b’ fheudar dhoibh seoladh na b’ fhaide gu tuath. Chaidh iad an sin air tir an eilean Cholosa, ach an uair a thog Calum a shuilean gu deas an sin chunnaic e Eireann a

---

[199] ruin air fàireadh, agus bhuail an cianalas a ris e, agus b’ fheudar dhoibh na raimh a chur air na curraichean agus deanamh na b’ fhaide gu tuath.

Cha do stad iad gus an d’ rainig iad Eilean I, agus chaidh iad air tir an sin ann am Port nan Currach a tha air ainmeachadh orra gus an latha ’n diugh. An uair a thog an Naomh a shuilean gu deas air mullach a’ chnuic a b’ airde ’s an eilean, cha robh sealladh air Eireann agus dh’ aithnich e gu’m b’e sud an t-aite ’s an robh am fion-lios aige gu bhi air a shuidheachadh. Thugadh “Carn Cùl ri Eirinn” mar ainm air a’ chnoc so, agus loisg na manaich an curraichean airson nach biodh doigh aca air a dhol air ais bho’n obair airson an do ghairmeadh iad.

Mise, le meas,

ALASDAIR MOR.