---

[203]

CALUM CILLE—V.

FHIR MO CHRIDHE,

An deidh do ’n Naomh Calum còir mar so fhaighinn air eilean I gu leir fo Chonnal righ Eirinn, faodaidh sinn a thuigsinn nach d’ rinn e moran dàlach ann a bhi deanamh toiseach toiseachaidh leis an obair a ghabh e os laimh. Chuir e fhein agus na manaich cuairt air an eilean ceithir thimchioll, agus fhuair iad dearbhadh air gach bad de ’n eilean a bha freagarrach airson àitich agus fiarach chruidh, comhla ri eolas fhaighinn air na h-aiteachan anns an robh eirigh uisge airson tobraichean a chladhach. Rinn iad roghainn de ’n leathad a th’ air taobh an ear an eilean mu choinneamh Mhuile airson an eaglais

---

[204] agus am mainistear a thogail. ’S e togail na h-eaglais a’ chiad ni ris an do chuir iad an lamh; bha iad airson gu ’m biodh tigh Dhe aca deiseil mu ’n cuireadh iad lamh ann am fardaich sam bith a chur suas air an son fhein. Tha ’n t-Abba Adhamhnan ag innse dhuinn gur h-e eaglais bheag a bha innte, air a togail de fhiodh agus meanglain chraobhan air an suaineadh mu cheile, agus criadh air a liachdradh air na ballaichean a muigh agus a stigh airson gaoth agus uisge chumail a muigh. Bha an t-urlar de chriadh, agus chan’eil cunntas air gu robh aon suidheachan innte. ’S e “Duirthech” no “Dairthech” am facal a tha ’s a’ Ghaidhlig Eirionnach air a’ leithid so de eaglais, agus tha am facal a’ tighinn fo “dair” a’ ciallachadh darach, agus “teach” a’ ciallachadh tigh, ’s e sin tigh daraich. Faisg air an eaglais bha an erdam, no tigh an t-sagairt, am pronntigh, no an seomar bidhe, an coitcheann, no an citsean. Bha muileann aca airson mileadh a’ ghràin, buaile no bàthach airson a’ chruidh, agus sabhull airson tasgaidh torraidh an eilein. Bha tigh air leth aig an Abba, agus an tigh-aoidheadh faisg air airson fasgaidh a thoirt do luchd-aoidheachd. Bha cill no seomar beag aig gach manach dha fhein far am biodh e sgriobhadh agus a’ meorachadh, ag urnuigh agus a’ trasgadh. ’S e urlar cloiche bha anns gach cill, agus air an urlar chruaidh so bha na manaich dhiadhaidh ud a’ cadal gun dad mu ’n cuairt orra ach seiche fodhpa agus os an cionn agus cluasag chruaidh chloiche fo an ceann. Chan ann

---

[205] airson an fheoil a thoileachadh a thainig an Naomh Calum agus a chuideachd gu eilean I, agus nach’eil sinne aig an latha ’n diugh a’ mealtuinn toraidhean an fhein-aicheidh a rinn iad-san orra fhein air sgath soisgeil Chriosda. Timchioll air na togalaichean so uile dh’ ainmich mi bha daingneach, no balla tiugh ard de chloich agus uir, agus geatachan no catha-chliathan far an robh feum orra. Sin, ma tha, nadur de dhealbh air a’ bhad sin de ’n eilean naomh ud anns an do thoisich Calum Cille agus a chuideachd air cur an ceill an t-soisgeil do Chruithnich Albann.

Cha b’ ann an aon latha idir a chaidh Cruithnich I iompachadh gu gabhail ris a’ chreidimh Chriosduidh. Eadhon anns an latha bha sud, bha ar sinnsir gle fhuaighte ri teagasg nan athraichean, agus bha an teachdaireachd shimplidh aig na manaich cho tur eadar-dhealaichte ris na saobh-chrabhaidhean a bha na Draoidhean a’ teagasg fad linntean, ’s nach robh e soirbh dhoibh dealachadh riutha, agus eadhon an deidh dhoibh gabhail ri soisgeul Chaluim Chille, bha moran de fhriamhan an t-saobh chrabhaidh Dhruidhnich a’ leantuinn riu, agus lean sin sios fad iomadh linn ’n ar tir agus chan’eil fhios agam a bheil sinn cuibhteas ’s iad uile fhathast. Bha na manaich mar dhaoine tuigseach a’ faicinn tre chreidimh gu ’m buadhaicheadh an deagh sgeul ri uine, agus mar sin cha do chaill iad idir am misneach anns an obair a chuir iad rompa, agus fhuair iad mu dheireadh an

---

[206] luach-saoithreach ann a bhi faicinn an atharrachaidh a thainig air caithe-beatha muinntir I ann an cois searmonachaidh an t-soisgeil. Theagaisg iad, dh’ earailich iad, agus chum iad dluth ri Dia an urnuigh. Bha iad ’n an cairdean agus ’n an luchd-iuil do gach neach, agus ri tide chuir an sluagh borb ud muinghin annta a thaobh an dilseachd dhoibh. Cha robh uair de thamh aca. Bha iad ag àiteach ’s a’ cur agus a’ buain agus a’ buachailleachd nan treudan. Bha uairean araidh de ’n latha air an cur air leth airson urnuigh, meorachaidh agus leughaidh, agus ’s an latha bha sud an uair nach robh maighstir-sgoile air gach cnoc mar a tha iad an diugh, ’s iadsan ’n an aonar a chum beo lochran an fhoghluim le bhi sgriobhadh le laimh ghleusta na leabhraichean ud a tha an diugh ’n an ionghnadh le foghlumaichean an domhain gu leir airson an snas agus an grinneas a chuir iad air an obair ud. ’S ann aca-san gun teagamh a thoisich am foghlum a tha ’n diugh air a’ chraobh-sgaoileadh ’n ar tir, agus coltach ris gach ni oirdhearc eile tha sinn a’ mealtuinn an diugh, nach ann an luib a’ chreidimh Chriosduidh a thainig iad do’r n-ionnsuidh.

Mise, gu dileas,

ALASDAIR MOR.