CAIBIDEIL XI.

BRIONGLAID AN TIGH A’ CHLACHAIN.

THACHAIR am Ministear Mór is Dùn-àluinn air faidhir a’ chlachain, far am biodh an dùthaich air fad, beag is mór, sean is òg, àrd is ìosal, cruinn cearta còmhla, na ’n gabhadh e idir dèanamh. Bha Dùn-àluinn ann mar bu dual. Bha e féin, agus aon leth-dusan de uachdarain bheaga na dùthcha mu ’n cuairt, ’nan suidhe ag òl ’s ag iomairt an seòmar àrd an tigh-òsda; agus am bàillidhean ’s an gillean-ruith uile mu ’n cuairt orra mar gu ’m biodh dròbh abhagan; agus a h-uile fear is sgeòc air ag éisdeachd ciod è bhiodh a mhaighstir féin ag ràdh.

Chualas bururus is ceum trom a nìos an staighir; agus cò dh’ fhosgail an dorus ’s a leig a thaic ris an ursainn, agus gleodhag mhath air, ach am Ministear Mór.

“So, so,” arsa Dùn-àluinn; “sin agaibh a nis an seann sionnach mór féin a tha dol feadh an t-sluaigh a’ searmonachadh an còirichean air an fhearann. An còirichean! A chuideachd!”

“Seadh,” ars am ministear, ’s e gabhail a steach. “Tha thusa ’n so, a sheann dreòlain. Is fhada air astar a chluinntear do bhururus. Tha e am muigh agam ged a bheirinn an ceann as an amhaich agad féin, agus aig do dhà isean deug! Còirichean an fhearainn, gu dearbh! ’S iad còirichean nam briuthas bu mhiann leatsa. Thusa, a phoit-dhubh, anns am bheil glug a’ chaochain a h-uile ceum a bheir thu, a bhrùid!”

Loisg sud Dùn-àluinn gu h-olc. Bha làn a chuid sheòl aige féin; agus le uiread de chàirdean a bhi mu ’n cuairt air, bha e air a ghreadadh mur a toireadh e pàigheadh mu chlàr do ’n mhinistear, na ’n dèanadh droch theangadh gheur, sgaiteach e.

“Cha ’n e ’n dreòlan, ach an deagh lann,” ars esan, ’s e ’g éirigh ’na sheasamh ’s a sgailceadh a’ bhùird.

“Cloinn Cholgain nan lann geura;
Na fir cheannsgalach, threubhach.”

“B’ i ’n t-srathair an àite na dìollaid, Stiùbhartaich bhog, bhuidhe na h-Apunn, an coimeas riutha.”

Ghàir a’ chuideachd a thoirt misnich do Dhùn-àluinn, nuair chual iad sud.

“Stiùbhartaich bhog, bhuidhe na h-Apunn!”

ars am ministear. “Agus thusa ’gad choimeas féin ris na fir cheannsgalach, threubhach a thàinig romhad! Thusa, gu dearbh! Bheireadh na rinn thu cheana de bhéistealachd ’s de thrusdaireachd, air pàirt diubh tionndadh ’nan uaighean an I Chalum Chille. Cha bheag an nàire do na daoine cliùiteach o ’n d’ thàinig thu, do leithid de bhrùid gun toinisg a bhi air ainmeachadh orra, a thruaill, ’s a bhlianach bhog, bhronnach, mhosach.”

Bha ’n dithis ’nan seasamh mu choinneamh a chéile, fear air gach taobh de ’n bhòrd, a’ cur dhiùbh gu garbh. Bha e ’m beachd an dàrna fir sathadh a dhunach a thoirt do ’n fhear eile a’ cheud uair a choinnicheadh iad: agus b’ i so an uair.

“Cuimhnich co ris a tha thu bruidhinn,” arsa Dùn-àluinn gu h-uaibhreach, ’s e air chrith air a chasan leis an eagal ’s leis an fheirg còmhla.

“Cha ’n ’eil e cho furasda do dhì-chuimhneachadh. Chuir do ghnìomharan truaillidh, salach, comharradh cluaise ort nach dì-chuimhnich an t-àl so no ’n t-àl a thig ’nan déidh. Thusa, a sgumalair gun mheas, a thilg do chlosach thruaillidh, shalach air fàradh lobhta druth-lann nan gaorsach, gus an do lean pàirt diubh ri d’ fheòil mar

leanas cartan donn. Thusa a’ bruidhinn gu dalma mu dhaoine measail, a thuirc-nimhe nan torc!”

“Ciod è th’ agad ri ràdh rium?” arsa Dùn-àluinn.

“Ciod è nach ’eil aig a h-uile neach ri ràdh riut? Na biodh dùil agad gu ’n cuir do lomhainn abhagan eagal ormsa. Cha robh mi ’n àite riamh nach seasainn mi féin. Cha ’n è sin duitse, a logaid!”

Cha robh seasamh a chas leth-mionaid aig Dùn-àluinn do sgaiteachd a’ mhinisteir, agus dhùraiceadh e a làimhseachadh, ach bha ’n t-eagal air. Bha ’n t-eagal air roimh ’n mhinistear féin; agus bha ’n t-eagal air roimh ’n t-sluagh. Bha ’n dùthaich uile air taobh a’ mhinisteir; agus bha a’ mhór-chuid diubh an làthair ’sa chlachan an là ud. Bha e air a losgadh na bha e fulang bho ’n mhinistear. Cha d’ fhuair àrdan is uabhar a leithid sud riamh de leagail; is bha e air a ghreadadh gus a’ chridhe, a chuid abhagan bhi cluinntinn e faotainn a leithid de thàir; agus a leigeadh fhaicinn nach robh e uile gu léir gun seòrs air choireiginn de chnaimh droma ann, dhùbhlaich e air a’ mhinistear gu dùbhlanach, ach a réir a ghnùis ghil, gu h-éigneach, critheanach.

“An cluinn thu?” ars esan, leis a h-uile foirmealachd a bh’ ann.

“An cluinn sibh?” ars am ministear. “C’àit ’eil am modh?”

“Dìreach, an cluinn thù—thù—thusa. Cha toill thu ’n còrr. Mur a bhi do chòta, bheirinn-sa aon sgailc ort a chumadh do bheul sàmhach car greis.”

Bha fios aige glé mhath nach robh a’ chuid bu lugha aige de ’n mhinistear; agus ged a rinn e maoidheadh air, bha e an dòchas ged a bha ’m ministear cho teth, nach leigeadh se e féin seachad uile gu léir cho mór ’s gu ’n gabhadh e aig fhacal e. Ach nuair chunnaic e gu ’n robh e air chùl a naidheachd, dh’ éirich a h-uile ròin a bh’ air a cheann ’nan seasamh leis an uamhas a ghabh e.

“Mo chòta!” ars am ministear, ’s e cur dheth a chòta dhuibh ’s ’ga thilgeil tarsuinn air cùl cathrach. “Mo chòta! ma ’s e mo chòta tha tighinn eadar thu ’s mi, sud agad e! Fan thusa an sin, a mhinisteir, gus an toir Dòmhnull Mór Stiùbhart sgleog air Dùn-àluinn.”

A null ghabh am ministear; ach leum na bha stigh a dhol anns an eadraiginn, a’ glaodhaich: “O! gnothuch nàrach!” “Bithidh so ainmeil!” “Na dèanaibh; na

dèanaibh, a mhinisteir.” “Air ghaol an fhortain, na cuiribh a leithid de thàmailt oirbh féin ’s gu ’n tàirneadh sibh bhur làmh an tigh a’ chlachain.” “Mo nàire; mo nàire!” “Cuimhnichibh gur h-e Dùn-àluinn a th’ ann!”

“Dùn-àluinn!” ars am ministear, ’s e ’g iarraidh chuige. “Ciod è Dùn-àluinn seach am fear is suaraiche ’san sgìreachd a mhaslaich e. Dùn-àluinn, gu dearbh! Ma ’s esan Dùn-àluinn, is mise ministear na sgìreachd a lom Dùn-àluinn. Ma bha ’n oighreachd ’na Dùn-àluinn roimhe, rinn esan Dùn-bhàirlinn an diugh dhith. An luid dhrùiseach, shalach. Ma théid mise ’na charaibh, cuiridh mi ’n dàrna peirceal air a’ pheirceal eile aig Dùn-àluinn a’ chinn-mhaide.”

Chualas an ùbraid feadh an tighe. Cha b’ fhada gus an deach an fhuaim feadh a’ bhaile; is cha robh fear a bh’ air an fhaidhir nach do chruinnich mu ’n cuairt an tigh-òsda, a dhol a sheasamh a’ mhinisteir, air an robh meas mór aca, ged a mhill a làmh dheas féin e. Thòisich iad air brùchdadh a steach air gach dorus is gach uinneig, gus, mu dheireadh, nach fhaigheadh duine mach no steach, ’s iad a’ glaodhaich ’s a’ raoicich.

“Seasaibh am ministear, fheara tha stigh.

Tilgibh Dùn-àluinn a nuas troimh ’n uinneig àird, agus gheibh e gus nach gabh na coin comunn ris!” chluinnteadh thall ’s a bhos feadh an t-sluaigh.

Chuala Dùn-àluinn an ùbraid ’s an rànaich a bha muigh. Bha ’m ministear, is e sgailceadh a dhùirn air a’ bhòrd, is Dùn-àluinn ’na sheasamh air cùl a’ bhàillidh, ’s e dèanamh dìchill air cumail ris, ’s a’ maoidheadh a dhùirn thar guala a’ bhàillidh, ’s a’ gabhail air gu ’n robh mhiann a bhi ’m bad a’ mhinisteir, agus eagal a bheatha air gu ’n leigeadh am bàillidh seachad air e. Cha robh facal aige do ’n mhinistear; ach bha e mar gu ’m biodh e feuchainn ri cuimhneachadh air a h-uile facal sgaiteach, geur, chaireach a chual e riamh; ach, a dh’ aindeoin gach plùchadh a dhèanadh e air féin, cha robh móran diubh a’ tighinn an làthair.

Mu dheireadh, có phlùch e féin dh’ ionnsuidh an doruis ach fear an tigh-òsda. B’ e fear de abhagan an uachdarain a bh’ ann, agus, anns a’ mhionaid, dhùbhlaich e air a’ mhinistear.

“Ciod è is ciall da so?” ars esan. “Thoir an aire nach i chùbaid mhór agad féin a th’ agad anns a’ bhòrd agamsa idir.”

Leis an so, thug e sùil air Dùn-àluinn,

feuch an tuigeadh e ciod-e- mar a chòrd sud ris.

B’ e so an sgailceadh,” ars esan. “Cha ’n fhaigh an damhan-alluidh fois fo ’n bhòrd agamsa ged bhiodh e ann, na ’s mò na gheibh e ’sa chùbaid féin,” ’s e toirt sùl eile air Dùn-àluinn, is fiamh a’ ghàir air.

Ghàir na bha stigh, cuideachd; ach ma ghàir, raoic na bha muigh, gus an do shaoil fear an tigh-òsda gu ’m biodh e air a tharruing an comhair mullach a chinn a sìos an staighir.

Bha a bhean ’na seasamh air a chùlaibh, is chluinnteadh a guth biorach, sgreadanach, a’ sgreuchail ris na daoine fuireach air an ais.

Ach thionndaidh am ministear air fear an tigh-òsda gu garbh, salach:—

“Ciod è tha thusa ’g ràdh, a luamha mhosaich? Mur am faigh an damhan-alluidh fois anns a’ chùbaid, gheibh e fois gu leòir am bocsa nam bochd bho do sheòrsa-sa. Thusa dol a sheasamh Dhùin-àluinn a’m aghaidh-sa! Thusa dol a sheasamh màthair-ghuir an lionnachaidh, a phian an sgìreachd, agus a dhi-làraich an dùthaich air fad, gus nach bi anns an eaglais ach suidheachain fhalamh, ma leanas an ruith air an ruaig.”

“Nach ’eil sibh coma, ma ghleidheas sibh

glìob agus stìpean!” arsa fear an tigh-òsda, ’s e gàireachdaich.

“Ghleidh mi ’n glìob gus an so; ach, mo thruaighe! is tusa fhuair a’ chuid bu mhotha de ’n stìpean!” ars am ministear.

“Ma ’s è, thug e dhuibh rud air a shon,” arsa bean fear an tigh-òsda an guth àrd, caol, biorach, ’s i a’ seasamh air a corra-biod, ’s a’ bruidhinn thar guala a fir.

“Ciod è tha ’n cruaidh-ghuirean aig Eòghan Mac Theàrlaich ag ràdh?” ars am ministear. “Fhuair mi rud air a shon. Cuid is duilghe dhòmhsa gu ’n d’ fhuair, agus tuillidh ’s a chòir. Fhad ’s a lean sin bha meas air a’ mhinistear. Ach tha coltas tighinn gu crìch air, is tha crìoch air meas a’ mhinisteir, cuideachd—agadsa—ach cha ’n ’eil aig an dùthaich.”

“Ho-ré!” ghlaodh na bha muigh ’s a stigh de shluagh dìleas a’ mhinisteir.

“Ho-ré! Plùichibh a steach! Bristibh am balla-tarsuinn! Seasaibh am ministear! Iallaibh Dùn-àluinn ’s a choin bheaga! Steach sibh; steach sibh!”

Aig an so chaidh fàradh a chur suas agus an uinneag a chur sìos ’na mìle sgealb. A steach orra bhrùchd na fir ’nan leth-dusain. Phlùich an fheadhainn a bh’ air an staighir

a steach, cuideachd. Thog iad fear an tigh-òsda ’s a bhean thar an cinn gus an d’ fhàg siad iad ’nan sìneadh air an ùrlar ìosal, is bean an tighe glaodhaich: “O, mo churrac! Mo chìr chrom! Mo chneapan! M’ aodach; m’ aodach! O! O! Och, och, mo cheann, mo cheann!”