CAIBIDEIL XII.

THUGAR IONNSUIDH AIR AN DÙN.

BHA ’n seòmar air a lìonadh gus nach fhaigheadh duine ach gann tionndadh ann. Bha leth-dusan làmh am broilleach Dhùin-àluinn, is uiread eile a’ toirt fuasgladh dha. Ach a h-uile fear a rachadh anns an eadraiginn, bha e air a shadadh ris an ùrlar. Bha ’m ministear ’na sheasamh air a’ bhòrd, ’s e glaodhaich: “Leigibh leis, a chàirdean. Foghnaidh mi féin da. Na deanaibh dad air! Socair; socair! Fois; fois! a dhaoine mo chridhe!”

“As a chéile e! Iallaibh e!” chluinnteadh gu farumach as gach sgòrnan a bha stigh. Chaidh Dùn-àluinn ’s am bàillidh a shlaodadh am mach as an t-seòmar an comhair an cinn. Fhuair iad a sìos an staighir, is iad mar gu ’m biodh dà chirc air an spìonadh; agus cho luath ’s a b’ urrainn daibh, chuir iad na buinn orra dhachaidh.

Sheas am ministear air a’ bhòrd far an robh e. Chunnaic e gu ’n robh an sluagh

air an togail, agus mur an deanadh e ìnnleachd air an cumail mu ’n cuairt air, gu ’m faodadh an tuasaid crìochnachadh le fuil.

Bha ’n seòmar dùmhlaichte de dhaoine làn dibhe, is iad a’ glaodhaich gus an d’ thàinig reachd am muineal cuid diubh: “Oraid, a mhinisteir! Oraid, a mhinisteir! Oraid!”

Sheas am ministear far an robh e, gun ad, gun chòta, ’s a làmhan an ceannaibh a leis, agus ars esan: “A chàirdean, cha ’n ’eil ionghnadh orm sibh a bhi air bhoil. Tha sibh air ur sàrachadh; tha sibh air ur beubanachadh; tha sibh air ur deagh liodairt gu dearbh. Tha cheart bhuaidh aig sealladh de Dhùn-àluinn, ’s de lomhainn abhagan, air duine ’san àm so ’s a tha aig bréid dearg air tarbh. Tha ’n t-àm togail am mach. Có thug an lom-sgrìob air an dùthaich ach Dùn-àluinn? Có rinn fàsaichean de na glinn? Esan a rinn e. Có dh’ fhògair aona mhac a chléibh as an dùthaich mar gu ’m biodh cù, a chionn gu ’n robh e gabhail ur pàirt-sa? Esan a rinn e: Dùn-àluinn, sgudal salach uil’ uachdarain an domhain uile. Dùn-àluinn, a bhris cridhe na h-euchdaig bu bhean da. Dùn-àluinn, a ghlac ’na bhroilleach mosach, mar a bhean-phòsda, lobhar salach nan drùthlann is ìsle!”

“Biodhmaid ’na bhad,” ghlaodh a’ chuideachd am feirg lasanaich, air am fadadh le droch uisge-beatha a’ chlachain.

“Biodhmaid ’na bhad!”

“Ruigeamaid caisteal Dhùin-àluinn.”

“Stiallamaid na bheil ’na bhroinn.”

Sgaoil am ministear am mach a dhà làimh ’s e fad na h-ùine a’ glaodhaich: “Bithibh sàmhach. Bithibh tosdach. Eisdibh; éisdibh. Thugaibh dhomh cead bruidhinn. Eisdibh!”

Nuair a shìolaich iad a sìos, lean am ministear: “A chàirdean, cha ’n àite so a labhairt air fòirneart an t-sluaigh ’s air aingidheachd nan uachdaran, ach tha mhiann orm, an ùine ghoirid, òraid a thoirt seachad air còirichean an t-sluaigh air an fhearann agus air eucoir nan uachdaran.”

“Sin sibh, a mhinisteir. Sibh féin an eudail!” ghlaodh fear.

“So an t-àm; so an t-àm!” ghlaodh fear eile.

“Air ur n-athais,” ars am ministear. “Cha ’n e so an t-àm, no ’n t-àite; ach bithidh mise cho mhath ri m’ fhacal; is gheibh sinn an t-àm ’s an t-àite.”

“Ho-ré!” ghlaodh a’ chuideachd, ’s iad a’ crathadh an curraicean.

“Ho-ré! Oirbh ur còta, mhinisteir.”

“An seilear oirnn. An seilear oirnn! Ho-ré!”

A sìos an staighir ghabh a’ chuideachd a’ roladh a chéile mar gu ’m biodh allt le uchd aonaich. Bhris iad a steach do ’n t-seilear; ’s am mionaid bha buideal uisge-bheatha air a chuibhleadh am mach agus goc air a chàradh ’na cheann. Bha bean an tighe a’ gliucais mar gu ’m biodh cearc-ghuir ann, ’s i guidhe air a’ mhinistear a leisgeul a ghabhail, seasamh air a cùl agus a cuid a thèarmunn bho shluagh air lomhainn. Rinn am ministear còir a dhìcheall sin a dhèanamh, gun ise ’ga iarraidh idir air; ach bha cheart cho math a bhi bruidhinn ris a’ ghaoith.

“Slàinte! Slàinte!” leum am mach á ceud beul le mothar a leag sgiathan de ’n aol de ’n bhalla.

“Air slàinte a’ mhinisteir; agus gu ma h-iomadh latha fada chuireas e seachad fathast an sgìreachd Chill-ma-Leacain. Slàinte mhór fhad aige.”

“Bàs gun sagart do Dhùn-àluinn ’s do gach uachdaran eucoireach.”

“Air an amhuil cheudna do na bàillidhean.”

“Ho-ré! As daibh; as daibh. Na mèirlich!”

Chaidh am buideal a thraoghadh gu sgobanta; agus an sin am mach thog iad gu caisteal mór Dhùin-àluinn.

Chrath bean an tigh-òsda a dà làimh os cionn a cinn is thug i buidheachas do ’n fhortan gu ’n d’ fhalbh iad.

Ràinig iad an caisteal ’nan aon bhuidhinn. Bha ’m ministear a’ falbh rompa an comhair a’ chùil, a dhà làimh sgaoilte, ’s e guidheadh ’s ag impidh orra tilleadh. Tilleadh, cha dèanadh iad.

Ràinig iad an caisteal, a’ bùirich ’s a’ donnalaich mar gu ’m biodh madaidh-alluidh fhiadhaich an fhàsaich.

“Mach Dùn-àluinn, a nis,” ghlaodh iad. “Mach an so gliusarach mór nam baos-thigh!”

Cha d’ thug duine feairt. Cha robh dorus nach robh dùinte, glaiste. An sud ’s an so chìteadh aodann troimh uinneig, a’ sealltainn ciod è bha dol. Mu dheireadh thall, chaidh an dorus mór a phlùchadh a stigh, is cha robh oiseann de chaisteal Dhùin-àluinn nach robhteadh ’ga rannsachadh. Ach mìr de Dhùn-àluinn féin, no de bhean-an-tighe, cha robh ri fhaicinn an cùil no an cuilidh. Feadh an tighe cha chluinnteadh ach glaodhaich is rànaich is sguinn de òrain, le nuallanaich

a chuireadh oillt air Dùn-àluinn, na ’m biodh e ’n àite farchluais.

Thugas an cidsean orra.

An so bha na searbhantan cruinn còmhla; ach am priobadh nan sùl, an té nach d’ fhuair fròg, fhuair i fruchag; is cha do sheas an làrach ach a’ bhan-chòcaire mhàin. Bha ise ’na seasamh air meadhon an ùrlair, a muilichinnean truste os cionn nan uilnean, ’s i cur dhìth, ’s a’ siarsalachadh sluasaid na luathainn.

“Mach á so, sibh, anns a’ mhionaid, a h-uile truill agaibh, no cha ’n ’eil fear a bheir ceum air aghaidh nach sgoilt mi chlaigeann leis an t-sluasaid! Mach sibh air an spiol! Mach sibh!” Agus chuir i ’n t-sluasaid mu ’n cuairt a cinn gus an do thog i stoirm feadh an tighe.

Bha choltas air na seòid gu ’m faigheadh iad an sopadh ’s an teannadh na ’n rachadh iad na b’ fhaide; ach cha do chuir maoidhean na ban-chòcaire mhóir maille orra.

“Teann! Teann! Teann!” ghlaodh aon dusan còmhla.

“Fuirich air t’ ais, a bhramalaich mhosaich, no théid dubhan mór na feòla a stobadh ’nad charbad àrd, ’s do ròsadh mu choinneamh do theinidh féin. Thusa, a thotarach!”

“Ciod è tha thu ag ràdh?” fhreagair

a’ bhan-chòcaire, gun eagal, gun ghiorraig, ged a bha i faicinn druaib na dibhe air na daoine. “Cuireadh a’ bhaoraisg is motha agaibh bàrr a chorraig ormsa, agus sud! sud! sud! mar a nì mi air,” ’s i sgailceadh na sluasaid gus an do chuir i sgealb á oisinn a’ bhùird mhóir.

“Leag do shluasaid,” arsa fear.

“Leag do bhata,” ars a’ bhan-chòcaire.

“Bhuaipe ’n t-sluasaid! Bhuaipe ’n t-sluasaid!” ghlaodh na fir air fad.

“Bhuait an t-sluasaid air a’ mhionaid, a mhuc-bhleoghainn nan dùnan!” ars a’ cheud fhear a rithis, ’s e siarsalachadh bata mhóir, challtuinn os cionn a cinn.

“Bhuait thusa ’m bata, a langa ghlagach na broinn-fhalaimh;” ’s i tarruing na sluasaid gus an d’ thug i féin ’s am bata gliong air a chéile.

Ged a bha na fir cho burrghlasach ’s a bha iad, cha b’ urrainn do chuid diubh gun ghàire dhèanamh leis cho olc ’s a loisg a’ bhan-chòcaire air fear a’ bhata, agus, cuideachd, leis cho math ’s a fhreagair an coimeas air. Bha choltas gu ’n tigeadh a’ chaonnag gu buillean bu chruaidhe; ach phlùich am ministear e féin a steach troimh ’n t-sluagh a dhol ’san eadraiginn.

“Ho-hó!” ars a’ bhan-chòcaire; “tha ’m ministear mór féin an so, cuideachd.”

“Tha do theangadh-sa air shiubhal anns an dòigh bu chòir dhith, a nighean Alasdair Bhàin; agus cha ’n ionghnadh leam. Ciod è bhiodh ’sa chù nach biodh rud ’sa chuilean deth,” ars am ministear. “Ach, co-dhiùbh, cha ’n ann a chumail seanachais ri d’ leithid-sa de thuraid aineolaich gun tùr, a thàinig mise ’n so.”

A’ tionndadh ris an t-sluagh, thubhairt e:

“Thallamaid a nis dachaidh, a chàirdean. Cha ’n ann ris na mnathan so tha ur gnothuch idir, ach ri Dùn-àluinn; agus cha ’n ’eil fhios có ’n càrn anns an do shlaod se e féin idir. Cha ’n ’eil e coltach gu ’m faic sibh an còrr an nochd dheth; agus tha e glé choltach gu ’n d’ fhuair e gu leòir de fhios an eagail cheana, nuair a thug e ’m baile mu cheann mór, stalcach, ’s a dh’ fhàg e ’n caisteal fo ’r mèinn-sa. Tuigidh an cù féin a chionta, agus is math a thuig Dùn-àluinn e. Cha bhi dìreadh ris aig a sheòrsa gu bràth, ach tèarnadh leis nach bi mall no màineach. Thallaibh a nis dachaidh air fad. Seasaidh mise air ur cùl cho fad ’s a dh’ fhanas putan a’m aodach—is cha ’n fhada sin.”

“Ochan; ochan!” bhrùchd am mach as

a’ chuideachd air fad; agus shil deòir cuid diubh.

“Ach cha chuir sin bruaillean orm fhad ’s a gheibh mi leabaidh an Uaimh-nam-farabhallach còmhla ri Eachann a’ phaca agus Bodach nan duilleag. Cha mhò chuireas péin-dlighe na dùthcha eagal orm fhad ’s a gheibh mi ceartas agus cothrom na Féinne.”

“Gheibh sibh ceartas!”

“Cha ’n ’eil cùram duibh!”

“Gleidhidh sinn féin sibh!”

“Ho-ré! Ho-ré!” chluinnteadh á fichead sgòrnan tioram, reasgach.

Dh’ fhalbh iad an sin a sìos an rathad bho ’n chaisteal, ’s iad a’ glaodhaich ’s ag òran; agus shealladh iad as an déidh a’ maoidheadh an dòrn.

Bha a’ bhan-chòcaire mór ’san dorus a cheart cho cridheil riutha féin, ’s i cur sluasaid na luathainn mu ’n cuairt a cinn.

“Teichibh, a shliomairean! Teichibh; teichibh!” ghlaodhadh i, ’s i cur roimpe gu ’n do chuir i ruaig orra leatha féin.

An dràsd ’s a rithis thigeadh té de na searbhantan á fròig an sud ’s an so anns a’ choillidh. Shuas am mullach a’ mhonaidh bha Dùn-àluinn féin ’s a bhean, ’s an dithis

air chrith cho luath ri duilleig air craoibh, a’ sealltainn bho chùl creige ciod è bha dol.

B’ e ’n dà làtha do Dhùn-àluinn uaibhreach, reasgach, e. Ach leòn e féin an sluagh foghainteach gus an d’ éirich am fuil, ’s an d’ thug iad ionnsuidh air, ged bha na cuilg air chrith ’nam broillichean, is gath-bholg Dhùin-àluinn fathast làn de ghaithean sgaiteach, puinnseanta. Ach fhuair e, mu dheireadh, sgràilleadh a chuir sgreang an eagail ’na ghnùis, is a dh’ fhàg giùgach e iomadh latha. Chunnaic e air a cheann thall nach obadh an sluagh duibh-leum a thoirt an craos fosgailte, fiaclach an leóghainn is buirbe.