[128]

CAIBIDEIL XIII.

AN SLUAGH AIR AN UILINN.

CIOD è a thu riutha nis, a dhuine?” arsa bean Dhùin-àluinn, nuair a thill iad a stigh as an garaidh measg nan cnoc, is air faotainn an tighe mar gum biodh e air tighinn air cladach an déidh stoirm. “Ciod è a thu riutha? Seall do chaisteal rìomhach. Chan fheum thu ionga no fiacaill a leigeil asta gus an dean thu dìoladh orra a thaobh so. Iadsan, do thuath mhìomhail, ladarna féin! Iadsan, na cuileanan lapach, loireineach, atighinn gu dalma a streap ri mìolchu mórail, measail Dhùin-àluinn! An cluinn thu mi? Chan fheum thu duine fhàgail air lic no làraich dhiubh, no teine gun smàladh a bhi air an oighreachd. Dìoladh; dìoladh; dìoladh! a thaobh so: aon rud air am feum thu dìcheall a dhèanamh an latha so.”

Air do shocair, a rùin! Gabh gu réidh e. Gheibh sinn troimhn chàs anns an do chuir am ministear mór sinn,” arsa Dùn-àluinn, ’s e sràidimeachd feadh an t-seòmair, ’s a bhasan fo chrios an fhéilidh, mar bu ghnàth


[129]

leis nuair bhiodh ceist chudtromach aige ra cnuasachd, agus snaim chruaidh ra fuasgladh. Bhan chuid an dràsd aige.

Gabh gu réidh e, a ghaoil. Gheibh sinn rathad; ach chan e sin e. Chaneil thusa tuigsinn nàdur aGhaidheil. Seall an loch mór ud shìos. Tha cheart cho math dhuit feuchainn ri muir-làn bras an reothairt làidir a chumail air ais le slataig chaoil. Tha cho math dhuit feuchainn ris an loch a thaomadh le slige maoraichs a bhi feuchainn ris a h-uile làn slige thilgeadh thar nam beann gorma ud thall an aghaidh sgairt-ghaoith tuath, is feuchainn ris aGhaidheal a chumail fodha no cheannsachadh nuair thogar e. Faodaidh tu a liodairt; ach cha chuir thu as da. Faodaidh tu a leagails a chumail fodha; ach gu bràth cha toir thu a chàil bhuaithe; is éiridh e uaireiginn eile, ’ga chrathadh féin, ’s e cho mears a bha e riamh. Fuilingidh e móran an sàmhchair, agus le foighidinn; ach thoir an aire: chan e sàmhchair na simplidheachd a than sàmhchair aGhaidheil fon chuing, ach sàmhchair na h-aibhne far an doimhne i. Nuair a bhriseas e machs a thilgeas en fhoighidinn air an dara taobh, ’s an seòrsa simplidheachd so air an taobh eile, ’s a dhùisgeas e am feirg, ’s a thòisicheas


[130]

e air cladhach am mach ceartais da féin, tha cho dàn is aghaidh thoirt ?”

Is leis an sin, ma , nacheil ar beatha is ar cuidnan làimh, ’s an geall nas fhiach iad! Ciod a nis a ghabhas deanamh on thogteadh iad?”

Gabhaidh. Gabhaidh. Feuchaidh sinn dòigh eile,” arsa Dùn-àluinn air a shocair féin. “Cha ghabh an Gaidheal stiùradh le smachd, no cumail fo làimh le bhi feuchainn eagal a chur air. Tha e cho uaibhreachs a tha cho iriseal. Tha e cho uasals a tha cho bochd. Tha e cho faireachails a tha cho breun. Tha e cho coibhneil, sheirceil, bhlàth-chridheach ri nàmh air uilinns a tha cho garg, fhuilteach, neo-sgàthach ri nàmh air a chasan. Ma tha dòigh air a thoirt gu rathad, ’s ann troimh chridhe mhàin. Ni aon fhacal blàth, coibhneil, gràdhach, bleideil an fheumnaich, an uair an uaireadair, rud a dhfhairtlicheadh air an arm dhearg len sleaghan biorach is len claidhmhnean rùisgte. Sin agad nàdur aGhàidheil. Bheir mi nis oidhirpean air am faireachdainnean. Bithidh mi coibhneil riutha. Ardaichidh mi tuarasdal an luchd-obair. Cuiridh mi stad air an ruagadh. Lùbaidh mi mi-féin sìos daibh; is mar sin ruigidh mi oiseann blàthnan cridheachan. Tuigidh bean, bean eile, agus


[131]

tuigidh Gaidheal Gaidheal. Tha iad dìleas dan cinn-fheadhna; ’s a dhaindeoin mar shàraichteadh iad, tha meas aca air euchdan nan sonn on dthàinig mise, na suinn threun, neo-sgàthach a lean an athraichean do iomadh blàr fuilteach. Sin agad na Gaidheil. Sin agad an fhuil ghlan tham chuislean-sa. Sin agad i; agus sin an dòigh anns am feuch mi ris aghaoith a thoirt á siùil amhinisteir mhóir, agus air an sluagh a tharruing orm a rithis.”

Ach bha e air chùl a naidheachd. Bhan sluagh air éirighna aghaidh. Bha iad iomadh latha roimhe sud bruich a chum éirigh. Cha robhgan dìth ach ceannard gam brosnachadhs gan stiùradh; agus fhuair iad e. Fhuair iad am ministear mór còir, ach mi-fhortanach.

An déidh aramach na h-oidhche ud, cha robh teintean eadar cheann na sgìreachd aig nach robh acheist air a cliath-liodairt a lathas a dhoidhche. Bha iad an geall air achuid a bfhèarr a dhèanamh den chuid bu mhiosa, agus an casan fhorcadh an aghaidh riaghladh Dhùin-àluinn air fearann an athraichean-san cho math ra athraichean féin. Bha iad air an dùsgadh as an t-suainsan robh iad, agus chuir an dùsgadh sin clach an craos ain-tighearnais feadh na Gaidhealt-


[132]

achd air fad. Thug en gath á beul nathrach-nimhe an fhògraidh, agus chaidh stad obann a chur air an ruagadh. Cha builear .

Beagan làithean an déidh na h-ùbraid a chaidh ainmeachadh cheana, cha robh duine a bhiodh am fradharc cèard-thigh AChoire, nach fhaiceadh grunnan dhaoinenan seasamh aig an dorus. Fad latha cha robh neach a rachadh a suas no a nuas an rathad mór, nach rachadh a nunn a leughadh rudeiginn; ’s an sin chìteadhnan seasamh iad adeasbud ra chéile ciod è bhann? So na bhann: fuagradh a chuir am ministear mór a suas; agus be so e:—

FEART.

DI-LARACHADH NA DUTHCHA.

BITHIDH

AN T-URRAMACH DOMHNULL STIUBHART

ALABHAIRT AIR ACHEIST CHUDTROMAICH SO,

AGUS AIR

COIRICHEAN AN T-SLUAIGH AIR AN FHEARANN,

SAN ACHADH-BHAN,

AIG LETH-UAIR AN DEIDH SEACHD,

DI-CEUDAIN SO TIGHINN.

Tha cuireadh aig gach neach a thogras a bhin làthair,

agus a bheachd a thoirt.

Thigeadh na h-Uachdarain!

Thigeadh na Bàillidhean!!

Thigeadh na Coin Bheaga air fad! !!


[131]

Thàinig e gu aona-cheann mu dheireadh. Bham bonnach beagga ghréidheadh, is cha robh fios cuin a bhiodh e bruich. Chuir Dùn-àluinns na h-uachdarain uile an cinn ra chéile feuch ciod è a ghabhadh deanamh anns an ainneart a dhéirich am mach.

Bham ministearna dhuine fòghlumte, fiosrach, agus gu math grunndail an sean eachdraidhean na rìoghachd so agus rìoghachdan na h-Eòrpa air fad; agus bha eagal air na h-uachdarain gum fosgladh e sùilean an t-sluaigh, is gun deanadh e tuillidhs léirsinneach air gnothuichean coitcheann iad. Nan tachradh so, bha e cunnartach do na h-uachdarain-fearainn air fad, ’s an tuath cheana, an seadh, an déidh iad féin a sgeadachadhnan lùirichean cogaidh. Leis an sin, nan gabhadh e dèanamh, dhfheumteadh cnag a chur anns a h-uile toll a dheanadh am ministear mór, oidhche na coinnimh.

Ben latha e! O chionn beagan ùine is gann a gheibheadh iad an srònan a shéideadh. An diugh bha iad acumail cadal na h-oidhche bho Dhùn-àluinn. Is gann a chìreadh e cheann; is bha aodann air seacadh, is pocan dubha fo na sùilean aige.

Thàinig feasgar na coinnimh. Chruinnich


[134]

an dùthaich gus an Achadh-bhàn. Be sud an ùbraid nach robh riamh roimhesan sgìreachd mun cheart . Cha robh rathad a bha tighinn dhionnsuidh an Achaidh-bhàin nach robh breac, dubh le daoine, sean is òg, ’s iad adeanamh gaoir-chatha bha toirt air mac-talla nan creag a bhi nuallanaich bhàrr sheachd beann. Chuala Dùn-àluinn an fhuaim, agus chaidh biorna chridhe mar shaighead o bhogha sreangach. Bha na mnathans achlannnan seasamhsna dorsan atogail an iolaich féin, ’s acrathadh brataichean iol-ghnèitheach os cionn an cinn.

Am meadhon pàircen tigh-mhóir, bhan luchd-obair féin abualadh am bass ag eubhach mar gum biodh iad cheana is dorsan na saorsa fosgailte dhaibh. Air mullach creige móire, beagan astair on rathad, bha fear aleums adannsadhs acluich a làmhs aglaodhaich: “Fhuair sinn abhànag, mu dheireadh. Ho-! Ho-! Fhuair sinn abhànag, mu dheireadh.”

Gum meals gun caith sibh i, ma !” fhreagair aon de na bha dol seachad.

Bhan Achadh-bàn breac dubh le daoine. Cha robh gille-cas-fliuch aig uachdaran mun cuairt nach robhn làthair. Mar a h-aons mar a dhà, bha ministear na Sgìre Bige,


[135]

a bhasa choimhearsnachd ris amhinistear mhór. Bha esan acumail a stigh air na h-uachdarain a cheart cho fadas bham ministear mór acumail am mach orra. Ach, ma bha, cha robh e air a thogail air bharraibh-bas, mar their iad, aig an t-sluagh, mar a bham ministear mór.

Co-dhiùbh, thòisich achoinneamh. Sheas am ministear air creig bhig an ceann an achaidh, agus liubhair e òraid nach cuala duinesan éisdeachd riamh a leithid.

titleXIII. An Sluagh air an Uilinn
internal date1912.0
display date1912
publication date1912
level
reference template

Dùn Àluinn %p

parent textDùn-Àluinn, no an t-Oighre ’na Dhiobarach
<< please select a word
<< please select a page