CAIBIDEIL XV.

AM MINISTEAR MÓR A’ CUR TUILLIDH DHETH.

THAINIG an sin ministear na Sgìre Bige air aghaidh. Bha sùil aige air a’ mhinistear mhór, sùil aige air a’ bhàillidh a bha làmh ris, agus sùil air an luchd-éisdeachd a bha tionndadh mu ’n cuairt a shealltainn air-san thar cinn a chéile.

“Dh’ éisd mi gu foighidneach ri òraid Maighstir Stiùbhart,” ars esan, “agus bha toil agam—bha miann orm—bha toil—bha toil— —”

“Ciod è tha thu a’ toirt oidhirp air a ràdh, a bhròinein. Thig am mach leis gun eagal, gun ghioraig. Cha ’n éirich beud an so dhuit,” ars am ministear mór.

“Ma ’s ann a sheasamh nan uachdaran a thàinig e ’n so, tha cho math dha a chasan thoirt leis,” arsa fear, ’s e bruidhinn am meadhon na cuideachd.

“Air falbh e! Air falbh e, air an spiol!” dh’ eubh aon leth-dusan eile, ’s iad a’ glaodhaich còmhla an sud ’s an so feadh na cuideachd.

“Sàmhchair! Sàmhchair!”

“Air falbh e! Hó! Na faigheadh e éisdeachd! Air falbh e! Hur-r- r! Cumaibh ’na thosd e! Nach dalma e! Air falbh; air falbh e!” chluinnteadh ’na aon ghaoir, mar gu ’m biodh coire air ghoil. Cha robh duine air an achadh nach robh aghaidh air ministear na Sgìre Bige, agus esan sùil-mo-thruaighe aige air a’ mhinistear mhór.

Sheas am ministear mór; thog e suas a dhà làimh, is ghlaodh e: “Bithibh sàmhach, a chàirdean. Sàmhach! Sàmhach! Uisdibh!”

Thug gach duine feairt air a’ mhinistear mhór, agus dh’ éisd iad gu sàmhach iriseal.

“Tha làn chead aig mo charaid a bheachd a thoirt air rud ’sam bith a chual e ’n so an nochd. Tha làn chead aige, mar an ceudna, an t-uachdaran a sheasamh, bho na tha e glé choltach gu ’m bheil e ’na chù-chlapadh-chuileag aige. Siuthad a nis, a bhròinein. Gabh air t’ aghaidh.”

Thòisich ministear na Sgìre Bige a rithis— “am ministear caol,” ’s e bu trice gheibheadh e.

“Bha toil agam aire na cuideachd a tharruing gu rud no dhà a thubhairt mo charaid, Maighstir Stiùbhart, mu ’n fhearann, agus mu chòir nan uachdaran bochda air.”

“Ha-ha-hà,” ghlaodh na bha làthair. “Bochd! Bochd! Nach iad a tha bochd! Ni sinn iomlaid riutha!”

Nuair a shìolaich e sìos gu sàmhchair a rithis, lean am ministear caol, ’s e air chrith air a chasan leis an eagal, agus am ministear mór air chrith air a chloich leis a’ ghàireachdaich.

“A réir eachdraidh, tha Maighstir Stiùbhart glé chèarr. Tha làn chòir aig na h-uachdarain air an fhearann le còir dhlighich o ’n chrùn. Tha fios againn gu ’n robh e daonnan ’na chleachdadh aig a’ chrùn, agus gu ’m bheil a’ cheart chleachdadh ann an diugh fathast, a bhi toirt cuibhreannan fearainn, no suim airgid, do dhaoine gleusda a bha dìleas do ’n chrùn, ’s a’ dèanamh seirbhis dà, le ’n cinn, le ’m pinn, ’s le ’n claidheamhnan. Tha fios againn, cuideachd, gu ’n robh e ’na chleachdadh, ’s gu ’m bheil e ’na chleachdadh gus an latha ’n diugh, a bhi cur urraim agus onoir air daoine de ’n t-seòrsa sin, agus a bhi dèanamh diùcan is iarlachan is barain is ridirean diubh. A nis, bho na tha sin mar sin, nach math is nach onoireach còir an sìl air, a dhèanamh ris no riutha mar a thogras iad.”

“Is geur, sicir do sheanchas, a charaid;

ach tha thu cèarr. Tha thu cèarr fad do dhroma, is cha ghoirid e,” ars am ministear mór.

Air na facail so chluinntinn, dh’ fhàs a’ chuideachd cho subhach ’s a bha i tosdach, sprochdach am fad ’s a bha ’m ministear caol a’ labhairt. Shaoil iad nach biodh fosgladh a bheòil aig a’ mhinistear mhór tuillidh; a chionn b’ e ’n seòrsa creud a chual iad aig a’ mhinistear chaol, a chaidh a chalcadh ’nan claigeann fad am beatha.

Thog e ’m misneach nuair thòisich am ministear mór a rithis:—

“Cha ’n ’eil mise ’g ràdh nach ’eil còir aig na h-uachdarain air fearann cho math ri daoine eile; ach cha ’n ’eil còir aca, mar a thubhairt mi, air cuid dhaoine eile, no bhi gabhail còir air mar a rinn iad, leis an fhoill, agus an sluagh d’ am buineadh e, ’s aig an robh feum mór air, agus a bha dèanamh feum mhóir dheth, a sguabadh air falbh gu iomall an domhain. Nach ’eil sin cèarr? Faodaidh tu do thigh a dhèanamh na ’s motha; faodaidh tu do bhàta a dhèanamh na ’s motha; agus faodaidh tu do ghàradh a dhèanamh na ’s motha; ach cha ghabh aon làn sluasaid cur ri fearann Bhreatuinn, ach na bheil air, is cha ’n ’eil e ceart gu ’m biodh a leithid de

chumhachd aig neach ’sam bith air aon làn spàine de fhearann na dùthcha, ’s gu ’n rachadh aige air a chomh-chreutair a chur dheth. A chàirdean, ciod è a chuireadh gu ’m biodh cumhachd aig uachdaran fearainn thairis air an tuath nach ’eil aig an rìgh féin? Freagraibh sin. Ghlac iad fearann an t-sluaigh leis an fhoill. Ghlac iad fearann na h-eaglais leis an fhoill. Tha iad ’gan gleidheadh le chéile gus an latha ’n diugh leis an fhoill, agus a’ dèanamh ris gach clod dheth, air an dìon le ’n laghannan eucoireach féin, an rud a thogras iad féin, leis an fhoill. Foill! Foill! Foill bho thoiseach gu deireadh.”

“Sin sibh, eudail, a mhinisteir,” ghlaodh an sluagh. “Hui! hui! Suas i! suas i!”

“A nis, a chàirdean, bho na dhùisg mo charaid an sud shìos a’ cheist— —”

“Cha ’n e caraid, ach nàmhaid: nàmhaid an aobhair!” chaidh a ghlaodhadh.

“Mar a thubhairt mi,” ars am ministear, ’s e leantainn, “cha ’n ’eil mise ’g ràdh nach ’eil neach a nì seirbhis mhath da dhùthaich, dligheach air duais agus urram agus onoir. Cha ’n ’eil idir. Is fada bhuam e. Ach tha mi ’n aghaidh so. Tha mi ’n aghaidh neach ’sam bith a dh’ fhaotainn tuillidh ’s a chòir;

tuillidh is fheumalachd. Cha ’n ’eil mi faicinn nach leòir do neach ’sam bith duais riaghailteach a chuidicheas leis a theaghlach a thogail gu inbhe a réir an t-suidheachaidh anns an do chuir a ghleusdachd féin e-féin, agus an dèanamh uigheamaichte a dhol am mach a thoirt sgarbh á creagan daibh féin. Ach tha mi ’n aghaidh mi-riaghailt agus creachadh sluagh na dùthcha le duaisean ana-cearta, ana-cuibheasach, agus mi-riaghailteach a bhi air an toirt do neach ’sam bith air dhòigh ’s nach leig a h-aon d’ a shìolaidh leas làmh no cas a ghluasad gu bràth tuillidh, ach ag éirigh, ’s a’ laighe, ’s ag itheadh, ’s ag òl, ’s a’ struidheadh ’s a’ cosg am beatha anns a h-uile seòrsa béistealachd, gun mhath, gun fheum daibh féin, no d’ an cuideachd, no do ’n stait.”

“Sin e; sin e!” thàinig le sunnd á meadhon na cuideachd.

“Cha ’n ’eil mi ’n aghaidh duine ’sam bith a bhi air a dhèanamh ’na dhiùc, no ’na ridire, ma choisinn e sin air a dhùthaich le bhuadhan ’s le ghleusdachd ’s le thréine féin; ach tha mi air son gu ’m bàsaicheadh an ridireachd leis féin; no gu ’m biodh ‘diùc’ diùchaidh an latha rachadh e ’n uaigh, an àite an comharra urramach so a bhi air a shìneadh a nuas d’ a shliochd fad linntean, agus am mac

is sine anns gach teaghlach, mar thig iad, a’ cosg ’s a’ caitheamh urraim agus onoir nach do choisinn e, agus, math dh’ fhaoidteadh, air nach airidh e. Cha ’n ’eil mi air taobh neach ’sam bith a bhi giùlan comharra-cluaise de ’n t-seòrsa so mur do choisinn e féin e; agus, còmhla ris an sin, a bhi faotainn cead suidhe an Tigh Mór nam Maithean a riaghladh na dùthcha so, ged a b’ iad balgairean, ged a b’ iad amadain bu mhotha bha riamh air an t-saoghal.”

“Ceart gu leòir! Ceart gu leòir!” chluinnteadh as a h-uile beul.

“A chàirdean, ’s i droch riaghailt a tha ’n sud. Droch chleachdadh a tha toirt orra-féin ’s air daoine bochd eile a bhi smaointinn gu ’m bheil iadsan de fhuil ’s de fheòil na ’s fèarr na ’n comh-chreutairean. ‘Seann teaghlaichean,’ deir iadsan! Cha ’n ’eil iad mìr na ’s feàrr, agus cha ’n ’eil an teachd na ’s sine, aon stoileam, na ’n duine is bochdainne ’san dùthaich, ged a tha ’n comharra-cluaise so, mar charragh-chuimhne an cladh, ’gan cumail mu choinneamh ar sùl na ’s feàrr.”

Thàinig a’ choinneamh anabarrach so gu crìch mu dheireadh. Thog an sluagh am

ministear mór air an guaillean leis a’ mhoit; ach shnàg am ministear caol, slìogach, air falbh gun fhios, air eagal gu ’n toireadh an sluagh garbh-làimhseachadh dha.