CAIBIDEIL XVIII.

FATHUNN AIR CAILEAN.

MAR a shocruicheas cuan an t-samhraidh an déidh doinionn gharbh a’ gheamhraidh, shocraich an dùthaich a sìos beag air bheag an déidh na chaidh ainmeachadh ’s na chaidh seachad ’san sgeul so. Bha rud ùr a’ tachairt an dràsd ’s a rithis, ach nuair bhiodh e seachad, bhiodh e air a dhì-chuimhneachadh ré ùine bhig, a cheart dòigh a dhì-chuimhnichear bàs coimhearsnaich ionmhuinn.

Sguir fògradh an t-sluaigh. Fhuaras mac agus dà nighinn an caisteal Dhùin-àluinn. Chaill am Ministear Mór, còir, àite, is bha fear ùr ’sa chrannaig. Chaidh Mór Bheag a chur g’ a togail am fòghlum, ma b’ fhìor, do Shasunn; ach cha robh fhios c’ àite. Bha a’ Bhan-fhrangach aig bun na cùise. Dh’fhàg Màiri Nic Griogair ’s a sean mhàthair an dùthaich, cuideachd, is cha robh sgeul orra o chionn ùine. B’ i a’ Bhan-fhrangach a b’ ùghdar dha so mar an ceudna. Chuir i r’ a sùil ìnnleachd a ghiùlan am mach, is cha ghabhadh sin dèanamh gun a’ chraobh a leagail còmhla ris an nead a chreachadh,

’s an cuachan a sgapadh ris na gaoithean. Dh’ aobharaich i ’n dà chuid.

Thug Cailean òg thairis air. Bha litrichean tric eadar e féin is Màiri. Cha robh té bha falbh no tighinn nach robh Dùn-àluinn a’ glacadh bho ’n phosta bhàn ’s ’ga leughadh. Dh’ fheumadh am posta a bhi ùmhail, ’s gun mhionagamaid a ràdh, no cha ghleidheadh e àite no clach d’a dhùthaich. Cha robh dìon aige.

Nuair chunnacas gu ’n do sheòl Cailean do thìr chéin, chaidh an aona chomh-cheangal a bha eadar e féin is Màiri a ghearradh gu h-obann, le bhi losgadh an cuid litrichean an déidh an leughaidh. Chaidh a thuigsinn air gach taobh ciod è bu chiall do ’n stad; ach bha iad fada bho chéile, ’s gun chomas leasachaidh air an àm.

Chaidh an ìnnleachd a dhealbh gu math is cha do ghéill i. Nuair a chaidh Màiri a chur air falbh, chaidh an gràinne-mullaich a chur oirre air fad, agus gu diongmhalta. Chaidh an diong a chur gu h-amhaich is bha ’n sgaradh coimhlionta.

Bha dhìth air a’ Bhan-fhrangaich a gineal féin a bhi riaghladh an Dùn-àluinn. Bha i nis air ceann na slighe. Bha fear Dhùin-àluinn mar mheall creadha ’na làimh; agus

bha e ’na comas an cumadh thogradh i a thoirt air nuair chìtheadh i ’n t-àm iomchuidh. Bha Mór Bheag agus Cailean as an rathad. Cha robh fios aice ciod è a’ chùil bheag bhlàth a dh’ fhaodadh a bhi ’n cridhe an athar daibh; agus leis an sin, an earalas gu ’n robh nàdur féin a’ fadadh leis an diorabhaig bu lugha an t-sradag bheag bheò a dh’ fhaodadh a bhi’ na chom daibh mar a shliochd gun mhàthair, dh’ fheumadh i feitheamh agus fuireach le foighidinn gus an séideadh ùine as i, mu ’n toireadh i an ath cheum. Nuair chìtheadh i gu ’n do thalamhantaich a h-uile droch mheanglan a chuir i an ùir na foill ’s an uilc, an sin gheibheadh i mu ’n cuairt air a’ bhreòcail bhochd a bh’ aice air a corragan, gus an sìneadh e thairis gu buileach, do ’n t-sliochd a bh’ aige bhuaipe-se, oighreachd Dhùin-àluinn is na bh’air ’na h-uachdar ’s ’na h-ìochdar. B’ e sin a beachd. Ach cha robh an t-àm abuidh, agus bha cunnart gu ’n leagteadh amharus oirre.

Ach thàinig sgeul a’ bhròin do ’n dùthaich; sgeul a’ bhròin do ’n dùthaich, ach sgeul a’ ghàirdeachais do bhean Dhùin-àluinn. Thàinig naidheachd bàs Chailein òig.

Bha Baintighearn Dhùin-àluinn aon latha ’na suidhe leughadh paipeir naidheachd,

nuair thug i leum air an ùrlar, le cridhealas is aoibhneas ’na gnùis. “So, so!” ars ise, ’s i crathadh a’ phaipeir an subhachas anabarrach. Sheas i a’ leughadh an rud air an do rug a sùil bhradach. “So! cuiridh so mo shaothair an giorrad. Stad; so e cinnteach gu leòir:—

“ ‘Tha iomradh air tighinn á ceann-a- deas na h-Aifric gu ’n deach an long bhrèagha Earl of Dunmore a chall air an t-slighe bho ’n Cheap gu Astraillia. Cha do shàbhaladh duine de na bha air bòrd; agus tha sinn duilich a ràdh gu ’n robh Cailean òg, oighre Dhùin-àluinn, air an àireamh.

“ ‘Thàinig an t-iomradh oirnn bho urrainn anns nach fhaodar teagamh a chur; agus dhaingnicheadh duinn e leis an fheadhainn d’ am buineadh am bàta. ’”

“Ho-hó!” ars ise, ’s i crathadh a’ phaipeir os a cionn; “fhuair mi mo dhùrachd am fad so co-dhiùbh. Ho-ré! Is ma bhitheas saoghal aig mo mhac-sa, bidh mo shliochd air rìgh-chathair Dhùin-àluinn. Eachann Dhùin-àluinn. Eachann Dhùin-àluinn! Ha-hà! Nach math a chòir air oighreachd athar—oighreachd a’ bhumalair mhaoil! Chuir mi feadhainn a b’ fhèarr na e uimpe sud,” ’s i cur am mach a corraig ’s a’ feitheamh

oirre. “Chuir. Agus math dh’fhaoidteadh gu ’n cuir fathast—ha-hà! —na ’n robh fhios aig an amadan chluasach air. Ach có tha ’n so?”

Thàinig Dùn-àluinn féin a steach, is chuir e làmh gu blàth mu ’n cuairt oirre, is shuidh e air cathair, is tharruing e air a ghlùin an éirisg fhallsach.

“Ciod è tha ’n so? Ciod è th’ ann, a rùin? Ciod è tha cur ort? Tha thu air do chur mu ’n cuairt. Ciod è th’ ort? Tha blàth a’ chaoinidh air do shùilean. Ciod è tha cèarr?”

Bha e air bhior, ’s an teine air a chraiceann gus an do bhruidhinn i.

“Ochan, ochan! Tha mi cho duilich. Cailean bochd! Seall sud! Cailean bochd amaideach! a dh’ fhaodadh a bhi gu socrach, sàbhailte aig an tigh, agus an cùrsa nàdurra a’ seilbh oighreachd bhrèagha Dhùin-àluinn. Leugh, a rùin. Is gann tha mi creidsinn mo dhà shùil.”

Leugh Dùn-àluinn am paipear. Thàinig seòrsa tiomaidh air; ach cha d’ thàinig na chuir móran a nunn no nall e.

“Hm!” ars esan, “cha ’n ’eil atharrach air. Companach an amadain! Cha b’ urrainn na

b’ fhèarr éirigh dha. Cha b’ urrainn; cha b’ urrainn.”

Dh’ éirich e a shràidimeachd air an ùrlar, ’s a làmhan fo chrios an fhéilidh, mar bu ghnàth nuair bhiodh e cur cainnt air a smaointean.

“Cha ’n ’eil atharrach air, a ghaoil. Rinn sinn ar dleasnas ris le chéile; is ma thàinig air a chùl a thoirt ri dhachaidh ’s ri chuid, cha robh aige r’ a thagradh ach e féin a mhàin. Rinn sinne ar dìcheall ris, is cha ’n ’eil criomachair againn an diugh oirnn féin.”

Na bu mhiosa na sud cha do chuir an naidheachd air. Chuir e làmhan mu mhuineal na mnatha is phòg se i.

Bha ise gabhail oirre bhi anabarrach duilich. Shil a sùilean; ach bhuineadh e do ’n dreuchd a chleachd i, comas a bhi aice air bior-chòmhla nan deur fhosgladh gach uair a fhreagradh dhith. Fhreagair e an uair so dhith; ach nuair chaidh Dùn-àluinn am mach, chuir i réis d’ a teangaidh am mach as a dhéidh.

Cha b’fhada gus an do dhi-chuimhnicheadh Cailean òg anns a’ chaisteal. Ach cha do dhi-chuimhnicheadh cho goirid anns an dùthaich e, anns am bu mhór miadh air, far an

robh dùil ri e thilleadh uaireiginn mar uachdaran ceanalta air oighreachd athar.

Ach bha iad uile air chùl an naidheachd. Bha Cailean òg gu seasgair, sàbhailte an New Zealand.

Anns a’ cheud dol am mach, chaidh e do cheann-a- deas na h-Aifric. An déidh mu bhliadhna thoirt an sin, rinn e suas inntinn gu dol gu Astraillia, agus phàidh e rathad leis an Earl of Dunmore. An oidhche mu ’n do sheòl am bàta, chaidh e féin is companach no dhà a chur seachad cuid de ’n ùine an cridhealas; ach, air dhòigh air choireiginn, chaill e ’m bàta ’sa mhaduinn. Gun sùil a thoirt an rathad duine, chaidh e air tòir agus fhuair e bàta eile. Mar dh’ éirich riamh do fhear an t-saoghail fhada, dh’ éirich do Chailean air an uair so. Shàbhail e a chall an t-soithich, a bheatha dha; agus mur a bhiodh gu ’n do sguir e sgrìobhadh air fad, a thaobh ’s gu ’n do thuig e nach robh a chuid litrichean a’ ruigheachd an cala, cha bhiodh a chuideachd fo dhubhar air a’ chùis. Ach anns an t-suidheachadh a bh’ ann, chunnaic e nach robh comas air leasachadh gus an tilleadh e féin: rud a chuir e roimhe a dhèanamh na bu luaithe na dheanadh e, na ’n robh comh-sgrìobhadh comasach eadar

e féin ’s an té air an robh a chridhe glan an geall.

Chuir e greis seachad an Astraillia aig an òr. Mar mhóran eile, cha robh aige ach “sìos agus suas,” ged is ann a’ buidhinn beagain a bha e. Ach thàinig iomradh mór air tuill òir anabarrach beartach a bhi air am brath an New Zealand; agus rinn Cailean agus companach dìleas—gille Sasunnach ris an do thachair e—suas falbh ann.

Dh’ oibrich iad le chéile uine mhór an New Zealand, a’ cosg anns an dara toll móran de na bhuidhneadh iad anns an toll eile. Cha robh coltas dìreadh ris orra a’ cladhach am measg beanntan móra, brèagha New Zealand. Bha àireamh mhór dhaoine ann, ’s iad a’ falbh ’s a’ tighinn a h-uile latha. Bha Ard-riaghladh na dùthcha a’ tairgseadh £150 do dhuine ’sam bith a bhrathadh an t-òr. Bha cho math ri cùig ceud deug fear anns a’ champa mhór so am measg nam beann; ach cha robh fear dhiubh nach robh a’ dèanamh a dhìchill air a’ gheall a dhleasadh le bhi falbh, paidhir an sud ’s an so, am measg nam beann, far nach do sheas duine geal riamh roimhe, a’ rùrach gu dìcheallach; ach bha e fàilleachdainn orra.