CAIBIDEIL XXII.

SEAN EÒLAS AIR ÙRACHADH.

Shuidh Cailean is Warnock air cnocan gorm an sealladh a’ bhaile air fad, is ghabh iad greim bìdh.

Có thàinig a nìos an cnoc ach bean Eóghainn a’ chìobair, ’s i tighinn bho shaodachadh a’ chruidh. Is iomadh latha bho na chunnaic i féin is Cailean a chéile roimhe. Bu toilichte bha e an oidhche bha e féin agus Màiri air chéilidh còmhla an tigh Eóghainn nuair a thug Eachann a’ phaca ’s am marsanta Gallda a’ chòmhdhail thubaisteach da chéile.

“Có na lasgairean tha ’n so nach ’eil mi ’g aithneachadh?” ars ise.

“Tha iad ann. Tha iad ann,” arsa Cailean, ’s e cur blas na cainnt Ilich air a theangaidh cho math ’s a b’ urrainn da, is eagal air, leis cho eòlach ’s a b’ àbhaist bean Eóghainn a bhi air, gu ’n aithnicheadh i e.

“Nach ann ann a tha ’n latha gasda!” ars ise.

“Nach ’eil e dìreach lurach!” arsa Cailean.

“Cha chreid mi gu ’m faca mi ’sa cheann dùthcha so riamh roimhid sibh,” ars a’ bhean.

Bha Cailean dìreach dol a ràdh gu ’n robh iad ’nan tur choigrich; ach bhuail e ’na cheann gu ’n cladhaicheadh e aiste beagan naidheachd mu ’n dùthaich le forach fada thall a dhèanamh; agus fhreagair e i an dòigh a dh’ fhàg bealach fosgailte aige.

“An dà,” ars esan, “a bhana-ghoistidh, tha luidhte nach fheaca; ach bha sinn turas an so roimhe o cheann bhliadhnachan. Channa mi sibhse, cuideachd, tha mi ’n dùil.”

“Moire! Dh’ fhaodteadh gu ’m faca,” ars a’ bhean.

“Dearbh, channaic,” arsa Cailean, ’s e gabhail misnich bho na chunnaic e nach d’ aithnich bean Eóghainn e.

Cha robh Warnock a’ gabhail dad air, ’s gun e tuigsinn facail de na bha dol. Bha Cailean air bhior cluinntinn mu ’n tigh ’s mu ’n dùthaich; ach dh’ fheumadh e bhi aineolach, ’s gun aithne air duine; is cha b’ urrainn da ach foighneachd choitcheann a dhèanamh.

“Ciod è tha dol?” ars esan. “Am bheil gnothuch ùr ’sam bith a’ tighinn air bhonn?”

“An dà, cha ’n ’eil,” ars ise, “bho na sguir am fuadach. Ach thà nis: nach ’eil bàillidh ùr air tighinn do ’n bhaile; is tha mi cinnteach gu ’n tig reachdan ùra, cuideachd.”

“O,” arsa Cailean, ’s e smaointinn, agus

mar nach biodh e uile gu léir ’na mhothachadh, ars esan: “An do shiu—an do chiubhail an sean fhear?”

Mhothaich e da féin ’sa mhionaid; ach cha d’ thug a’ chailleach aire ’sam bith.

“Shiubhail,” ars ise. “Clach is aol eadar sinn is e. Is iomadh rud a bh’ aige ri fhreagairt air a shon; ach dh’ aidich e air leabaidh bàis nach robh de aithreachas air, a’ fàgail an t-saoghail, ach gu ’n d’ rinn e na h-uiread de iarrtas an uachdarain. Is iomadh làrach fhalamh lom a dh’ fhàg e ’san dùthaich so. Ach tha sinn a’ creidsinn a nis nach robh móran atharraich aige air. Ciod è dh’ iarrteadh air duine chuir cùl ri aona mhac féin. Cha mhór a bha coltach ris—mo rùn, an t-àilleagan bàn bòidheach. Bu bhog blàth a chridhe: ’s ann dà bu dual; ’s ann dà bu dual da-rìreadh. Mac a mhàthar a bha seirceil, coibhneil; ’s aig an robh an taobh blàth ris an tuath. Och, och, och!”

Cha robh bean Eóghainn ach a’ toirt am mach nam facal ’nam blaghan, ’s i ’ga tacadh le caoineadh. Cha b’ fhèarr Cailean féin. Lìon a shùilean nuair chual e ainm a mhàthar air iomradh. Mar leisgeul shéid e shròn, agus ghabh e cothrom air a shùilean a shuathadh mu ’m mothaicheadh a’ bhean d’ a dheòir.

Bu dlùth d’ a chridhe chaidh a facail, ged is beag a bha dh’ fhios aice.

Bha Warnock a’ sealltainn le bheul ’s le shùilean. Cha robh fhios aige ciod è bha dol; ach cha ’n ’eil ach an aon chànain aig deòir, is thuig e gu ’n do bhuin a’ bhean teud a bha daonnan air ghleus an cridhe Chailein.

Bho na fhuair Cailean bealach fhosgladh, bha toil aige a’ chuid a b’ fhèarr a dhèanamh dheth, agus uiread foraich a dhèanamh ’s a ghabhadh dèanamh aig an àm. Ach b’ e ’n càs leis sin a dhèanamh gun e féin a bhrath. Cha leigeadh e leas a bhi cho faicilleach. Cha robh smaointinn aig féithe bha ’n cridhe bean Eóghainn có bh’ ann. Ach bha fios aige-san air an dà thaobh; agus bha e a’ meudachadh a’ chunnairt ’na inntinn.

“An deach móran de ’n tuath fhògar as an so?” arsa Cailean, cho Ileach ’s a b’ urrainn da.

“Chaidh, a rùin. Cha deach móran fhàgail diubh. ’S e ’n t-uachdaran nach deach r’ a dhaoine nuair dh’ fhàg e Dùn-àluinn cho lom.”

“Tha sean fìor, tha sean fìor,” arsa Cailean. “ ’S e nach deach ri cheann-cinnidh: Ciaran Cas. Nach ann de na daoine e?”

“ ’S ann, gu dearbh; ach cha ’n ’eil esan

’na chreideas mór ’sam bith do ’n ainm. Ach, ho-hó! Nach e am Ministear Mór a shnòd sin ris an t-sròin aige, latha faidhreach anns a’ Chlachan, is deur math aca le chéile. Ho, ho, hó!” ars a’ bhean, ’s i bualadh a basan air a chéile gus an d’ thàinig ruith casdaich oirre leis a’ ghàireachdaich.

“Seadh!” arsa Cailean. “ ’S an robh facal aige féin ’s aig a’ mhinistear?”

“O rùin! Nach do theab mort a bhi ann, an là ud. Nach e ceangal dhaoine chum am ministear bho Dhùn-àluinn; a chòta dheth, a ghàirdeanan rùisgte ris, ’s e maoidheadh a dhòrn, gus nach mór nach deach e as na guaillean. Ho, ho, hó! Bha iad an sin mar gu ’m biodh dà chù crosda, is cobhar mu ’m busan, a’ tilgeil innisgean air a chéile. Ho-ho-hó! Ach-ach-ach! Oich-oich-oich!” Agus cha mhór nach do chaill a’ bhean a h-anail eadar casdaich is gàireachdaich.

Ach eadar a h-uile rud a bh’ ann, fhuair Cailean iuchair cor na dùthcha. Bha barail aige gu ’n dèanadh am Ministear Mór aramach la-eiginn. Bha barail aige gu ’n loisgeadh athair air, air son a bhi puinnseanachadh beachdan an t-sluaigh, agus, a bhàrr air sin, gu ’n cuireadh e as an sgìreachd e. Rinn e ’n tuilleadh foraich.

“Seadh! is loisg iad air a chéile. Cha bhiodh sean ach cunnartach do ’n mhinistear,” arsa Cailean.

“Nach ’eil a bhlàth ’sa bhuil!” ars a’ bhean. “Nach ’eil an duine bochd gun tigh, gun dachaidh, gun dòigh, a’ cur suas an Uaimh-nam-farrabhallach.”

“Am bheil sibh ag ràdh rium?” arsa Cailean.

“O, tha, rùin; ach chaidh a’ bheigealais bhochd ’na thruill leis an deoch. Ach, coma co-dhiùbh, chuir e ’n t-eagal air na h-uachdarain, agus stad am fògradh bhuaidh sud gus an so.”

“Sean; sean!” arsa Cailean. “Cha bu dona ’n tùrn a rainn e.”

An déidh còmhradh math fada dhèanamh, dh’ éirich na fir a dh’ fhalbh, ’s am feasgar goirid foghair air tighinn. Thug iad an aghaidh air Uaimh-nam-farrabhalach, a’ cur rompa an oidhche a chur seachad innte. Air an rathad bha Cailean a’ cnuasachd air na chuala e, ’s e leudachadh do Warnock na fhuair e o ’n chaillich. Bha trì dùirn de ’n oidhche ann nuair ràinig iad an uaimh. Cha b’ e ’n gnothuch soirbh an dorus a thoirt am mach. Ach! co-dhiùbh, eadar greim chas is làmh, theirinn iad an stalla gu sàbhailte.

Nuair fhuair iad air a’ chòmhnard gu h-ìosal, chunnaic iad solus dreòsach na h-uamha boillsgeadh air an staca dhubh mu choinneamh an doruis. Anns an t-suidheachadh ’san robh iad, cha ’n fhaca iad riamh sealladh cho comhfhurtachail coltas. Bha ’n oidhche cho dubh ris an teàrr; a’ ghaoth a’ séideadh gu cruaidh le fead an uisge thar mullach a’ chnuic; an speur sgleadach gun rionnag r’ a faicinn; an fhairge bùirich ’sa chladach gu h-ìseal; agus coltas mosach air an oidhche uile gu léir. Bha so air fad a’ cur coltais na bu sheasgaire air an uaimh, agus fèath nan eun mu ’n cuairt orra.

Choisich iad air an aghaidh gu sàmhach am measg nan clachan garbha. Bha ’nam beachd farchluais a dhèanamh feuch ciod è bha dol a stigh; is cha robh facal aca os cionn an analach.

Bha còmhradh farumach a stigh, agus, neo-ar-thaing, fearas-chuideachd. Ràinig iad an ursann, agus dh’ éisd iad. Is beag a bha ’n saoghal a’ cur cùraim air na seòid a bha ’san uaimh. Thigeadh e cam no dìreach, cruaidh no bog, cha robh aca air. Sheall Cailean is Warnock air a chéile ’san dorcha. Bha ’n aon bheachd an inntinn gach fir; agus b’ e sin: nach robh coltas air muinntir na

h-uamha farmad a bhi aca ri duine air an t-saoghal. Ma bha ’n staid iriseal, bha iad toilichte; is cha robh sìon air an t-saoghal a’ cur cùraim orra ach an greim ’s am balgam ’s an leabaidh; is bha coltas gu ’n robh am feumalachd aca deth sin cho math ri diùc no ridire ’san dùthaich.

Smaoinich iad: Ciod è am feum a bhi dèanamh strì, ion ’s gu bàs, a chumail a suas suidheachaidh rìomhaich? Ciod è bhiodh aca air a shon air a’ cheann mu dheireadh, an déidh an ànraidh, an riasladh, ’s an cùram, ’s an campar-inntinn? Ceud shuidheachadh an duine! Faic an sud e! Faic an fhois! Faic an t-socair! Faic an toil-inntinn! Cha cheannaicheadh òr no airgead no rìomhadh e.

Cha robh guth a bha stigh nach d’ aithnich Cailean; is bha guth Eachann a’ phaca cho beothail, chridheil ’s a bha e riamh. Bha e tarruing as a’ mhinistear; agus b’ fhad as a chluinnteadh a ghuth.

“Fuaraich, a ghaoth;
Bruich, a theine,
Buntàt a’ mhinisteir.”

“Ha-ha-hà! Bhodaich-nan-duilleag, eudail, nach cluinn thu ’n dearrasan a th’ aig a’ bhuntàta am beul a’ mhinisteir. Ho-ho-hó!”

“Dùin am fear a dh’ fhàilnich ort, a ghura-gùg ghlog-shuilich, gun seadh, gun toin, gun mhodh. Dùin e; no glaisidh mi do dhà bhois phliutaich teann air a’ chnap is teodha dhiubh, mar a rinn a oide air Ailean nan sop. E! bi sàmhach!” ars am ministear.

“Teichibh! Teichibh, eudail!” ars Eachann. “Tha i air bualadh shuas aig a’ mhinistear. Saoil nach ’eil brìgh am buntàta ruadh Eóghann a’ chìobair. Ho-ho-hó!”

“An cluinn thu rithis?” ars am ministear.

“Cluinnidh; cluinnidh!” ars Eachann. “Cha ’n ’eil mi ach a’ moladh buntàta ròiste Eóghann a’ chìobair. So, sud agaibh fear air a dheagh bhraighleadh. O! nach math milis an greim a ni e féin is té de bhàirnich mhóra Phuirt-an-tairbh. Cha ’n ’eil slige dhiubh nach ’eil cho mór ri losaid. Nach math théid e riutha, nis? Seall, a bhodaich nan duilleag, eudail! Saoilidh tu gur ann a’ cagnadh proitidh air carraig a tha e.”

“Mur bi thusa sàmhach, gheibh thu féin an deagh chagnadh, cuideachd; agus creid sin,” ars am ministear.

Bha Cailean duilich fhaicinn an staid iriseal ’san do thuit am ministear bochd; ach ged a bha, bha e ’ga shnìomh féin leis a’ ghàireachdaich, ag éisdeachd ris féin is ri Eachann.

Bha ’n Sasunnach féin a’ tuigsinn gu ’m b’ e comunn sunndach, cridheil a bh’ annta, ’s e air a chruadalachadh nach tuigeadh e ’n cainnt. Bha e faicinn gu ’n robh caithe-beatha aca cho sona thoilichte ’s ged a bhiodh iad an lùchairt, air an spuaiceadh le òr is airgead, ’s air an cuartachadh le seirbhisich umhail, fhreasdalach. Cha robh ni cur cùraim orra ach laighe ’s éirigh nuair thogradh iad.