CAIBIDEIL XXVII.

SORAIDH DO NA GAISGICH.

RINN Cailean òg uachdaran math; agus cha robh a bhean chaomh ’na grabadh ’sam bith air. Dh’ fhàs an sluagh lìonmhor agus sona aon uair eile, agus bliadhna an déidh bliadhna chìteadh smùid ’ga togail an sud ’s an so, far an robh teinteinean fuara fad bhliadhnachan athaiseach.

Chaidh Mór Bheag fhàgail far an robh i, a dhol a bhi ’na ban-oighre air na mìltean a bh’ aig na h-uaislean a thog i; ach b’ e Dùn-àluinn a dachaidh, is cha deach samhradh thar a cinn nach robh i tighinn ann fhad ’s bu bheò i.

Thog Cailean is Màiri teaghlach beag bòidheach. Thog iad, cuideachd, an “gad” beag a dh’ fhàg seann Dùn-àluinn ’na dhéidh, agus thugadh ionnsachadh urramach daibh.

Ach, mu ’n tig an sgeul so gu crìch, feumar aon ni iongantach ainmeachadh.

Cha d’ rinn Cailean dearmad air a bhi dol air chéilidh air a shean chompanaich a bha leis ’san uaimh. Cha ’n iarradh e na b’ fhèarr

na Eachann agus am ministear a chur an amhaichean a chéile: am ministear ri fìor dha-rìreadh, is Eachann a’ tarruing as. Cha toireadh iad drannadh á Bodach-nan-duilleag; is nuair a bhiodh an dithis eile trod, bhiodh esan ag éisdeachd ’s a’ gàireachdaich ris féin. ’S e duine ciùin, sàmhach mar so a bh’ ann, agus “mar lus-an-dòmhnaich gun mhath gun chron.”

“Cha d’ thàinig e fodham riamh, ged tha mi cho fad a’d chuideachd, fhoighneachd dhìot ciod è chuir ‘Bodach-nan-duilleag’ ort. Ciod è chuir an t-ainm ort?” ars am ministear mór aon oidhche a thachair Cailean a bhi leotha air chéilidh.

Bha am ministear ’na shuidhe mu choinneamh an teine, ’s a chasan bac-air-oireig, ’s e ruith a chorraig air a shocair féin troimh chiabhagan fada, cléiteach, liath. Cha robh fios aig duine riamh ciod è chuir an t-ainm air; is cha mhotha dh’ fhoighnich duine.

“An dà,” arsa Bodach-nan-duilleag air a shocair féin, “ ’s e chuir an t-ainm orm: gur e bocsa dhuilleag na dh’ fhàg m’ athair agam de chuid.”

“Dh’fhàg e gu leòir agad air son na dhèanadh tu dheth. Ho-ho-hó!” ars Eachann.

“Thòisich thusa do ghorracail,” ars am

ministear. “Cha ’n fhèarr thu dad na cathag am maduinn reothaidh, a ghobhar ghlas gun eanchainn. Cum, cum am fear a dh’ fhàilnich ort. Ach cha chum gus an cuir am bàs car cam a’d pheirceall, a chreutair shuaraich!”

Thigeadh e cruaidh no bog, cha dèanadh Eachann ach gàire, abradh am ministear a roghainn ris.

“Seadh!” ars am ministear ri Bodach-nan-duilleag. “An è sin na dh’ fhàg e agad?”

“ ’S è; ach rùchan tioram gun dad a fhliuchadh e!” ars Eachann, le lachan gàire.

Thug am ministear sùil gheur air; ach cha d’ thubhairt e dad, ged a bha furasd fhaicinn gur e glé bheag a bheireadh air a làimhseachadh.

“Seadh! An robh an còrr aig t’ athair a dh’ fhàgadh e agad?” ars am ministear, ’s e leanmhuinn, is daonnan a chorragan ’na chiabhaig.

“Bha, na mìltean,” ars Eachann, ’s e freagairt an toiseach.

“Bha, dìreach na mìltean,” arsa Bodach-nan-duilleag féin air a shocair.

“Bocsa dhuilleag,” ars am ministear, mar gu ’m biodh ris féin. “Bocsa dhuilleag! Ciod è ’n duine bha ’d athair? Ciod è bu chèird dà?”

“Bha duine bh’ air a dheagh dhòigh,” ars am bodach; “ach duine neònach, cuideachd. Bu sheann saighdear e: sean chòirneal airm.”

“O, dìreach,” ars am ministear. “Tha mi agad a nis. Bha e thairis, tha mi cinnteach?”

“Bhà.”

“Is bhuail a’ ghrian e!”

“Bhuail, tha mi creidsinn,” ars am bodach.

“O, tha mi tuigsinn,” ars am ministear.

Chaidh am ministear greis an trom smaointinn.

“An dà, tha mi creidsinn gu ’m bheil barrachd anns na duilleagan na tha thu smaointinn. Tha h-uile litir ’san aibideil Ghàidhlig air an ainmeachadh air luibhean. ’S e Beith-luis-nuin a b’ fhìor cheud ainm dith. Gabhaidh na duilleagan cur air dhòigh an déidh a chéile ’s gu ’n gabh iad leughadh mar litir. Bha ’n cleachdadh sin aca ’san àirde ’n Ear o chian nan cian. Sin far an cuala t’ athair iomradh air, an glabhcaire. An robh e riamh am Persia?”

“Bha, is anns na h-Innsean,” ars am bodach.

“Seadh! Ach, co-dhiùbh, bha ’n cleachdadh aig na fìor shean Ghàidheil, cuideachd. ’S e sean chleachdadh a th’ ann. Leig

fhaicinn domh na duilleagan, a bhothailein. Fair a nìos domh iad.”

Thugas na duilleagan an làthair, ’nan sreathan bòidheach an sean bhocsa air an robh dèanamh fìnealta nan Innsean. Ghabh Cailean ’s na bha stigh beachd air a’ mhinistear, ’s e sealltainn air té an déidh té de na duilleagan, ’s iad de na h-uile seòrsa.

“Dìreach mar a thubhairt mi,” ars am ministear. “Dìreach mar a thubhairt mi. Seall sin. Sin agad duille na ruis. Sin an litir ris an abair sinn R,” ’s e ’ga meamhrachadh, ’s a sealltainn oirre eadar e ’s leus.

Thog e ’n sin duilleag eile, is sheall e oirre gu mionaideach.

“Sin agad,” ars esan, “duille na h-uir. Sin agad U an Gàidhlig. Sin agad an t-iubhair a tha seasamh air son na litreach I. Sin agad, a rithis, duille na gort, is tha i sin a’ seasamh air son G. Nis, nuair a théid na ceithir duilleagan a leughadh anns an òrdugh ’san d’ fhàg t’ athair iad anns a’ bhocsa so, ni iad le chéile am facal RUIG.”

“ ’S e duine neònach a bha ’nad athair; ach bha gliocas ann. Cha ’n ’eil teagamh nach e bh’ ann, mar a their iad, ‘amadan glic’; is bha rudeiginn annad féin, cuideachd, ma ’s e so na dh’ fhàg e agad. Ach air ur

socair. Tha ’n t-òrdugh ’sam bheil na duilleagan so a’ ciallachadh rudeiginn. Tha seòladh air choireiginn an so. Stadaibh gus an leugh mi iad.”

“Stadaidh; stadaidh, gu dearbh féin, ged a bhiodh sibh gu meadhon latha màireach ag obair orra,” ars Eachann.

Thòisich am ministear air meamhrachadh nan duilleag, ’s e sgrìobhadh air paipear litir an déidh litir. Tha ’n tigh cho sàmhach ris an uaigh fhad ’s a bha e aig an sgrùdadh dhìomhair so. Bha fiughair aig gach duine ri ràdh neònach air choireiginn a chluinntinn.

Mu dheireadh, chrìochnaich am ministear an obair. Dh’ fhuasgail e a’ cheist.

“Sin agaibh, a nis, brìgh nan duilleag, biodh e ciallachadh an rud a thogras e. Sin agaibh e:

‘RUIG MAC ILLE-MHÌCHEIL;
IS INNIS GU ’N DO THILL THU NALL.’

“Sin agad brìgh nan duilleag, a Dhùghaill. Dean féin an còrr.”

Tha rudeiginn fo na facail,” arsa Cailean. “Tha rudeiginn aig Mac Ille-Mhìcheil ri ràdh, ce b’ e có e.”

“Aig an àgh tha fios,” ars Eachann.

“Am bheil thu féin ’ga thuigsinn, a

Dhùghaill? Seadh! Am bheil thu féin ’ga thuigsinn? Cha ’n ’eil thu féin ao-coltach ri fear a bhuaileadh a’ ghrian thu uaireiginn nuair tha thu gabhail a’ ghnothuich cho socrach, a chleòbaire!” ars am ministear. Bha dòigh anabarrach goirid aige air bruidhinn nuair chitheadh e duine tuathal ’na dhòigh.

“An dà,” arsa Bodach-nan-duilleag, air a shocair féin, “bha caraid aig m’ athair an Dùn-éidinn de ’n ainm sin: Mac Ille-Mhìcheil, fear lagha.

“Sin e!” arsa Cailean.

“Tha thu aige!” ars Eachann.

“Nach d’ thubhairt mi riut!” ars am ministear.

Bhruidhinn an triùir còmhla.

“An dà,” arsa Cailean, “ ’s e mo bheachd-sa gu ’m bheil teachdaireachd air choireiginn an Dùn-éidinn duit.”

“Cha ’n ’eil teagamh ann. Cha ’n ’eil teagamh ann,” ars am ministear.

“Cha ’n ’eil ni is fèarr dhuit na Dùn-éidinn a thoirt ort air ball,” arsa Cailean. “Cha chum airgead no comunn thu, ma tha thu toileach. Théid mi féin ’s am ministear leat, agus seasaidh mi a’ chosgais gus an till sinn. Ciod è tha thusa ’g ràdh?”

“Tha mi toileach,” arsa Dùghall.

“O, chuideachd!” ars Eachann. “Nach e am ministear a gheibh an latha dheth! Bheir an turus so ’na chuimhne an uair bhiodh e falbh dh’ ionnsuidh an Ard-sheanaidh o shean. Nach ann air a bhios a’ chuail, a chlann, eudail! mu ’n till e—ma leanas e da àbhaist. Ho-ho-hó!” is bhuail Eachann a dhà bhois air a chéile.

Am beagan ùine bha ’n comunn deas gu falbh air an turus àbhachdach. Ràinig iad Dùn-éidinn. Fhuair iad am mach tigh-sgrìobhaidh Mhic Ille-Mhìcheil, is chaidh iad air beulaibh an fhir-lagha. B’ e Cailean a b’ fhear-labhairt. Leudaich e fàth an turuis. Dh’ innis e an dòigh thubaisteach air an d’ fhuair Dùghall, mac dligheach a’ chòirneil, am mach a’ cheud chuid de iarrtas athar.

Dh’ éirich am fear-lagha, is fhuair e tiomnadh a’ chòirneil. Leugh e sìos i. Mu ’n d’ fhàg Dùghall làrach nam bonn, bha e ’na oighre air fichead mìle punnd Sasunnach, maille ri riadh fad cùig bliadhna deug.

Bha air ìnnseadh anns an sgrìobhadh a dh’ fhàg an còirneal, an reuson a chuir gu ’n d’ fhàg e ’n t-airgead ’san dòigh neònaich ud. Bha fios aige gu ’n robh Dùghall ’na dhuine òg, struidheil; ’s na ’m faigheadh e ’m beartas ’na làimh gun mhóran fios air cruaidh-chàs,

no air ana-cothrom an t-saoghail, nach maireadh e fada dha. Dh’ fhàg e leis an sin a mhaoin aig a’ mhac mar bu chòir da; ach an dòigh a bha cho dorcha nach làimhsicheadh e sgillinn am feasd deth. Co-dhiùbh, cha robh sgeul air Dùghall nuair a bhàsaich athair; is cha d’ rinn e ach am bocsa fhàgail air cùram neach eile. Ach air a shon sin thàinig Dùghall gu chuid, ged a bha e anmoch féin. Thàinig e chuige anns an àm ’sam bu mhath le athair, nuair bha fios aige ciod e bu chiall do ghainne.

Nuair thill na fir dachaidh bha fearas-chuideachd chiatach aca.

Thog Dùghall aitreabh bhrèagha air oighreachd Chailein. Thug e Eachann agus am ministear mór leis; agus bha tighinn beò ròrumach aca fhad ’s bu bheò iad. Ach ged nach leigeadh Eachann a leas e, cha do leig e ’m paca bhàrr a dhroma fhad ’s a b’ urrainn e coiseachd. B’ e sud a nàdur; is cha robh feum a bhi bruidhinn ris.

Phòs Warnock an nighean a lorg Màiri do Chailean. B’ e miann Màiri e; agus b’ e miann Chailein e, cuideachd. Cha robh samhradh fhad ’s bu bheò iad, nach robh iad a’ tighinn do Dhùn-àluinn; is aig an àm sin bhiodh na fir agus bodaich na h-uamha an

còmhnuidh an cuideachd a chéile. Bha ’n cùigear dol latha gach bliadhna an rathad Uaimh-nam-farrabhalach, ’s i nis gun duine ’ga tadhal mar a b’ àbhaist. Bhiodh fleadhachas mór aca an sin, agus Eachann neo-ar-thaing a’ toirt gàireachdainn gu leòir dhaibh. Bha leanmhuinn nàdurra aca air an uaimh; agus ged a choimeasadh iad an dà latha r’ a chéile—an latha bh’ ann ’s an latha a dh’fhalbh—bha làithean na h-uamha a cheart cho toilichte leis gach fear de ’n chùigear fhear.

’S iomadh, ’s iomadh latha bho na dh’fhalbh an t-aon mu dheireadh de phrìomh phearsachan na sgeòil so. ’S iomadh latha bho na dh’ fhàg an glùn mu dheireadh de shìol Chailein òig an dùthaich. Ach an Dùn-àluinn bòidheach nan craobh ’s nan cnoc fraochach, tha cuimhne fathast orra.

A’ CHRÌOCH.