CAIBIDEIL VII.

MORT ’SA BHEINN-SHEILG.

AN ceann mìos, no uime sin, an déidh an t-seallaidh a chunnaic Eachann, dh’ éirich breamas am mach ’sa choimhearsnachd, a chuir ach gann stad air anail gach duine ’san dùthaich.

Bha muinntir an tigh mhóir an latha so, mar a b’ àbhaist, ’sa bheinn a’ sealgaireachd a’ choilich dhuibh, na h-easaige, ’s na ruadh-chirce, a bha cho lìonmhor air oighreachd Dhùin-àluinn. Co-dhiùbh b’ ann le tuiteamas, mar a dh’ fhaodadh a bhi, no le comhairle shuidhichte, mar a bha móran am beachd, no ciod-e- mar, mar a bha e ’na cheist leis a h-uile neach, chaidh an duine aig a’ Bhan-fhrangaich a mharbhadh le urchair.

Cha robh ’sa mhonadh an là ud ach e féin is fear Dhùin-àluinn is triùir ghillean. Dh’ éirich an tuiteamas so am mach mu mheadhon latha, nuair bha ’n t-seilg greis ’na stad, ’s a’ chuideachd a’ gabhail greim bìdh. Chualas an urchair; ach có loisg i

cha robh fios no crois. Bha ’n triùir ghillean aig an àm ’nan suidhe leotha féin am fasgadh nan craobh ’s iad a’ biadhadh nan con. Cha robh an cuideachd an t-Sasunnaich ach Dùn-àluinn a mhàin, agus, gu nàdurra, leagadh amharus trom air. Cha do thachair driodart de ’n t-seòrsa so riamh roimhe an Dùn-àluinn; agus cha robh duine fad mhìltean air gach taobh de ’n loch air nach do chuir e glong agus oillt.

Bha ’n sluagh eòlach air a chéile fad na sgìreachd. Bha ’n t-aon a bu bhochda ’s a b’ irisliche riamh, a strì ris an aon bu bheartaiche ’s a b’ fhèarr dheth, a chum cliù is deagh bheusan a shìnnsearachd a leantainn, agus an cumail uile gu léir foirfe, glan gun smal. Bha e dèanamh strì, mar an ceudna, ri an liubhairt sìos da shliochd, mar dhìleab cùbhraidh gun mheang, mar a shìneadh a nuas dha féin i bho na linntean a dh’ fhalbh o chian, le athchuinge dhùrachdaich a cumail gun smal fhad ’s a bhiodh i fo chomraidh-san.

Sin gnè a’ Ghaidheil; agus b’e gnè muinntir Dhùin-àluinn e; agus gnè nan coimhearsnach mu ’n cuairt air fad. Bha iad ionraic, glan, teisteil ’nan caitheamh-beatha, a’ strì r’ a chéile air son cliù is meas is deagh bheus, gun sgil air an truailleachd, no air

a’ mhosaiche, a bha glé bhitheanta air an taisbeanadh am measg móran de na h-uaislean, agus air an gairsinneachadh nuair a dh’ éireadh rud ’sam bith am mach á aite ’sa choimhearsnachd.

Mar bheithir á speur gun smal, thàinig an driodart a thachair am beinn na seilg air muinntir Dhùin-àluinn. B’ e bu chuspair anns gach àite ’san tachradh còmhlan air a chéile. Cha robh neach a bheireadh a bharail gu follaiseach; ach bha bharail féin aig gach neach.

“Nach fhad o na thuirt mise riut-sa, Chailein,” arsa Màiri, “nach robh a’ Bhan-fhrangach ’na sùgradh. Tha rudeiginn nach ’eil ceart a’ dol air aghaidh ’sa chaisteal, agus is mór m’ amharus gu ’n robh an tuiteamas so, ciod è ’sam bith mar a thachair e, air a dheagh dhealbh o chionn iomadh latha. Bha ’n truaghan amaideach ud anns an rathad. Cuimhnich thusa mar thubhairt do mhàthair chaomh riut air leabaidh a bàis: “Thoir an aire dhuit féin.” Cuimhnich, a Chailein. Cuimhnich is thoir an aire dhuit féin. Cha bhi dad an rathad nam biastan ud nach sguab iad air falbh. Cuimhnich.”

“Is math tha mi a’ faicinn ciod è tha dol,” arsa Cailean. “Cha ’n ’eil ach an aon rud

’gam chumail gun an dùthaich fhàgail: thusa, Mhàiri, agus Mór bheag mo phiuthar.”

“Cha ’n ’eil cùram dhuinne; ach seall thusa ort féin. Cha fhreagair an còrr an dràsd. Feumaidh sin feitheamh ris an àm cheart. Cha ’n ’eil dad a’ dol dhinn. Is fhasa iomram leis an t-sruth na ’na aghaidh. Gabhamaid gu socrach e, agus, an cùrsa nàduir, thig sinn gu acarsaid shàbhailte, lath-eiginn.”

Bha Màiri a’ tighinn am mach leis na facail mar gu ’m biodh i bualadh tarruing an sud ’s an so air a ceann. Bha Cailean a’ cur meas mhóir air a tuigse, air a comhairlean, ’s air doimhneachd a cinn, agus bha e ’g aomadh gus a bhi leagte r’ a briathran. Na ’n diùltadh athair pung a bha roimhe, a chur mu choinneamh, bha inntinn suidhichte air an ath cheum a bheireadh e.

Air feasgar an latha air an do thachair an driodart ud a chuir a leithid de sglèamas air gach duine, bha Eachann a’ phaca agus dithis eile de luchd-siubhail ’gan garadh féin gu seasgair mu choinneamh teinidh mhóir bhrèagha an Uaimh-nam-farbhallach. Bha ’m feasgar fàileanta, fuar, ’s iad a’ gabhail ris a’ bhlàths air fad, ’s a’ deasbud ’s a’ sgrùdadh na driodairt bhochd a thachair; agus an

grolamas grànda dhaoine a bha leantainn an uachdarain.

“Fhaicibh! Is ann r’ an linn a thàinig am marsanta Gallda féin, an tanasg truagh,” ars Eachann.

“Gu dearbh, ’s ann; agus tha iad ag ràdh gu ’m bheil a’ bhean-uasal glé bhàigheil ris, cuideachd. Cha ’n ’eil uair a théid e rathad a’ chaisteil nach òrduich i sìos do ’n t-seòmar e; agus tha i daonnan a’ ceannach bhuaith,” arsa fear de na bodaich.

“Sin rud nach dean i riumsa, a’ bhean-uasal—no a’ bhan-tràill, ’s e theirinn rithe—ged tha mi mhuinntir na h-oighreachd,” ars Eachann.

“Cha ’n ann de na h-eòin thusa, ged tha. Tha daonnan barrachd meas air eun fuadaich, agus gu sònruichte a réir na gaoithe a shéid do ’n dùthaich e,” arsa fear eile de na bodaich.

“Ciod è bhochdainne an spàgail a tha ’n sud?” ars Eachann, ’s an triùir fhear a’ cur mùgain orra is sgàil le ’n làmhan air an sùilean, ’s a sealltainn rathad an doruis.

Có thàinig a spàgail a steach ach am marsanta Gallda!

“O, chuideachd; a chuideachd! Ciod è tha ’n so?” ars Eachann. “ ’S ann a shaoil mi gu ’m b’ e gèadh, ’s a cas briste bha ’san

laprachan, leis an trathail a bh’ air am measg nan clach.”

Leag am fear Gallda dheth am paca, is shlaod se e féin dh’ ionnsuidh an teinidh, gun chuireadh, gun iarraidh.

Cha robh Gàidhlig aige; ach bha Beurla gu leòir aig fear de na bodaich. Dh’ innis am fear Gallda, an guth pìochanach, truagh, gu ’n robh roimhe dol gu taobh thall na dùthcha; ach leis e bhi cho anmoch, is e cho uireasbhach ’na choiseachd, gu ’m b’ fheudar da dèanamh mar rinn e uair no dhà roimhe: tighinn a chur seachad na h-oidhche ’san uaimh.

“Bha e ’n ceàrdaich a’ ghobhainn roimhe, tha mise tuigsinn; ach ’s ann an uair nach bithinn-sa innte,” ars Eachann.

“U! Bithidh sinn uairean air teinteanan coimheach air fad,” ars an dà bhodach eile á beòil a chéile.

Anns a’ bhruidhinn a bh’ aca, thuit am fear Gallda eadar iad ’s an teine, mar a rinn e roimhe an tigh Eóghain a’ chìobair. Thòisich e air crathadh a chas ’s a làmh gus an do spread e h-uile srad a bh’ air a’ chagailt feadh an ùrlair. Leis an oillt a ghabh na bodaich, am mach an dorus a thug iad, ’s an dara fear a’ tilgeadh an fhir eile as an rathad air.

“A mhic chridhe! Tha sud uamhasach. ’S i ’n tuiteamach a th’ air,” arsa fear de na bodaich.

“An robh cobhar mu bhus?” arsa fear eile dhiubh.

“Falbh thus’ agus seall,” ars Eachann.

“ ’S ann leam nach toil dol ’na chòir no ’na fhaisg,” ars an treas fear. “Tha duine théid a chòir na feadhnach ud, buailteach air an tuiteamaich e féin, tha iad ag ràdh.”

“Tha mi faicinn gur fèarr sguab na adag dheth,” ars Eachann; “ach, eadar dhà sheanchas, ciod è mu m’ phaca-sa? Tha sibhse ceart gu leòir. Tha ar cuid de ’n t-saoghal air ar dromannan.”

“Nach fèarr sealltainn a stigh feuch ciod-e- mar tha dol dà?” arsa fear de na bodaich.

Chaidh an triùir air an socair dh’ ionnsuidh dorus na h-uamha. Bha h-uile fear a’ dèanamh uiread storabain ’s a b’ urrainn da, am measg nan clachan le chasan, a’ gabhail air gu ’n robh e ’g iarraidh bhi air thoiseach, ach daonnan a’ tuisleachadh thall ’s a bhos, a thoirt ùine do fhear-eiginn eile dol roimhe, ’s iad air fad air an oillteachadh. Nuair ràinig iad dorus na h-uamha, cha robh iad ach a’ sealltainn thairis air guaillean a chéile, seachad air an ursainn.

“Tha e an sud fathast,” arsa fear.

“Tha e socrach, co-dhiùbh,” arsa fear eile.

“Ma tha, cha ’n ’eil e sàmhach,” ars Eachann. “ ’S ann a tha e ag aothanaich mar gu ’m biodh ann mart a bhiodh an déidh lìonadh oirre féin am polaig bhuntàta. Nach cluinn sibh e, fheara.”

“Tha e cunnartach gu ’n téid e ri theinidh an sud,” arsa fear de na bodaich.

“Ri theinidh!” ars Eachann, ’s e sìneadh amhaich seachad air càch a dh’ fhaotainn seallaidh a b’ fhèarr. “Cha ’n ’eil fhios ciod è bha dol ri theinidh. Ged a bhiodh an riocal grànnd ud an àtha chailpeir cha deanadh e ach fàs dearg, mar gu ’m biodh ann bobhta de iarann; an tràill.”

Co-dhiùbh, shnàgain Eachann a steach gus an d’ fhuair e greim air a phaca. Ghabh iad, an sin, comhairle chéile feuch c’ àite ’n cuireadh iad seachad an oidhche, gun an còrr dragh a chur air an uaimh mhóir.

Bha uaimh eile faisg a làimh anns a’ chladach tholgach. Chruinnich iad connadh gu math éigneach anns an dorcha; agus ged nach robh a choltas orra bhi ro chomhfhurtachail ’san àrdraich fhuair, fhuaraidh, far an robh fraighneadh ris na balachan sgorrach,

agus boinne-taig aig an t-snidhe air an ùrlar gharbh, chlachach, fhuair iad fraon nach b’ olc idir, ri linn na h-éiginn.

Cadal cha robh iad a’ faotainn, ’nan leth-shìneadh air na sonna chlachan.

“An dà, tha dùil a’m, ” ars Eachann, “gu ’n téid sinn a shealltainn ciod-e- mar tha dol do ’n chliathranach a dh’ fhàg sinn ’ga ghreidheadh ris an teinidh. Thallaibh, fheara!”

Ràinig iad dorus na h-uamha móire gu fòilidh. Ach bha mo laochan an déidh teine ùr fhadadh, ’s e ’na shuidhe ’ga gharadh féin gu socrach, toilichte coltas.

“A dhearg chealgair! A shlaightire gun nàire! Fhuaras am mach do thratan bradach, mu dheireadh. Cha bu lugha riamh na mo bharail ort, a mhèirlich, agus thig dìreach am mach á so,” ars Eachann, ’s e deanamh ultaich de ’n fhear Ghallda, mar gu ’m biodh aige ann leanabh, agus ’ga thogail am mach gus an do thilg e measg nan clachan e, ’s e sgreuchail ’s a’ sgreadadh mar gu ’m biodh cearc air am beirteadh. Thilgeadh am paca mach as a dhéidh, is cha robh aige ach bhi sporradhuil feadh nan dòirneag gus an d’ thug e mach an uaimh a dh’ fhàg càch, le

bhi stiùradh air a’ bhoillsge sholuis a bha tighinn bhuaipe.

Chuireadh an oidhche seachad gun an còrr dhriodartan, is anns a’ mhaduinn ghabh gach fear a rathad féin.