OITEAGAN O ’N IAR.

AM BÀILLIDH MABACH ’S AM MUILLEAR CROTACH.

BHA còrr agus dà mhìle de shluagh an Sgìreachd Chill-nam-Manach; ach cha robh eadar dà chloich na sgìreachd sin dithis eile cho grànda ri Eóghan Muillear ’s ris a’ Choirneal Bhàn, am Bàillidh. Theireadh am Bàillidh fhéin nach fhac e riamh duine cho grànda ri Muillear an Dùin-bhàin; is theireadh am Muillear, air an làimh eile, gu ’m b’ iomadh coigreach a chuir suas dachaidh an Sgìreachd Chill-nam-Manach, ach fhad ’s a rachadh a chuimhne fhéin air a h-ais—agus b’ e sin leth-cheud bliadhna—nach robh a h-aon riamh innte cho grànda ris a’ bhàillidh. Ach mu ’n d’ thubhairt Iain Ruadh greusaich e: “Na’n sealladh iad orra fhéin anns an sgàthan, cha chreid mise gu ’m biodh e ro fhurasda do ’n dara fear an t-urram a thoirt do ’n fhear eile.” “Tha Eóghan Muillear,” ars esan, “agus croit air

tighinn air le bhi criathradh na mine, agus tha a’ bhraoisg a chuireas e air fhéin a chumail na sadaich as a shùilean, air leantainn buileach ris. Tha ’m bàillidh, air an làimh eile, cho spìocach ’s gu ’m bheil mulainn an déigh tighinn air le bhi ’ga lùbadh fhéin a dhol do thigh nan cearc a rùrach nan uighean.”

Ach ged a bha sin mar sin a thaobh a’ bhàillidh agus a’ mhuilleir le chéile, cha robh dithis bhan fad na sgìreachd a bu bhrèagha na bean a’ mhuilleir agus na bean a’ bhàillidh. Bha bean a’ mhuilleir ’na boireannach òg, snasmhor, cho fad bho dheich bliadhna fichead ’s a bha ’m muillear fhéin os cionn leth-cheud. Bho mhoch gu dubh chluinnteadh guth a ciùil cho binn ri smeòraich air craoibh; is bha Eóghan Muillear ’ga mheas fhéin mar an aon duine bu shona ’san dùthaich, gu ’n d’ amais a leithid de mhnaoi air. Ach ’s ann a theireadh cuid de na coimhearsnaich gu ’n do phòs Màiri Bhàn Muileann an Dùin, is nach b’ e Muillear an Dùin. Ach bitheadh sin ’s a roghainn da, bha Màiri cho toilichte ’s a bha ’n latha cho fada.

A nis, chaidh iomradh am mach gu ’n robh Eóghan a’ gleidheadh briuthais anns a’ mhuileann. Cha ’n ’eil teagamh nach fhaighteadh làn slige de ’n stuth làidir an tigh Eóghain nuair nach fhaighteadh an aon tigh eile ’sa bhaile e; is có b’ fheàrr ’s a b’ fhaide a dh’fhalaicheadh

briuthas na ’m muillear; is cha bhiodh a’ phoit dhubh gun bhi air ghleus cho dlùth do ’n àth-thigh. Ràinig gach nì dheth so cluasan a’ bhàillidh. Is iomadh breug choltach a ràinig riamh iad; agus mar a dh’éireadh do dh’iomadh h-aon de ’n t-seòrsa, no de sheòrsa a’ bhàillidh fhéin, cha b’ e idir dol a stigh air an dàrna té is tighinn am mach air an té eile a dhèanadh iad, ach dol a stigh agus fuireach a stigh.

So ma tà, mar dh’ éirich do bhriuthas muillear an Dùin; agus is iomadh ìnnleachd mhath a dh’ fheuch am bàillidh mabach air am muillear bochd a bhrath. Bha e smaointinn gu ’n robh fàileadh a’ chaochain á toit na h-àtha fhéin; is nuair a gheibheadh e gloine de ’n stuth làidir an tigh a h-aoin de ’n tuath—rud a gheibheadh e tric gu leòir, ’s a gheibheadh tuille ’s tric air son tilleadh dhachaidh leis fhéin— ’s gann nach abradh e gu ’n robh e ag aithneachadh blas an eòrna mhóir a chinn an àtach a’ bhuntàta an achadh an t-sruthain. Is iomadh sràid shleamhainn, mhoch agus anamoch, a thug e do ’n mhuileann féin, agus is iomadh gloine mhath a fhuair e ri linn dol an rathad.

“Théid mis’ an urras,” mu ’n d’ thubhairt Dùghall òg e, “mur a bheil poit dhubh aig a’ mhuillear a dhèanamh uisge-bheatha gu ’m bi deagh phoit dhubh aige a ghleidheadh uisge-bheatha nuair a bhios am bàillidh aige.”

Agus ’s ann dhà a b’ fhìor. Is iomadh poit dhubh nach gleidheadh uiread ris aig iomadh àm. Is nuair a gheibheadh e anail an déigh a dheagh ghloine chur thairis, theireadh esan—

“Ma’s i ’n Aird-bheag a tha ’n sud, Eóghain, cha deach mòran de dh’ uisge ’n Dùin g’ a baisteadh.”

Ach bu mhiann leis a’ bhàillidh fhaotainn am mach an deach mòran de dh’ eòrna ’n Dùin g’ a dèanamh, cho math ri uisge ’n Dùin g’ a baisteadh. Cha robh ìnnleachd a ghabhadh cleachdadh nach d’ fheuch e air son briuthas an Dùin a bhrath. Bu duilich an rud nach robh ann fhaotainn; ach bha ’n nì air a chur cho domhain ’na cheann le cuid aig an robh farmad ris a’ mhuillear bhochd ’s nach gabhadh e cur as. Leis a sin thigeadh am bàillidh aig àman iomchuidh agus mi-iomchuidh mu ’n cuairt a’ mhuilinn cho seòlta ri aon sionnach a thàinig riamh a shealg air grunnan ghèadh a bhiodh ’nan laighe air an dùnan. Ach mu dheireadh thall, ’s ann a thòisich am muillear air smaointinn gu ’m b’ ann a bha ’m bàillidh tighinn tuille ’s tric, gu seachd sònruichte nuair bhiodh e féin bho ’n tigh.

A nis, b’ e Eachann na Coille, mar theireadh iad ris, a chuir briuthas a’ mhuilleir an ceann a’ bhàillidh, ged is tric a chuir am muillear fhéin ’na bheulan agus ’na cheann, cuideachd,

iomadh gloine mhath de ’n stuth a chaidh a dhèanamh ’sa bhriuthas, ma bha briuthas ann: an rud nach robh. Ach cha robh mucan ’san dùthaich cho reamhar ri mucan a’ mhuilleir. Cha do sheas aig faidhir, iomadh bliadhna roimh ’n àm ud, gamhna cho math ri gamhna a’ mhuilleir, agus, barrachd air a sin, bho ’n a chuir uisge Loch-a’ -ghlinne cheud char de roth mór a’ mhuilinn, cha robh a ghàirneal falamh de ’n mhin a b’ fhèarr. Leis a sin shanntaich Eachann cuid a’ mhuilleir bhochd; is cha do smaointich e air aon ìnnleachd a b’ fhèarr air am muillear a chur air falbh na chur an ceann a’ bhàillidh gu ’n robh àth a’ mhuilinn cho tric a’ teasachadh na poite duibhe ’s a bha i a’ cruathachadh an t-sìl: rud a bha barail làidir aig Eachann e fhéin ann. Ach a’ bharail a bhios aig duine air fhéin ’s i bhios aige air a choimhearsnach; agus ’s ann mar sin dh’ éirich do dh’ Eachann na Coille; agus cha ’n ’eil teagamh na ’n d’ fhuair e seilbh air muileann an Dùin aon gheamhradh fhéin nach b’ iomadh poca mine rachadh dhachaidh gun an tomhas ann.

Ruigeadh e ’m bàillidh latha ’n déigh latha. Naigheachd ùr an diugh aige, is naigheachd ùr eile am màireach. Na ’n rachadh am muillear a dh’ ionnsuidh a’ bhaile le pige a dh’ iarraidh a làn de dh’ ùilleadh nam piocach, ’s ann gu bàta

Dhùghaill Bhàin a rachadh e le pige uisge-bheatha g’ a thoirt do Ghlascho. Na ’m faiceadh e buideal cabhraich an cùil ’sam bith an tigh a’ mhuilleir, ’s e uisge-beatha bhiodh ann. Cha robh pige no botul falamh ’san dall-uinneig no ’n àite fo chromadh an tighe nach robh làn de dh’ uisge-beatha, aig Eachann, gus nach mór nach robh e cur na daoraich air a’ bhàillidh gun aon sileadh thoirt dhà; agus ’s e sin bu trice dhèanadh e ged bhiodh e aige; chionn bha e cho spìocach ’s a bha e cho bradach.

Ach aon latha sin thuirt am bàillidh ri Eachann—

“A nis, Eachainn, feuchaidh sinn ìnnleachd ùr an nochd. Tha fhios agad tha e fada an aghaidh an lagha agus an aghaidh riaghailt na h-oighreachd, cuideachd, a bhi dèanamh uisge-bheatha air an dòigh so; agus ged a dh’ fhaodainnse ceum bu dìriche na so a ghabhail air son a’ phoit dhubh fhaotainn am mach, ma tha i ann, tha e ceart, an toiseach, bonn is làidriche na barail a bhi agam gun gharbh rannsachadh a dhèanamh, agus an déigh sin a bhi air mo mhealladh ’s air ùbraid a thogail feadh na dùthcha. Théid thusa, ma tà, far am bheil am maor bàn, agus abradh tu ris fios a chur air Eóghan Muillear mu dheich uairean an nochd air son gnothaich shònruichte bhuineas dhòmhsa.

Cha do phàigh am maor màl na leth-bhliadhna so chaidh fhathast, is nì e rud ’sam bith air mo shon. A nis, tha Màiri Bhàn, bean a’ mhuilleir, air m’ aodann gach latha air son croit Iain Mhic Alasdair a thoirt do Dhùghall, a bràthair. Nuair a dh’fhalbhas am muillear am mach théid mise steach. Gabhaidh mi mar leisgeul air son tighinn an rathad cho anamoch gu ’n robh mi fhéin is na gillean a’ sealltainn as déigh nam fear Gallda a tha togail an tigh-sgoil, ’s a chuir an t-àmh an abhainn a’ ghlinne an oidhche roimhe; is ri linn tighinn cho faisg air an tigh, gu ’n do smaointich mi gu ’n tiginn a stigh a dh’innseadh dhith gu’m bheil Dùghall ris a’ chroit fhaotainn; is ciod è fios, leis an t-sodan a bhios ’na ceann, agus Eóghan am mach, nach toir i dhomh eachdraidh na poite duibhe gu maol, marbh, am beachd nach bi ’n còrr uime. Ciod è mar a fhreagradh sin, Eachainn?”

“Cha chuala mi riamh na ’s fèarr,” ars Eachann. “C’ àit’ an cinneadh ìnnleachd mur a cinneadh i ’n ceann bàillidh; ach gabhaibh mo leisgeul, a bhàillidh; ’s e tha mi ciallachadh có ’n ceann ’san dùthaich ’san cinneadh ìnnleachd mhath mur a cinneadh i ’nur ceann fhéin, tha làn foghluim is ionnsachaidh. Is iomadh duine chuir sibh as an dùthaich riamh; ach ’s e tha mi a’ ciallachadh, le ’r cead, gur h-iomadh

droch dhuine chuir sibh air falbh riamh; agus cha ’n fhad gus am bi muillear an Dùin air ceann rathaid, cuideachd.”

Bha Eachann a’ gabhail air a bhi fuathasach dìleas do ’n bhàillidh; ach mar a dh’ éirich do dh’ iomadh neach eile ’san dùthaich, bha bharail fhéin aige air ’na chridhe; is cha b’ urrainn a theanga a’ bharail sin fhalach air uairean.

Ach, co-dhiùbh, dh’ fhalbh Eachann agus thug e aghaidh air tigh a’ mhaoir bhàin; agus mar a bha ’m fear a bh’ anns an sgeulachd— “ma b’ fhada bhuaith e, cha b’ fhada ’ga ruigheachd e.” Bha ghaoth ’na chùl, co-dhiùbh, agus, barrachd air a sin, bha ’n toil-inntinn a bh’ air, am beachd gu ’m biodh e gu goirid ’na mhuillear ’san Dùn, a’ toirt sparraidh mhaith dhà air aghaidh. An àm dol seachad air a’ mhuileann, ars esan ’na inntinn fhéin— “Dìreach aon ràidh eile agus bithidh tusa, mhuilinn an Dùin, air mo shealbh-sa, le d’ roth mór, ’s le d’ thrabhailt, ’s le d’ àith.”

Nuair a ràinig Eachann tigh a’ mhaoir, liubhair e theachdaireachd, agus dh’ fheuch am maor bàn ri iarrtas a’ bhàillidh a chur an céill cho math ’s a dh’ fhaodadh e, mar a chì sinn.

Mu dheich uairean air an oidhche sin fhéin bha ’m muillear ’s a bhean ’nan suidhe gu socrach, sàmhach, taobh na cagailt. Bha ’n crùisgean dubh gu dreòsach an crochadh ri posta na

leapach; Màiri cur nan lùban mu dheireadh an sròin stocaidh; Eóghan is bus feadaireachd air, a’ sgrìobadh slatan caoil; agus bha a’ phoit chabhraich air son na suipearach a’ plosgail air slabhraidh os cionn an teine; nuair a thàinig teachdaire steach bho ’n mhaor ag iarraidh Eóghain air son gnothuich shònruichte; agus ged a bha e glé dhuilich le Eóghan a thigh fhéin fhàgail mu ’n àm ud de dh’ oidhche, cha bu luaithe shluig e a chabhraich na am mach thug e.

Chrann Màiri an dorus agus, le osainn thruim, shuidh i taobh an teine ’s a làmh fo a leth-cheann a’ sealltainn ’sna h-éibhlean; agus anns na smaointean troma bh’ aice mu ’n ghnothuch shònruichte air son an deachaidh Eóghan a thoirt air falbh bho thigh fhéin mu ’n àm ud de dh’ oidhche, chuala i plub an lochan a’ mhuilinn, agus an sin ràn agus osnaich a chuir oillt oirre. Dh’ éirich i le cabhaig gus an dorus chùil, ’s i ’n dùil gu’m b’ e Eóghan a bh’ ann air tilleadh agus air tuiteam anns an lochan an déigh dol iomrall ’san dorcha. Ach an uair a dh’fhosgail i ’n dorus, có thàinig a’ spàgail a steach m’ a h-aghaidh ’s m’ a h-aodann ach am bàillidh, agus ceud mìle sruth as bho mhulach a chinn gu bonn a chas.

“A shean shlaightire bhradaich,” arsa Màiri anns a’ cheud chrathadh ris, “ciod è thug an so

thu mu ’n àm so dh’ oidhche, agus fhios agad nach ’eil fear mo thighe a stigh. Tha mi nis a’ tuigsinn gur h-iad t’ ìnnleachdan ’s do thratan a thug air falbh an nochd e; agus till an taobh a thàinig thu cho luath ’s a rinn thu riamh.”

Bha ’m bàillidh ’na sheasamh air an stairsneach, ’s e air chrith leis an fhuachd ’s leis an eagal còmhla; agus is gann a bheireadh Màiri dhà ùine air bruidhinn ged a b’ urrainn da—an rud nach b’ urrainn.

“Bha mi—bha mi— —” ars esan.

“Bha thu—bha thu— —” arsa Màiri; “bha thu an lochan a’ mhuilinn, agus ma dh’ fheuchas tu ri ceum eile thoirt a steach an so, bithidh tu ann a rithis agus an comhair do chinn, cuideachd, an àite bhi ’n comhair do chas mar a bha thu cheana.”

“Ubh, ùbh, a Mhàiri, nach éisd thu,” ars am bàillidh; “bha mi dìreach sgrìobag rathad na h-aibhne sealltainn as déigh nan clachairean Gallda ud a tha glacadh a’ bhradain; is bho na bha mi tighinn dlùth do ’n tigh, smaointich mi gu ’n tiginn a dh’ ìnnseadh dhuit gu ’m bheil Dùghall do bhrathair ri croit Iain Mhic Alasdair fhaotainn. Chaidh mi iomrall ’san dorcha is thuit mi ’san lochan gus an d’ ràinig an t-uisge mo dhà chluais, mar tha thu a’ faicinn.”

“ ’S iomadh droch rud a ràinig do dhà chluais riamh,” arsa Màiri, “is ged a bhiodh an dà

dhiubh bodhar greis, cha bu mhisd an gnothuch dad e. Bi mach; bi mach ’sa mhionaid!”

Ach am mach cha rachadh am bàillidh air a h-àilgheas; agus ’nuair a chunnaic Màiri so, thog i breacan mu ceann agus, le fòid teine ’na làimh, thug i orra tigh a’ mhaoir bhàin.

Chunnaic am bàillidh gu ’n robh an ceòl feadh na fidhle. Cha robh aige ach a bhi spaidsearachd air an ùrlar gun fhios ciod è dhèanadh e; ach co-dhiùbh, seach dol dhachaidh fliuch, agus, air son a’ chuid a b’ fhèarr a dhèanamh de ’n chuid bu mhiosa, chuir e dheth a h-uile stiall aodaich a bh’ air agus, an uair a dh’ fhàg e ’n crochadh e ri cùl cathrach mu choinneamh an teine, thug e closaid bheag a’ mhuilleir air, agus dh’ fhalbh e laighe.

Leanaidh sinn a nis Màiri. Nuair a ràinig i tigh a’ mhaoir, is a h-uile duine air dol mu thàmh, thug i aon leth-dusan buille air an dorus, a thug air na coin a bha stigh a bhi donnalaich gus an do shaoil a’ chuideachd gu ’n robh an tigh mu ’n cinn. Cha robh duine fo chromadh an tighe nach robh aig an dorus còmhla; agus an nuair a fhuair Màiri a stigh, dh’ aithnich am maor gu ’n robh stoirm ’na malaidhean agus gu ’m bu shuarach Coire-Bhreacain seach i nuair a thòisicheadh i.

“Ubh, ùbh, a Mhàiri,” ars esan, “ciod è ghluais ort an nochd?”

“Sin agad dìreach a’ cheart cheist a bu chòir dhòmhsa chur ortsa,” arsa Màiri. “Tha mi deagh chreidsinn gu ’n do ghluais orm an nochd pàirt de d’ thratan-sa, rud a ghluais air gach dàrna fear no bean ’san dùthaich bho ’n cheud latha shuidh thu innte. Ciod e ’n éiginn mhór anns an robh thu nuair a thug thu ’n duine agam air falbh bho thigh fhéin air druim a’ mheadhon-oidhche?”

“Ud, a Mhàiri,” ars am maor, “cha ’n ’eil dad cèarr. Tha gnothuch sònruichte agam fhéin is aig Eóghan is aig a h-aon no dhà eile ri dhèanamh moch ’sa mhaduinn; is chum ’s gu ’m biodh Eóghan na bu ghoireasaiche, chuir mi fios d’ a ionnsuidh an nochd fhéin; is tha e ’na chadal gu sàmhach, socrach ’san t-sabhull.”

“ ’Na chadal gu sàmhach, socrach ’san t-sabhull!” arsa Màiri, “mu thuaiream mìle d’ a thigh fhéin! Shaoilinn gur e gnothuch sònruichte bh’ ann gu dearbh; ach, co-dhiùbh, cha ’n ’eil e ciallachadh dad dhuibhse ’s nach e. Càraich coinneal ’san lòchran a rinn an cèard mór duit an uiridh air son a bhi liubhairt nam bàirlinnean ’san oidhche, agus thig agus leig Eóghan am mach as an t-sabhull. Ma tha feum agad air, gheibh thu ’sa mhaduinn e air a theintean fhéin. Thig dìreach air a’ mhionaid so, agus bi tachas do chinn nuair a dh’ fhalbhas mise ’s Eóghan.”

Chunnaic am maor nach gabhadh Màiri diùlt

no doicheall. Dh’ fhalbh e leatha dh’ionnsuidh an t-sabhuill; ach nuair a ràinig iad an sabhull, cha robh aca ach an gad air an robh an t-iasg. Cha robh ri fhaicinn de Eóghan ach an lag a rinn e le dhruim ’san fheur. Thuig am maor gur e teicheadh dhachaidh a rinn e; agus théid mise ’n urras gu ’n do thachais e chiabhagan an sin, agus nach b’ ann air a shocair; a chionn neach air bith, cha ’n e mhàin muillear na sgìreachd, a bhi diùltadh òrduighean a’ bhàillidh “bus mu ’n fhiacail” mu ’n d’ thubhairt e fhéin e.

“Théid mise ’n urras,” ars esan, “nach cìr thusa, Mhàiri, ceann liath ’sa mhuileann air son so. Ach gun stad no seasamh ruigidh mise teintean Eóghain, mu ’n d’ thubhairt thu fhéin e, agus mu ’m fàg mi e, cha chreid mi nach moll a bhios air a’ mhuillear chrotach de dh’aithreachas no chaochladh air son a thùirn an nochd.”

Ghlaodh e ris an sgalaig, agus dh’ fhalbh iad fhéin is Màiri, gualainn air ghualainn, gu muileann an Dùin; agus fhad ’s a bhios iad a’ gabhail ceum air an aghaidh, bheir sinn sùil an rathad Eóghain, agus, mar an ceudna, a’ bhàillidh.

Tha e coltach nach robh Eóghan fada ’na shìneadh am measg an fheòir ’san t-sabhull, ’nuair a thòisich e air smaointinn ciod è idir a b’ aobhar e bhi air a thoirt air falbh bho thigh fhéin nuair bu chòir dha bhi ’na leabaidh. Na ’m

biodh aon duine eile féin anns a’ bhaile air a cheart chur chuige, cha bhiodh an gnothuch cho iongantach leis; “ach agam,” ars esan ris fhéin, “a bhi air mo chois am màireach mu ’m blais an t-eun an t-uisge, a bhreacadh na cloiche, agus an déigh sin dusan boll eòrn’ agam ri ’m bleith do dh’ fhear a’ Choire.”

Ach mu ’n d’ thubhairt am bàrd e— “Trì nithean a thig oirnn gun iarraidh, ’s iad eagal is iadach is gaol;” agus tha e glé choltach gu ’n d’ thàinig an trì còmhla air Eóghan an oidhche ud. Agus gun mhòran ùine chur seachad am measg feòir a’ mhaoir dh’ éirich e. Agus an uair a chrath e e-fhéin, am mach ghabh e agus thug e aghaidh air an tigh. Tha e glé choltach gu ’n deach e fhéin is Màiri seachad air a chéile, ged nach do thuig an dàrna h-aon gu ’m b’ e ’n t-aon eile bh’ ann.

Nuair a ràinig Eóghan an tigh, fhuair e ’n dorus sìnte suas fosgailte.

“Leth na bochdainn!” ars esan ris fhéin, “ciod è tha so a’ ciallachadh? Nach do dhruid Màiri an dorus air mo shàil, is nach cuala mi ’n glag a thug an crann, ’s mi sìos an cabhsair; is leis a sin, có b’ urrainn fhosgladh, mur a fosgladh Màiri fhéin e?”

Ghabh Eóghan a stigh air a shocair fhéin. Sheas e air meadhon an ùrlair is sheall e mu ’n cuairt air.

“Nach b’ i so mo bharail daonnan,” ars esan; “aodach a’ bhàillidh ’ga chumail blàth ris an teine. Nach beag fiughair a bha ri Eóghan a thilleadh an nochd. Ach, co-dhiùbh, ma ràinig am bàillidh mo thigh-sa, ’s mi fhéin am muigh, nach ceart an gnothuch dhòmhsa a phàigheadh mu chlàr a dhèanamh.”

Leis a sin chuir Eóghan dheth aodach fhéin agus chàraich e air a h-uile bad de dh’ aodach a’ bhàillidh. Thug e sràid no dhà air an ùrlar feuch ciamar a shealladh e ’na bhriogais ghoirid, stocainnean fada, buidhe, agus deacaid sgiobalt sealgair. Nuair a phutanaich Eóghan e fhéin, dh’ fhalbh e is dhruid e ’n dorus as a dhéigh.

Is gann a ràinig e cheann uidhe ’nuair a dhùisg am bàillidh; thug e sùil do mhulach an tighe mar nach biodh cuimhne aige c’ àit’ an robh e; agus an sin, mar gu ’n tigeadh e chuige féin ’sa mhionaid, thug e cruinnleum a nall air an ùrlar.

“Tha mi air mo neo-thraing,” ars esan; “m’ aodach tioram seasgair; ’s có chreideadh gu’n robh e ’n nochd fhéin air fhalcadh an lochan a’ mhuilinn. Ach ciod è chuir m’ aodach-sa làn de shadaich mine? Aodach a’ mhuilleir!” ars esan, ’s e toirt sad air bad an déigh bad dheth do chùil na mòna. Thug e sràid no dhà feadh an ùrlair ’s e rùisgte, is a’ cur dheth mar gu ’m biodh an tigh làn. Ach, co-dhiùbh, mar gu ’n smaointicheadh e gu ’m feumadh e dol

dachaidh air dhòigh éiginn, agus gu’m b’ fhèarr a thigh fhéin a ruigheachd le aodach a’ mhuilleir seach a bhi gun aodach idir, sgeadaich e e-fhéin mar a b’ fhèarr a dh’ fhaodadh e; ach is iomadh crann-luadh goirt, geur a rinn e mu ’n deach e troimh ’n riaghailt air fad. Ach ged a thachair dha, uair no dhà, òrdag mhór a chur an tuill a bh’ air a’ bhriogais an àm a cur air, is ann a smaointich e mar nach b’ olc idir gus an do chuir e air paidhir de bhrògan móra anns an robh seachd sreathan thacaidean; agus, an sin, na ’n robh Eachann na Coille, ’s am muillear, is Màiri asdar fad bòta dha, ’s gann nach gabhadh e ’n lagh as a làimh fhéin. Ach cha robh pàirt dhiubh cho fada bhuaithe ’s a bha e a’ saoilsinn; oir dh’ fhosgladh an dorus, agus có thàinig a steach ach am maor; agus air a shàil bha Màiri agus an sgalag.

“Tha thu ’n so, a shean shlaightire chrotaich; ’s theid mise ’n urras, ma fhuair thu as romhaid, nach fhaigh thu as an tràth so.”

Agus anns a’ mhionaid bha ’m bàillidh air slatraich a dhroma air an ùrlar aige.

“Leig mise air mo chois,” ars esan; “ ’s mi fhéin a th’ ann, is cha ’n e ’m muillear.”

“ ’S tu fhéin a th’ ann gun teagamh; agus is math tha fhios agam-s’ air mo chosg gur tu; is mu ’m faigh thu air a’ chois, bithidh fhios a ’m c’ ar son.”

“An cluinn thu?” ars am bàillidh, “cha mhise ’m muillear mar tha thu saoilsinn; ach is mi ’m bàillidh, agus leigidh mis’ fhaicinn duit nach fhalbh thu bhuamsa le bàirlinn ri d’ bheò an déigh na h-oidhche so.”

“An tu, gu dearbh?” ars am maor, “is mise nach fhalbh; ach creid nach fhad gus an tig mi chugad le té.”

“An è gu ’n dèanadh tu leithid de dhìol air m’ fhear-sa air ùrlar a thighe fhéin?” arsa Màiri, ’s i càradh thairis bréid nan soitheachan, bog, fliuch ’s mar a bha e, air a’ mhaor, mu ’n aodann, agus sin le sgailc a chuir tein-athair as na sùilean aige.

Eadar a h-uile dad a bh’ann fhuair am bàillidh air chois. Leum Màiri is chuir i a dà làimh mu amhaich g’ a phògadh.

“Eóghain bhochd,” ars ise, “nach ann duit-sa dh’ éirich e ’n nochd. Cha di-chuimhnich sinne so fhad ’s a bhios sinn còmhla ’san Dùn.”

“Gabh romhad, a bhiast!” ars am bàillidh, “na ’m biodh tu cho coibhneil sin rium nuair a thàinig mi far an robh thu a’m euban fliuch, fuar, cha robh a’ chùis mar so an tràth so; agus leigidh mise fhaicinn duit fhéin ’s do d’ Eóghan bochd, ma tha sibh ’san Dùn an nochd, gu’ m bi sibh air an dùnan fhéin am màireach, no cha mhise is bàillidh.”

Chunnacas an sin gu ’m b’ e ’m bàillidh fhéin

a bh’ ann gun teagamh. Dh’ fhàs am maor is an sgalag bodhar, dall; is thug Màiri ionnsuidh air a làmhan a chur mu amhaich a rithis; ach cha b’ ann g’ a phògadh, agus faodar a chreidsinn, mur a cumadh am maor bàn air a h-ais i, gur gann a bhiodh e ’na bhàillidh tuilleadh.

“Leig chuige mi,” arsa Màiri, ’s i breith air a’ mhaide bhrochain, “is leigidh mis’ fhaicinn da ’s nach aithnicheadh a sheanmhair e ged bhitheadh i beò.”

Ach Màiri cha ’n fhaigheadh chuige; agus bha e cho math, chionn cha ’n ’eil teagamh na’m faigheadh i am bad a’ bhàillidh, nach biodh i cho math r’ a gealladh.

Ach ma bha Màiri cur dhith, bha ’m bàillidh cur dheth mar an ceudna. Is ged a bha e coltach nach gleidheadh am maor bàn fhéin clach dà dhùthaich mu ’n rachadh seachdain eile thar a chinn, is gann gu ’m b’ urrainn e cumail o ghàireachdaich nuair a shealladh e air sgeadach a’ bhàillidh. Bha bhrògan cho mór ’s gu ’n saoileadh tu gu ’n rachadh a dhà chois ’san aon té còmhla; agus a chionn gu ’n robh croit a’ mhuilleir na bu mhò na croit a’ bhàillidh, bha leis a sin lag ’san deacaid eadar dà shlinnean a’ bhàillidh mar gu ’m biodh bolla-lìn sgadain a bhiodh air a dhroch shéideadh.

Ach, co-dhiùbh, bha’n oidhche air dol seachad; cha robh a choltas air Eóghan tilleadh le aodach

a’ bhàillidh, is na ’m beireadh an latha air a’ bhàillidh falbh dhachaidh gu thigh fhéin le aodach a’ mhuilleir, cha b’ i cùis a b’ fhèarr. Leis a sin dh’ fhalbh an comunn air fad; Màiri ’s gu léir, is am bàillidh fhéin air an ceann; is ged nach robh a cheòl ro thaitneach ri linn dha àite pìobaire ghabhail, cha robh am maor ’s an sgalag gun reusan cridhealais gu leòir fad an rathaid. Cha robh lòn a thachradh air a’ bhàillidh nach tiormaicheadh e nuair a leumadh e ann le dhà bhròig mhóir. Bha na brògan fhéin cho farsuing dha ’s nuair a ghabh iad an t-uisge, gu ’n robh a chasan a’ glocail annta mar gu ’m biodh sean bholg-séididh air am biodh toll; is nuair nach bualadh e sròn na dàrna bròige air sàil na té eile, bhualadh e ri tulmain i ’s bha a cheann fodha.

Ach, co-dhiùbh, eadar a h-uile dad a bh’ ann ràinig iad an ceann uidhe. Ach, mar a bha nàdurra, bha ’n tigh air dol mu thàmh. Ach nuair a ràinig am bàillidh an dorus, thug e buillean air a thug fuaim as a h-uile soitheach a stigh. Ach cha d’ thug duine feart. Ghabh e ’n sin do ’n dorus le chasan gus nach mór nach do chosg e brògan a’ mhuilleir agus an dorus fhéin, cuideachd. Ach, mu dheireadh thall, chuir té de na searbhantan a ceann a mach air an uinneig.

“Có air an t-saoghal a bhiodh ri leithid so de

dh’ ùbraid aig dorus duine ’sam bith aig an àm so dh’ oidhche, agus gu sònruichte aig dorus a’ bhàillidh?”

“Faodaidh am bàillidh ùbraid a dhèanamh aig a dhorus fhéin uair air bith a thogras e, ciod e ’sam bith an t-àm a bhitheas ann; agus fosgail thusa an dorus is leig mise stigh.”

“Ubh, ùbh,” ars ise, “nach e ’m muillear bochd a ghabh an nochd i? Is fèarr dhuit, a laochain, dol dachaidh mu ’n dùisg thu ’m bàillidh, air-neo cha ’n ’eil fhios a’m ciamar théid dhuit idir.”

“Tha ’m bàillidh ’na dhùsgadh cheana,” ars esan, “agus fosgail dhòmhsa mo dhorus fhéin, no théid thusa dhachaidh agus cha ’n ann air do shocair.”

Thogadh an sin uinneag eile, agus có chuir am mach a ceann ach bean a’ bhàillidh i-fhéin.

“Có tha ris an ùbraid so? Am muillear bochd ’s an daorach air!” ars ise.

“Cha ’n e ’m muillear a th’ ann, ach ’s e t’ fhear-sa th’ ann.”

“M’ fhear-sa! laochain,” ars ise; “tha m’ fhear-sa ’na chadal gu socrach, sàmhach ri m’ thaobh bho chionn dà uair an uaireadair; bha e faire na h-aibhne an nochd, is bha e anamoch gun tighinn dachaidh. Is fhèarr dhuit-sa, laochain, dol dachaidh, cuideachd; ma chluinneas

e gu ’n robh thu ’n so ri leithid de dh’ ùbraid, ’s an daorach ort, cha bhi e idir toilichte. Oidhche mhath leat, a laochain, is bi falbh dhachaidh gu h-ealamh.”

Leis a sin a ràdh, leag i ’n uinneag is dh’fhàg i ’m bàillidh a’ beucaich am muigh, mar gu ’m bitheadh beathach fiadhaich.

Ach an ceann treis bhig dh’ fhosgail bean a’ bhàillidh an dorus; chaidh an comunn air fad a thoirt a stigh, am bàillidh ’s e srathail le brògan móra, tacaideach, ’s a’ cur dheth gun stad; Màiri ’s i tuireadh, ’s am maor bàn ’s an sgalag ’gan tacadh leis a’ ghàireachdaich.

“Nach neònach leamsa thusa, Eóghain,” arsa bean a’ bhàillidh, “a bheireadh tu fhéin suas do ’n deoch air an dòigh sin.”

“Na cluinneam-sa an còrr de dh’ Eóghan,” ars am bàillidh; “fhuair mi mo leòir agus mo dhà leòir an nochd cheana dheth; agus ged nach fhaighinn ach a chuid aodaich làn de shadach mine bu leòir sin fhéin.”

“Ud, ud, Eóghain, nach glan do na h-uile duine a chuid aodaich fhéin?”

“ ’S glan,” ars esan, “agus is glan dhòmhsa mo chuid aodaich fhéin, cuideachd, seach aodach a’ mhuilleir.”

Ach anns a’ bhruidhinn a bh’ ann, có thàinig am measg na cuideachd ach am muillear, agus,

mo riar! gur e bha spaideil le brògan aotrom, briogais ghoirid, ata bhog air leth-taobh a chinn, agus bata buidhe ’na làimh.

A nis, nuair a ràinig Eóghan tigh a’ bhàillidh ’s a dh’innis e ’n eachdraidh, thuig bean a’ bhàillidh mar bha a’ chùis. Chuir i Eóghan còmhla ris na seirbhisich; chaidh gach solus a bha stigh a chur as agus an tigh mar gu ’m biodh mu thàmh, a chum an cleas a chuala sibh a ghiùlan am mach nuair thigeadh am bàillidh dhachaidh.

Nuair a thàinig Eóghan a stigh ’san t-seòmar, thug e smadadh math do ’n bhàillidh an làthair na bha stigh, a chionn a leithid de dh’ ùbraid a dhèanamh air son sgeòil gun dreach. Chunnaic am bàillidh nach d’ fhuair e ach a thoillteannas, agus rinn e duine math riamh tuilleadh. Chaidh Eóghan ’s Màiri dhachaidh a cheart cho toilichte ’s a bha iad an latha phòs iad. Agus cha ’n e mhàin nach d’ fhuair Eachann na Coille muileann an Dùin mar bha fiughair aige; ach mu ’n d’ thubhairt fear romhaid mu ’n mhuic-mhara a shrac na lìn sgadain aig bàillidh sònruichte eile, “bha feum aice nach robh croit aice.”